Кярнаве

Кярнаве (літ.: Kernavė, традыцыйная беларуская назва — Кернаў) — мястэчка ў Літве, на рацэ Вілія. Цэнтр сянюніі Шырвінтаскага раёна Вільнюскага павета. Насельніцтва 350 чал. (2009). Знаходзіцца за 18 км на паўднёвы захад ад Шырвінтаса, за 35 на паўночны захад ад Вільнюса.

Кернаў — магдэбургскае мястэчка гістарычнай Віленшчыны. Каля паселішча размяшчаецца гістарычна-археалагічны комплекс, уключаны ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Этымалогія назвы

Тапонім «Кернаў» утварыўся ад рэчкі Кернаўка. Паводле Хронікі Быхаўца, назва паселішча пайшла ад імя яго заснавальніка легендарнага князя Кернуса.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Kernow (1365), Керново (XVI стагоддзе), Керновъ (1689); у беларускіх тэкстах таксама ўжываюцца формы Кернова[1] і Кернава.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Кернаў датуецца 1279 годам («Старэйшая рыфмаваная хроніка», «Хроніка Германа Вартберга») у сувязі з рэйдам крыжакоў. Абарончую сістэму паселішча ў XIII—XIV стагоддзях утваралі 5 замкаў, размешчаных на правым беразе Віліі, ад якіх засталіся гарадзішчы, цяперашнія іх назвы — Замкавая Гара (вышыня 30 м, плошча 5,82 га); Гара Ахвярніка (або Святая Гара; вышыня 13—18 м, плошча 1,3 га); Гара Ліздзейкі (або Крывейтэ; вышыня 25—30 м, плошча 0,4 га); «Сталец Міндоўга» (вышыня 22 м, плошча 1,08 га); Гара Кернава (стаіць асобна ад асноўнай групы, разам з могільнікам займае 1,48 га).

У Кернаве, мяркуецца, размяшчалася рэзідэнцыя вялікага князя літоўскага Трайдзеня і першапачаткова вялікага князя Гедзіміна. Іх лакалізуюць на г.зв. Гары Ахвярніка. Гандлёва-рамесны пасад размяшчаўся вакол замкаў, прадмесці — на Замкавай Гары. Забудова была драўлянай[2]. Пахавальны абрад на могільніку сведчыць пра суіснаванне ў XIII—XIV стагоддзях паганскіх і хрысціянскіх традыцый. У 1365 годзе Кернаў значна пацярпеў у часе рэйду тэўтонскіх рыцараў. У 1390 годзе атрад крыжакоў на чале з маршалам Энгельгартам фон Рабэ знішчыў драўляныя замкі, пасля чаго яны не змаглі адрадзіцца і не мелі былой сілы.

У XV стагоддзі ў даліне Паяты (каля 25 га) на беразе Віліі з’явілася новае паселішча, што ўваходзіла ў склад Віленскага павета. Каля 1420 года вялікі князь Вітаўт заснаваў у Кернаве касцёл. У 1571 годзе кароль і вялікі князь Жыгімонт Аўгуст надаў мястэчку Магдэбургскае права, якое ў 1792 пацвердзіў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. У XVI—XVII стагоддзях аўтары тагачасных гістарыяграфічных твораў («Хроніка» М. Стрыйкоўскага, Густынскі летапіс, «Гісторыя» А. Каяловіча) называлі Кернаў адным з найважнейшых палітычна-адміністрацыйных цэнтраў Вялікага Княства Літоўскага ў XIII—XIV стагоддзях.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Кернаў апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, у Віленскім павеце. У канцы XIX — пачатку XX стагоддзяў у мястэчку дзейнічалі касцёл і капліца.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора (1921) Кернаў апынуўся ў складзе Літвы. У 1960 тэрыторыю старажытнага паселішча і замкаў абвясцілі запаведнікам. У 2004 Кярнаве занеслі ў Спіс сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе: 1795 — 194 чал.
• XIX стагоддзе: 1833 — 63 чал.; 1861 — 260 чал.; 1866 — 260 чал., у тым ліку 180 каталікоў, 12 праваслаўных, 60 юдаістаў[3]; 1886 — 242 чал.; 1895 — 294 чал.
• XX стагоддзе: 1923 — 252 чал.; 1959 — 170 чал.; 1977 — 170 чал.; ; 1979 — 177 чал.; 1985 — 202 чал.; 1989 — 289 чал.
• XXI стагоддзе: 2001 — 307 чал.; 2005 — 320 чал.

Турыстычная інфармацыя

Дзейнічае Кернаўскі археалагічны і гістарычны музей-запаведнік.

Славутасці

• Гістарычна-археалагічны рэзерват (XIII—XIV стст.)
• Капліца
• Касцёл Маці Божай Шкаплернай (1914—1924)
• Могілкі хрысціянскія
• Скульптурныя помнікі

Галерэя

• Краявіды Кернавэ
• Гарадзішчы
• На ўзгорку
• Капліца
• Касцёл

Гл. таксама

• Культура ўсходнелітоўскіх курганоў

Зноскі

1. ↑ Смоліч А. Географія Беларусі. — Вільня: Друкарня «Віленскага Выдавецтва» Б. А. Клецкіна, 1922. — 307 с.
2. ↑ ЭнцВКЛ, 2005
3. ↑ Kiernów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 47

Літаратура

• Дзярновіч А. Кернаў // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 88. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Kernavė — litewska Troja: katalog wystawy ze zbiorów Państwowego Muzeum-Rezerwatu Archeologii i Historii w Kernavė, Litwa / Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie; [aut. not kat. Aleksiejus Luchtanas, Gintautas Vėlius; oprac. red. Anna Bitner-Wróblewska; tł. Beata Piasecka, Aleksiejus Luchtanas]. — Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 2002. — 216 s.: fot., mapa.
• Kiernów // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 46—47.
• Vėlius, G. XIII—XIV a. Kernavės kapinyno apgalviai // Lietuvos archeologija. — 2001. — T. 21. — P. 383—399.
• Vėlius, G. Kernavė in the context of towns of the Grand Duchy of Lithuania / Gintautas Vėlius // Archaeologia Lituana. — 2003. — T. 4. — P. 161—174.
• Vėlius, G. Kernavės miesto bendruomenė XIII-XIV amžiuje / Gintautas Vėlius. — Vilnius: Vilniaus universiteto leidykla, 2005. — 111 p.: iliustr., lent.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Кярнаве