Фівы (Грэцыя)

У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Фівы. Фівы (грэч.: Θήβα, стар.-грэч.: Θήβαι) — у старажытнасці галоўны горад вобласці сярэдняй Грэцыі, Беотыі, размешчаны на невысокім пагорку, сярод урадлівай Аанійскай раўніны. Горад меў круглую форму і быў акружаны сцяной з сямю брамамі, з-за чаго горад часта называўся Сямібрамнымі Фівамі. У цяперашні час горад з насельніцтвам 36477 чалавек (2011) з’яўляецца самым вялікім горадам Беатыйскай прэфектуры.

Архітэктура

Горад быў акружаны сцяной з сямю брамай. Каля Фіваў працякаў ручай, апеты Вяргіліем. Магчыма, ручай выконваў ролю рова. На поўдні сцяна супадала са сцяной фіванскага акропаля — Кадмеі; далей ішла ў паўднёва-ўсходнім напрамку цераз краж, далей па даліне ракі Ісмена да другога хрыбта, які заканчваўся з усходняга боку крутым абрывам; затым ад вуглавой вежы на паўднёвы ўсход яна прымала напрамак з поўдня на поўнач і перасякала дарогу, якая злучала Фівы з Халкідай (каля дарогі знаходзіліся Прайтыдскія вароты), далей улева на паўночны захад да свяшчэннага ўчастка Іалая, перасякала раку Дырку (тут былі Крэнейскія вароты), затым (невядома, у якім пункце) накіроўвалася на поўдзень, перарываючыся ў заходняй частцы Неістыйскімі варотамі, нарэшце паварочвала на ўсход (у паўднёва-заходнім вугле знаходзіліся, відаць, Гіпсістэйскія вароты) і злучалася з Кадмейскай сцяной, каля якой знаходзіліся Агігійскія вароты.

Акрамя згаданых пяці варот, у паўднёвай частцы сцен знаходзілася вароты Электры, ад якіх пачыналася дарога, што вяла ў Платэі, месцазнаходжанне Гамалойскіх варот застаецца невядомым.

Паблізу Прайтыдскай брамы знаходзіўся тэатр і плошча, каля Огігійскай (ці Анкейскай) — алтар Афіны Онкі.

Багатае арашэнне спрыяла росту лугавой зеляніны (Фівы славіліся культурай коней) і садовых дрэў. Галоўнымі рэчкамі горада былі Дзірка і Ісмен, воды якога ў межах горада збіраліся ў адмысловым басейне, так званай Крыніцы Арэса; акрамя таго была вядома Эдыпава крыніца і водаправод, які прыносіў ваду ў Кадмею з Кіферонскіх крыніц.

У цэнтры горада, на невялікім пагорку, узвышалася Кадмея — фіванскі акропаль; побач з варотамі Электры на ўзгорку знаходзіўся храм Апалона Ісменійскага, упрыгожаны ў старажытнасці скульптурнымі работамі Фідзія і Скопаса.

У некалькіх вёрстах ад Фіваў, на поўдзень ад дарогі, што вяла да Феспіі, было ў 1887 адкрыта старажытнае свяцілішча кабіраў.

Міфалогія

Гісторыя Фіваў, як старажытнага горада Элады, узыходзіць да гераічнага перыяду. З Фівамі звязаны цэлы рад паданняў пра Кадма (заснавальніка Кадмеі), пра Зета і Амфіёна (заснавальніка Фіваў), пра Дыяніса, пра Геракла, пра Лабдакідаў і Эдыпа, пра паход сямі цароў супраць Фіваў, аб паходзе эпігонаў — паданняў, якія займаюць бачнае месца ў скарбніцы старажытнагрэчаскага эпічнага матэрыялу. Хоць у напластаваннях гэтых паданняў многае з’яўляецца чыста паэтычнай выдумкай, аднак, ёсць магчымасць адшукаць і некаторыя гістарычныя ўспаміны. Так, у паданні аб паходзе Сямі адбіваюцца ўспаміны аб барацьбе Сікіёна і Аргаса з Фівамі, у паданнях аб Геракле — успаміны аб дагістарычнай барацьбе і саперніцтве двух гарадоў Беотыі, Фіваў і Архамена Мінійскага.

