Салотвына

Салотвына[1] (укр.: Солотвино) — пасёлак гарадскога тыпу ў Цячыўскім раёне Закарпацкай вобласці Украіны на рацэ Ціса на мяжы з Румыніяй.

Аднайменны пункт пропуску на мяжы з Румыніяй. Рэчка Ціса аддзяляе паселішча ад румынскага горада Сігету-Мармацыей. Салотвына з’яўляецца канцавым пунктам украінскай чыгункі і, адпаведна, цягнікоў, якія следуюць са Львова на Закарпацця.

Гісторыя

З ХІІІ ст. і да 1945 г. на месцы сучаснага пасёлка існавалі дзве вёскі - Слаціна (Фалуслаціна) і Слатынскія Долы (Акнаслаціна).

1360 г. - першае пісьмовае згадванне аб Слаціне ў грамаце вугорскага караля Уладзіслава. Згодна з ёй, валашскі ваявода Драгаш з Бедэў пасля вяртання з тэрыторыі сучаснай Малдовы, дзе ён пацярпеў паразу ад ворага вугорскага караля — іншага валашскага ваяводы Багдана (заснавальніка Малдаўскага княства), атрымаў у валоданне некаторыя вёскі Мармарошчыны, у тым ліку і Салотвына (Слаціну).

Здабыча солі ў гэтых месцах існаваў з часоў заваёвы Дакіі рымскім імператарам Траянам (II ст. н.э.). У шахтах знаходзілі рымскія манеты II-IV ст. н. е. Саляныя шахты таго часу былі найкаштоўнейшым скарбам краю і давалі найбольшыя даходы венгерскаму ўраду. Для здабычы, захоўвання і аховы солі былі запрошаныя з Саксоніі немцы, якія пабудавалі ў Мараморашы шматлікія гарады і пасёлкі.

У саляных рудніках, акрамя прыгонных, працавалі і асуджаныя на катаргу сяляне з навакольных вёсак. Жыццё салекопаў у значнай ступені залежала ад развіцця спосабаў здабывання солі. Найстаражытным і самым прымітыўным было капанне ступеністых ям глыбінёй да 20 м. пазней капалі конусападобныя або т.зв. “чортавы ямы” (глыбінёй да 140-150 м). Спускаліся рабочыя ў такія ямы па звязаных лесвіцах, а соль падымалі ў сетках, сплеценых з вяровак, або ў буйвалавых шкурах. Гэты прымітыўны спосаб здабывання солі існаваў на працягу ўсяго сярэднявечча. Здабыча солі ў XVI - першай палове XVII ст. ажыццяўлялася таксама прымітыўнымі сродкамі. Асноўнымі прыладамі працы салекопа былі молат, чакан, клін, кайла, рыдлёўка, тачка, насілкі і мяшок.

У 1498 г. у Мараморашы адбылася забастоўка салекопаў. Кароль Ягайла вымушаны быў прызначыць салекопам цвёрдую плату і пенсію ўдовам загінуўшых. За кожныя 5 здабытых кавалкаў каменнай солі шахцёры атрымлівалі 5 дынараў; для куплі адзення яны атрымлівалі 100 кавалкаў каменнай солі ў год, а таксама вызваляліся ад цэлага шэрагу каралеўскіх падаткаў. Салекопы мелі права выбіраць свайго старасту і дарадцаў, у чым яны прыраўноўваліся да правоў гараджан. Акрамя таго, ім былі прызначаныя дадатковыя надбаўкі на Каляды, Вялікдзень і іншыя святы. Напрыклад, мараморашскім салекопам каралеўскія чыноўнікі на працягу аднаго года перадалі 4 бочкі віна, 4 валоў і 400 хлябоў. Старасты атрымлівалі кожны год 500 кавалкаў солі. Але прагныя чыноўнікі нярэдка прысвойвалі сабе тое, што належала салекопам. Калі злоўжыванні чыноўнікаў даходзіла да краю, салекопи ў знак пратэсту пераставалі працаваць і пакідалі Салотвына. Капальні заціхалі, а гэта вяло да вялікіх страт для казны.

