Яшчылан

Яшчылан (юкатэк. Yaxchilán — літ. «зялёныя камяні») — былы горад цывілізацыі мая.

Агульныя звесткі

Размешчаны на рацэ Усумасінце на тэрыторыі сучаснага штата Ч’япас у Мексіцы. Яшчылан вядомы вялікай колькасцю скульптур.

У старажытнасці горад, відаць, называўся Ісанканак (Izancanac). Часам упамінаецца пад назвамі Менчэ (Menché) і «горад Ларыяра» (Ciudad Lorillard) у гонар П’ера Ларыяра, які фінансаваў экспедыцыю па землях цывілізацыі мая.

Архітэктура

Яшчылан вядомы сваёй манументальнай архітэктурай і прыгожай скульптурай. Іменна гэта прыцягвае да яго турыстаў. У цэнтры Яшчылана размяшчаліся некалькі плошчаў і акропаль. У цэлым у цэнтры горада было да 160 будынкаў[1]. Аб раннекласічным абліччы Яшчылана амаль нічога не вядома, самым раннім вядомым манументам Яшчылана з’яўляецца Стэла 27, яна была пастаўлена прыкладна 18 кастрычніка 514 года царом Таб-Баламам I і адноўлена ў позні класічны перыяд[2]. Стэла 27 з’яўляецца ўнікальным прыкладам аднаўлення ў познекласічным перыядзе пашкоджанай раней стэлы[2].

Яшчылан у старажытнасці

Ят-Балам, заснавальнік дынастыі, узышоў на прастол 2 жніўня 320 года, калі Яшчылан быў невялікім горадам. Горад-дзяржава паступова рос і ператварыўся ў рэгіянальны цэнтр, а дынастыя правіла да пачатку IX стагоддзя. Найбольшага ўплыву горад дасягнуў пры кіраванні цара па імені Іцамнах-Балам III, які памёр ва ўзросце 62 гадоў у 742 годзе[3].

Яшчылан быў важным горадам цывілізацыі мая ў класічны перыяд і дамінаваў у вобласці Усумасінты, падпарадкаваўшы сабе такія гарады, як Банампак (Царства Шукальнах). Працяглы час быў сапернікам горада П’едрас-Неграс на тэрыторыі сучаснай Гватэмалы і некаторы час — таксама Тыкаля.

Сапернічаў з Паленке, супраць якога вёў вайну ў 654 годзе.

Сучасны Яшчылан

Першае сучаснае ўпамінанне пра руіны змяшчаецца ў паведамленні Хуана Галінды 1833 года. Вывучэнне горада пачалося ў апошнія гады XIX ст., калі ўпершыню былі апублікаваны яго зарысоўкі і фатаграфіі.

Доступ к Яшчылану спалучаны з цяжкасцямі — да нядаўняга часу ў радыусе 150 км ад яго не існавала шашэйных дарог. Да горада можна было дабрацца толькі на лодцы або на невялікім самалёце. З тых часоў, як у 1990-я гады мексіканскі ўрад пабудаваў шашу ўздоўж мяжы з Гватэмалай, Яшчылан сталі наведваць турысты. Існуюць два маршруты. Першы: ад Паленке па Паўднёвай прыгранічнай шашы да Чанкалы, адтуль павярнуць на Франтэра-Карасаль, размешчаную побач з Яшчыланам і далей па рацэ Усумасінце. Другі: самалётным рэйсам з Паленке, Акасінга ці Камітана.

• Дэталь сцяны № 53, Нацыянальны музей антрапалогіі ў Мехіка
• Дэталь сцяны з выяваю Кукулькана.
• 

Зноскі

1. ↑ Предисловие (царство Пачан). Мир индейцев
2. 1 2 История Пачана. Мир индейцев
3. ↑ Стюфляев, Максим. Правление Ицамнаах-Б’алама III (Великого) // История царств майя.

Літаратура

• Yaxchilan, The Design of a Maya Ceremonial City, de Carolyn E. Tate, University of Texas Press, Austin, 1992. ISBN 0-292-77041-3
• М. Стюфляев. История царств майя. 2010—2011, эл. издание // http://mesoamerica.narod.ru: Царство Па’чан (Йашчилан)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Яшчылан
• Proyecto La Pintura Mural Prehispánica en México, IIE, UNAM