Гісторыя

Нягледзячы на сведчанні старажытнасці аб фінікійскім паходжанні Кадмеі і на рэшткі семіцкай культуры на глебе Фіваў (святыню кабіраў), наўрад ці магчыма на аснове гэтых дадзеных прызнаць фінікійскага каланізацыю Беотыі, — вобласці, аддаленай ад мора. Хоць паходжанне назвы Кадмеі і кадмейцаў невядома, аднак у чыста грэчаскім паходжанні Фіваў сумнявацца няма прычын. Жыхары Фіваў роднасныя з абантамі, гіянтамі, мінійцамі, аонамі, тэмікамі і належаць да паўночна-ўсходняй групы грэчаскіх плямён, якая перасялілася ў дагістарычныя часы з Фесаліі. Азіяцкія элементы фіванскіх паданняў, мабыць, былі прыўнесены іанійцамі, якія калі не стварылі, то распрацавалі ў Малой Азіі матэрыял гэтых паданняў.

На чале Беатыйскага саюза

У гісторыі беатыйскіх гарадоў Фівы адыгрываюць значную ролю, прычым ужо ў дагістарычную эпоху (барацьба з Архаменам) прыкметна яго імкненне да гегемоніі над суседнімі гарадамі. У VI стагоддзі да н. э. Фівы мелі палітычную перавагу ў Беатыйскім саюзе; гарады Танагра, Феспіі, Каранея і іншыя абавязаны былі даваць ім пэўны кантынгент войска. Першапачатковае манархічнае праўленне замянілася з цягам часу арыстакратычным. Пануючае саслоўе складалася з багатых землеўладальнікаў знатнага паходжання. Месцам пасяджэнняў фіванскага ўрадавага савета была Кадмея: гэты савет меў пераважнае значэнне ў справах Беатыйскага саюза.

Канфлікт з Афінамі

Фіванцы раўніва і ўпарта падтрымлівалі сваю гегемонію, і многія войны, якія ім даводзілася весці, былі накіраваны супраць дзяржаў, якія процідзейнічалі іх нацыянальнай палітыцы. Так, у 507 г. да н. э. Фівы ваявалі з Афінамі з-за Платэй, якім афіняне абяцалі дапамогу супраць цяжкай гегемоніі фіванскай арыстакратыі. Пры Платэях фіванцы былі разбітыя, пасля чаго яны заключылі саюз з арыстакратычнай Спартай. Падчас нашэсця Ксеркса Фівы, спадзеючыся з дапамогай персаў замацаваць за сабою гегемоніі над Феспіямі і Платэямі, — двума непакорнымі гарадамі, якія трымалі бок Афін, — адмовіліся прыняць удзел у саюзным савеце элінскіх гарадоў, сабраных для абмеркавання мер супраціўлення насоўванню ворага, і выказалі персідскім паслам пакорнасць, хоць у 480 г. да н. э. яны і паслалі ў Фермапілы 400 гаплітаў. Пасля бітвы пры Платэях (479 г. да н. э.) грэчаскае войска падышло да Фіваў, патрабуючы выдачы арыстакратаў, прадстаўнікоў персідскай партыі. Паколькі ў гэтым Паўсанію было адмоўлена, то ён аблажыў горад і вымусіў фіванцаў выдаць вінаватых, якія і былі пакараныя.

Каля 460 г. да н. э. спартанцы вярнулі Фівам гегемонію над беатыйскімі гарадамі, згубленую пасля Платэйскай бітвы. Сцены Фіваў былі адноўлены і фіванцам было забяспечана былая магутнасць, як апора супраць распаўсюджвання афінскай гегемоніі ў Сярэдняй Грэцыі.

У барацьбе Карынфа з Керкірай (435 г. да н. э.) Фіванцы дапамаглі Карынфянам у падрыхтоўцы іх экспедыцыі, у далейшым жа ходзе Пелапанескай вайны падтрымлівалі да Нікіевага міру спартанцаў, але паколькі спартанцы адмовіліся ўмацаваць, нягледзячы на аказаную ім падтрымку, поўную гегемонію Фіваў над усёй Беотыяй, то паміж абодвума саюзнымі дзяржавамі адбыўся разрыў.