Пасля працяглых перамоваў у Цячаве заключылі дагавор, згодна з якім кашталян Хустского замка разам з каралеўскім намеснікам (жупанам) Марамораша абавязваліся не караць гарнякоў за спынення працы, а ў будучыні - строга прытрымлівацца іх правоў. Старасты і дарадцы ўсіх 5 каронных гарадоў звярнуліся да гарнякоў з просьбай прыступіць да працы. Так скончылася першая забастоўка ў мараморашскіх саляных копях, які, магчыма, наогул быў першым выступам рабочых Еўропы на абарону сваіх правоў.

У Салотвына ў прамысловых маштабах здабыча солі пачалася ў другой палове XVIII ст. У часы Аўстра-Венгрыі салотвынская саляная рудня складалася з 8 руднікоў, пазней дзейнічалі толькі тры.

Сучаснасць

Максімум здабычы солі прыйшоўся на 1970-я гг. Гадавая здабыча у 1970 г. склала 451 000 тон (10% усёй прадукцыі УССР). Цяпер ён значна ніжэй. У 2006 г. дзяржаўнае прадпрыемства “Салотвынскі солеруднік” (дзяржаўны канцэрн «Укрсільпром”) здабываў 9 тысяч тон солі ў месяц, а для забеспячэння рэнтабельнасці прадпрыемства неабходна здабываць 20-25 тысяч тон. Запасы солі тут складаюць 3,5 млрд тон. Галоўная Прадукцыя: соль павараная ў пакетах, соль ёдаваная, соль-лізунец, соль у брыкетах.

З 14 сакавіка 1982 г. у шахце № 9 солерудніка працавала Салотвінская падземная нізкафонавая лабараторыя Інстытута ядзерных даследаванняў НАНУ. Яе радыеактыўны фон быў адным з лепшых у свеце. У лабараторыі былі атрыманы прыярытэтныя вынікі па даследаванні падвойнага бэта-распаду атамных ядраў, устаноўлены адны з лепшых абмежаванняў на масу нейтрына. Распрацаваны новыя нізкафонавыя дэтэктары і спектрометры, у тым ліку і ўзбагачаныя ізатопамі, для даследавання рэдкіх працэсаў распаду атамных ядраў, праверцы законаў захавання лептоннага, барыённага і электрычнага зарадаў, пошуку цёмнай матэрыі. Упершыню ў свеце зарэгістраваны двухнейтрынны двайны бэта-распад кадмію-116, альфа-распад вальфраму-180

У шахце № 9 размешчаны падземныя памяшканні ўкраінскай алергалагічнай бальніцы, дзе з 1968 г. ужываюць метад спелеатэрапіі (выкарыстанне мікраклімату шахты на глыбіні каля 300 м) для лячэння хворых на астму. Лячэбны эфект стварае дзеянне шахтавага паветра, у 10 разоў больш чыстага, чым на паверхні, і насычанага біялагічна актыўным аэразолем хларыду натрыю (солі). У шахце № 8 - аналагічныя падземныя памяшканні Закарпацкай абласной алергалагічнай бальніцы.

На захад ад мястэчка ляжаць саляныя азёры, якія выкарыстоўваюць у рэкрэацыйных мэтах. Найбуйнейшым з іх з’яўляецца возера Кунігунда. 15 студзеня 2007 г. пры ўдзеле прэзідэнтаў Украіны і Румыніі Віктара Юшчанкі і Траяна Бэсеску ўрачыста адкрылі адноўлены па многіх гадах мост праз Цісу.

Жыхары пасёлка карыстаюцца больш нізкімі тарыфамі на прыродны газ чым большасць насельніцтва Украіны, паколькі для іх патрэб выкарыстоўваецца газ непасрэдна з Салотвінскага газавага радовішча.

Зноскі

1. ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»