Збараж

Збараж (укр.: Зба́раж, польск.: Zbaraż) — горад, цэнтр Збаражскага раёна Цярнопальскай вобласці на Украіне. З’яўляецца адміністрацыйным цэнтрам Збаражскага гарадскога савета, у які не ўваходзяць іншыя населеныя пункты. Насельніцтва горада — 14,0 тыс. чалавек (2013).

Збараж адносіцца да 39 гарадоў Украіны з найбольшай колькасцю гістарычных помнікаў.

Гісторыя

Першы ўспамін пра Збараж знаходзіцца ў Галіцка-Валынскім летапісе за 1211 год. Летапісны горад знаходзіўся там, дзе цяпер размешчана сяло Стары Збараж — 3 км на захад ад сучаснага раённага цэнтра. У 1393 годзе Ноўгарад-Северскі князь Карыбут Альгердавіч пабудаваў на месцы старажытнарускай крэпасці замак. У 1434 годзе замкам завалодаў князь Фёдар Нясвіцкі, па загадзе якога, увесь горад быў абнесены абароннай сцяной. У 1463 годзе сын Фёдара Несвіцкага Васіль, першы пачаў называць сябе князем Збаражскім, праз некаторы час князі Збаражскія сталі аднымі з вялікіх землеўладальнікаў Валыні.

Замак, які ўзнік на месцы драўлянага гарадзішча, быў цвярдыняй, якая абараняе насельніцтва ад татарскіх набегаў пачынаючы з 13 стагоддзя. У 1474 годзе замак стаў стаў цэнтрам гераічнай абароны ад татарскай арды хана Айдара, кіраваў абаронай князь Васіль Збаражскі. Збараж становіцца цэнтрам удзельнага княства, дзе засяродзілася кіраванне вялікімі тэрыторыямі паўднёвых рэгіёнаў Валыні. З другой паловы 16 стагоддзя, адбудаваны замак становіцца арэнай бітваў з татарамі (1558, 1567, 1572, 1588, 1589 гг.). У 1598 годзе была цалкам знішчаная крэпасць.

У 1580-я гады быў пабудаваны новы замак і гарадскія ўмацаванні на ўсход ад разбуранай крэпасці ў перыяд праўлення Януша, Крыштафа і Юрыя Збаражскіх. У 1627 годзе пачынаецца будаўніцтва кляштара францішканаў (бернардынаў) з касцёлам, якое завяршылася ў 1650-х гадах. Канчаткова ансамбль замкавых збудаванняў сфармаваўся ў 1630-х гадах, калі горад перайшоў у праўленне князёў Вішнявецкіх.

Горад вядомы падзеямі перыяду паўстання Хмяльніцкага, а менавіта аблогай 1649 года. Тады войскі Багдана Хмяльніцкага аблажылі моцны каронны гарнізон у Збаражы. На дапамогу акружаным выйшла адборная армія, якую ўзначальваў сам кароль Ян ІІ Казімір. Гетман атакаваў палякаў каля Збарова (недалёк ад Збаража) і ледзь не ўзяў караля ў палон. Перашкодзіў саюзнік Хмяльніцкага, крымскі хан Іслам-Гірэй III, які прыгразіў пераходам на бок Яна ІІ Казіміра, калі баявыя дзеянні не будуць спыненыя. Вынікам стаў Збароўскі дагавор, па якім рэестр казацкага войскі быў скарочаны з 60 да 40 000, а ў складзе Гетманскай дзяржавы засталіся Кіеўскае, Чарнігаўскае і Брацлаўскае ваяводства. Валынь, Падолле і Палессе засталіся пад уладай Рэчы Паспалітай.

У 1772 годзе горад увайшоў у склад уладанняў Габсбургаў (пасля — Аўстрыйская, з 1867 года — Аўстра-Венгерская) імперыя). У 1797 годзе імператар Франц ІІ пацвердзіў герб горада: св. Юрый, верхом на кані, забівае дракона.

Эканоміка

• Завод харчовых тавараў.
• Збаражскі цукровы завод.
• ТАА «KALGANOFF».
• ЗАТ «Хлебазавод».
• Збаражскі тарны камбінат, КП.
• Збаражскі механічны завод, ТАА.
• Збаражскі цяплічны камбінат, ААТ.
• Збаражская кандытарская фабрыка.

Славутасці

У горадзе захаваліся архітэктурныя помнікі:

• Царква Хрыста Збавіцеля (1600)
• Бернардынскі кляштар (1626)
• Збаражскі замак (1626—1631)