Саюз супраць Спарты

Культурны і палітычны рост галоўнага горада Беотыі і ўмерана-дэмакратычнае кіраваньне, прадстаўнікі якога няўхільна ішлі да адной мэты — умацавання гегемоніі Фіваў, узвысілі горад к пачатку IV ст. да н. э. амаль да аднаго ўзроўню з Афінамі і Спартай і прывялі нарэшце да часовай гегемоніі яго не толькі над Беотыяй, але і ўсёй Грэцыяй.

У 395 г. да н. э. Фівы ўтварылі лігу азіяцкіх гарадоў супраць Спарты і заключылі саюз з афінянамі. У гэтым жа годзе яны разбілі Лісандра пры Галіярце. У 394 г. да н. э. утварыўся новы саюз супраць Спарты, але пры Карынфе саюзнае войска было разбіта, а неўзабаве фіванцы прайгралі бітву пры Каранеі. Анталкідаў мір (387 г. да н. э.) пазбавіў Фівы гегемоніі над беатыйскімі гарадамі, спартанцы прынялі меры для абароны незалежнасці варожых Фівам гарадоў Архамена і Феспій, паставіўшы ў гэтых гарадах свае гарнізоны. Скора, аднак, беатійцы прыйшлі да рашэння вызваліцца ад спартанскага прыгнёту, аднавіўшы саюз.

У 383 г. да н. э. спартанскі палкаводзец Файбід, на шляху ў Халкідыкі, захапіў Фівы, з тым, каб задушыць партыю, якая хацела скінуць спартанскую апеку. Спартанцы зацвердзілі зноў уведзенае прыхільнікам Спарты Леантыядам алігархічнае праўленне, прадстаўнікі якога аб’явілі тэрор супраць прыхільнікаў дэмакратычнай партыі. Ісменій, які імкнуўся аднавіць Беатыйскі саюз пад гегемоніяй Фіваў, быў пакараны; многія былі забітыя, многія, ратуючыся ад тэрору, беглі ў Афіны. Фіванская эміграцыя і далейшыя жорсткасці алігархаў абудзілі ў фіванскай моладзі патрыятычны запал. Аб’яднаныя двума выдатнымі фіванцамі, сябрамі Пелапідам і Эпамінондам, прадстаўнікі нацыянальнай партыі акрыялі і, скінуўшы ярмо Спарты, зацвердзілі, хоць і на кароткі час, гегемонію роднага горада. Аднак мясцовыя патрыятычныя мэты і сродкі, якія для іх дасягнення ўжываліся, не забяспечылі Фівам трывалага дабрабыту і пры далейшых поспехах мацнеючай македонскай манархіі горад вымушаны быў падпарадкавацца мацнейшай дзяржаве.

Македонскае панаванне

Зачэпкай для ўмяшання Філіпа ў справы Сярэдняй Грэцыі паслужыла свяшчэнная вайна (356—355 гг. да н. э.), якая пачалася паміж факейцамі і фіванцамі; апошнія, разам з фесалійцамі, стаялі на чале саюза амфіктыёнаў, якія аб’явілі факейцам вайну. Хоць вайна і дала Фівам перавагу над усёй Беотыяй, але скора палітычныя абставіны сталі неспрыяльнымі, што прывяло да ўтварэння супраць Філіпа беатыйска-афінскага саюза, дзеянні якога завяршыліся перамогай Філіпа пры Херанеі (338 г. да н. э.), размяшчэннем у Кадмеі македонскага гарнізона і распадам Беатыйскага саюза.

У 335 г. да н. э. Фівы, пад уплывам ілжывых чутак аб смерці Аляксандра Македонскага, паўсталі супраць македонскага валадарства. Аляксандр, з’явіўшыся з войскам, узяў горад штурмам, прычым 6000 чалавек было перабіта і 30 000 узята ў палон, горад жа быў спустошаны дашчэнту, за выключэннем Кадмеі, дзе быў пакінуты македонскі гарнізон, і дома Піндара.

Касандр, насуперак памяці Аляксандра, загадаў аднавіць Фівы (315 г. да н. э.), але ў 292 г. да н. э. яны зноў былі ўзятыя Дэметрыем Эталійскім.

