Далына

Далына (укр.: Долина) — горад раённага значэння, цэнтр Далынскага раёна Івана-Франкоўскай вобласці Украіны. Умоўна Далына падзяляецца на некалькі частак. Сярод іх Старая Далына, Загор’е, Брочкаў, Гарадок.

Гісторыя

X ст. — 1918

Гісторыя Далыны ёсць вельмі багатай, бо горад узнік у X ст. і адносіцца да найстарэйшых гарадоў Прыкарпацця. Засяленне тутэйшых земляў хутчэй за ўсё абумоўлена тым, што тут выяўленыя паклады солі, а лясы багатыя драўнінай, грыбамі і ягадамі.

Першыя згадкі пра Далыну звязаныя з праўленнем польскага караля Уладзіслава Ягайлы. Паколькі ў старажытнасці рускія княствы былі падзеленыя на паветы і Далына належала да Жыдачыўскага. Зямельныя акты пацвярджаюць, што ў 1443 годзе пасля смерці Ягайлы уладальнікам Далыны стаў Міхаіл Кастэлян. У 1525 годзе па хадайніцтве гараджан Далыне было дадзена Магдэбургскае права і права на «выраб солі», а крыху пазней — на паленне гарэлкі. Даходы ад гэтага ішлі на рамонт гарадскіх валаў. Горад меў афіцыйную назву — «Вольны Каралеўскі горад Далына».

Побач з далінай ўзнікалі і развіваліся іншыя населеныя пункты, дзе таксама былі знойдзеныя саляныя крыніцы. Так з’явіліся Трасцянец, Солукаў, Слабада-Далынская, Ракаў і інш. Мясцовае насельніцтва ўзялося здабываць расол, і першая Долінская саляварня — правобраз сённяшняга солекамбіната — з’явілася толькі ў 1900 годзе.

Але не толькі солеварэннем славілася Далыншчына. У такіх вёсках, як Вітвіца, Гузееў, Герыня у канцы XVIII ст. дзейнічалі ўласныя папяровыя фабрыкі. У Велдзіжы (Шаўчэнкава), Максімаўцы, Мізуні здабывалі жалезную руду, займаліся ліцейнай справай. Нараўне з гэтымі рамёствамі развіваліся гандаль, земляробства, жывёлагадоўля.

Часта мірную працу жыхароў даліны і яе ваколіц парушалі набегі мангола-татарскіх заваёўнікаў, войны. У XVI ст. павятовае мястэчка захапілі польскія магнаты і яно пераходзіла ад аднаго арандатара да іншага. Небывалая спусташэнне перажыў горад у 1594 годзе, калі апынулася ў цяжкім ярме татарскіх ненасытнікаў. Але гараджане не мірыліся з прыгнётам. Дастаткова, напрыклад, было ўспыхнуць вызваленчай вайне ўкраінскага народа супраць польскіх захопнікаў пад кіраўніцтвам Багдана Хмяльніцкага, як многія з іх сышлі ў атрад Сямёна Высочана. Калі ўспыхнула вызваленчае паўстанне 1740-61 гадоў, то зброю ў рукі ўзяла амаль усё насельніцтва.

Але сілаў, каб атрымаць свабоду, а значыць ўтрымаць уладу, было мала. Пры першым падзеле Рэчы Паспалітай 1772 года зямлі Далыншчыны трапляюць у рукі Аўстра-Венгрыі, якая захавала сваё панаванне ў краі да 1918 года.

1918—1949

Калі ва Украіне з’явілася магчымасць атрымаць дзяржаўную незалежнасць, многія жыхары горада і павета ўсталі на абарону Заходне-Украінскай Народнай Рэспублікі, ўліліся ў шэрагі Украінскай Галіцкай Арміі.

Пасля УНР (Украінская Народная Рэспубліка) перастала існаваць, у Далыне, а гэта быў 1919 год, зноў вярнулася польская ўлада, якая душыла на найменшыя праявы свабоды і незалежнасці. Вясной, а менавіта 26 мая таго ж года ва ўрочышчы Букаў, што на ўскраіне горада, яны расстралялі сечевых стралкоў — Мікалая Фрышчына, Осіпа Фрышчына, Осіпа Байдуніка, Уладзіміра Мазуркевіча.

У трыццатыя гады на тэрыторыі Далыншчыны ўзнікаюць падпольныя ячэйкі АУН. Тут бывае, паколькі яго сям’я жыла ў в. Трасцянец кіраўнік Арганізацыі Украінскіх Нацыяналістаў Сцяпан Бандэра.

Адвакатам на Варшаўскім працэсе ў Сцяпана Бандэры быў далінянін Уладзімір Гарабавы, які дамогся адмены смяротнага пакарання.

На Яворынай гары ў Далыншчыне была размешчана школа «Алені» пад кіраўніцтвам маёра Фёдара Палявога, якія загінулі ў 1944 г. у адчайным баі са спецчасцю НКУС, а таксама краявога правадніка АУН Яраслава Мельніка, які быў забіты праваахоўнымі органамі ў 27-гадовым узросце з жонкаю Антанінай, немаўлятам Раманам і саўдзельнікамі ў бункеры, які знаходзіўся непадалёк ад школы.

Далыняне мужна змагаліся супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў (1941-45 гг), процідзейнічалі новаму прыходу бальшавіцкай улады. Ужо ў 60-я гады на Далыншчыне, а менавіта ў сёлах Кальне, Лужкі, Слабада Балехаўская, Солукі, зарадзілася новая палітычная арганізацыя — Украінскі Нацыянальны Фронт. Яго правадырамі былі Дзмітрый Квецко, Міхаіл Дзяк, Яраслаў Лесаў, Зінові Красоўскі, Мікалай Крайнік. Горад згадваюць ў крэсавай кнізе справядлівых на стар 176.

1950 — наш час

У 1989 годзе ў Далыне, упершыню ва Украіне быў знесены помнік Леніну. Арганізатарамі былі Пётр Січко і Сцяпан Палюляк.

Эканоміка

Хаця і славілася Далына сваёй соллю, больш пра яе даведаліся тады, калі тут 1950 пачалася прамысловая вытворчасць нафты. Нафтавай называюць яе і цяпер, калі мінула ўжо 50 гадоў, зараз у горадзе развіваюцца іншыя галіны народнай гаспадаркі. У Далыне прадстаўлены такія вытворчыя арганізацыі як ААТ «Управління бурових робіт», «Нафтогазове видобувне управління», «Долинський газопереробний завод», «Укртрансгаз», якія з’яўляюцца дачыннымі прадпрыемствамі НАК «Нафтогаз» . Праз тэрыторыю Далынскага раёна праходзіць нафтаправод Дружба і размешчана кампрэсарная станцыя.

Спорт

Горад вядомы па такім футбольным клубе, як: «Нафтавік». Аднак у пачатку 2008 года, праз спыненне фінансавання, клуб зняўся з чэмпіянату Украіны сярод камандаў Другой Лігі, дзе прымаў удзел.

Вядомыя ўраджэнцы

Сярод вядомых ураджэнцаў Далыны — украінскі грамадскі дзеяч і мецэнат Емяльян Антановіч і ўкраінскі кампазітар Яраслаў Лапацінскі

Гл. таксама

• Скалы Доўбуша

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Далына
• Афіцыйны сайт Далынкага гарсавета Архівавана 20 красавіка 2010.
• Сайт горада Далына Архівавана 4 лютага 2012.
• Карта Далыны ў wikimapia.org
• Відэа
• Фота Далыны ў panoramio.com Архівавана 19 студзеня 2014.