Заняпад

У сярэдзіне III ст. да н. э. Фівы зноў узначалілі адноўлены Беатыйскі саюз, але падзенне нораваў і збядненне грамадскай, разумовай і творчай дзейнасці характарызуюць далейшы перыяд існавання саюза. У 146 г. да н. э. Фівы пакарыліся рымлянам, прычым за ўдзел у нацыянальным паўстанні горад быў сурова пакараны. У 87 г. да н. э. падчас барацьбы Сулы з Мітрыдатам, Фівы далучыліся да саюзнага войска апошняга, але пасля бітвы пры Архамене (85 г. да н. э.), дзе Сула перамог, панеслі зноў суровае пакаранне за прыхільнасць свабодзе. З гэтага часу Фівы са значнага горада ператварыліся ў нязначнае паселішча.

У часы Страбона ў Фівах заставалася толькі адна Кадмея, у якой жыло некалькі сямействаў.

Фівы ў сярэдневякоўі

У сярэднія вякі Фівы зноў забудаваліся і засяліліся. Мноства ткацкіх фабрык забяспечыла гораду эканамічны росквіт. У 1147, пры нашэсці нарманаў, Фівы былі разрабаваны. Пасля заваявання Канстанцінопаля крыжакамі (1204) яны на кароткі час трапілі пад уладу Пелапанескага архонта Леона Згураса, затым увайшлі ў склад Афінскага герцагства. Паколькі Афіны знаходзіліся ў заняпадзе, у XIII стагоддзі Фівы сталі фактычнай сталіцай герцагства. Пасля турэцкага заваявання Фівы зноў апусціліся да становішча беднай вёскі.

Новы час

Толькі к пачатку XX стагоддзя горад пачынае забудоўвацца і ажываць, яго насельніцтва дасягае 5000 чалавек. У гэты час ён уваходзіць у грэчаскі ном Беотыя.

У Фівах знаходзіцца епіскапская кафедра (мітраполія Фівейская і Левадыйская), якая існуе з сярэдніх вякоў. Мітрапалітам Фівейскім да абрання архіепіскапам Афінскім у 2008 годзе быў ураджэнец Беотыі Іеранім II.

Раскопкі ў Фівах

Рэшткі старажытных паселішчаў у Фівах размяшчаліся пад сучасным горадам, што ўскладняла доступ да старажытнасцей.

Раскопкі ў Фівах былі пачаты ў 1906 г. грэчаскім археолагам А. Керамопуласам і праводзіліся да 1929 г.[1]. У выніку гэтых раскопак былі адкрыты: фрэска з вытанчана апранутымі жанчынамі і група з больш чым ста гліняных піфасаў, у тым ліку цэлы рад абломкаў з кароткімі запісамі, складзенымі знакамі лінейнага пісьма Б.

У 1963 г. у сувязі з перабудовай сучаснага горада Фівы раскопкі былі адноўленыя пад кіраўніцтвам Н. Платона[2], а затым рада іншых грэчаскіх археолагаў, у прыватнасці Ф. Спіропуласа. Быў адкрыты комплекс пакояў і іншых памяшканняў, які не мог быць нічым іншым, акрамя як рэшткамі знакамітай Кадмеі — фіванскага палаца мікенскай эпохі, названага ў гонар легендарнага заснавальніка Фіваў Кадма. Было знойдзена каля 45 гліняных таблічак са знакамі лінейнага пісьма Б, што сведчыла аб існаванні фіванскага палацавага архіва, падобнага піласкаму і кноскаму. У Фівах было таксама выяўлена 36 прывазных вавілонскіх цыліндрычных лазурытавых пячатак з клінапіснымі надпісамі XIV ст. да н. э.[3].

Гл. таксама

• Свяшчэнны атрад з Фіваў
• Аблога Фіваў
• Бітва пры Херанеі, 338 да н. э.
• Аграния

Зноскі

1. ↑ Keramopoulos A.D. AE 1907, с. 207 и сл.; 1909, с. 57 и сл; 1930, с. 29 и сл.
2. ↑ Touloup E. — Kadmos. 1964, № 3, с. 25 и сл.
3. ↑ Бартонек А. Златообильные Микены. М. 1991. с. 42-43, 301

Літаратура

• Фивы, город в Греции // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.