Адэса

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Адэса (значэнні).

Адэ́са (укр.: Одеса) — горад на паўночна-заходнім узбярэжжы Чорнага мора, адміністрацыйны цэнтр Адэскай вобласці, самы буйны порт Украіны, а таксама буйны прамысловы, культурны, навуковы і курортны цэнтр; вузел шашэйных дарог і чыгунак.

Насельніцтва горада на 1 сакавіка 2013 года — 1.014.849 чалавек, пастаяннага насельніцтва — 997 186 чалавек. Па колькасці жыхароў займае трэцяе месца ў краіне пасля Кіева і Харкава. Адэса — Горад-герой.

Гісторыя

2 мая 2014 года ў выніку супрацьстаяння паміж супернікамі і прыхільнікамі Еўрамайдана ў Адэсе загінула, па розных дадзеных, ад 44 да 300 чалавек.

Насельніцтва

• 1795 — 2349 чал.
• 1802 — 9 тыс. чал.
• 1829 — 52 тыс. чал.
• 1849 — 86 729 чал.[2]
• 1873 — 193,5 тыс. чал.
• 1897 — 404 тыс. чал.
• 1939 — 602 тыс. чал.
• 1959 — 667 тыс. чал.
• 1966 — 753 тыс. чал.[3]
• 1974 — 981 тыс. чал.[4]
• 1979 — 1 046 133 чал.
• 1989 — 1 115 371 чал.
• 1995 — 1 060 000 чал.
• 2001 — 1 029 049 чал.
• 2006 — 993 000 чал. (пяты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2007 — 1 080 270 чал.(чацвёрты горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2009 — 1 008 604 чал.
• 2010 — 1 010 000 чал. (трэці горад Украіны паводле колькасці насельніцтва)
• 2011 — 1 006 787 чал.
• 2012 — 1 007 186 чал.
• 2015 — 1 016 500 чал.[5]

Нацыянальны склад насельніцтва Адэсы (паводле перапісу, праведзенага ў 2001 годзе): 61,6 % украінцы, 29,0 % рускія, 1,3 % балгары, 1,2 % яўрэі, 0,7 % малдаване, 0,6 % беларусы, 0,4 % армяне, 0,2 % палякі.[6]

Адукацыя

• Адэская нацыянальная акадэмія сувязі імя А. С. Папова
• Адэскі нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт
• Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава

Памятныя мясціны

• Адэскі нацыянальны акадэмічны тэатр оперы і балета
• Помнік дэ Рышэльё
• Касцёл Святога Пятра

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Леанард Іларыёнавіч Адамаў (1941—1977) — савецкі беларускі футбаліст.
• Ганна Ахматава — расійская паэтэса
• Янка Брыль — беларускі пісьменнік
• Ігар Ганькевіч (1962—1990) — рок-музыкант, заснавальнік гурта «Бастыён» і сузаснавальнік адэскага рок-клуба.[7]
• Міхаіл Якаўлевіч Гулько (нар. 1918) — беларускі архітэктар.
• Міхаіл Міхайлавіч Жванецкі — пісьменнік-сатырык
• Антон Карніцкі (1912—1944) — беларускі жывапісец.
• Ільф і Пятроў — савецкія пісьменнікі-сатырыкі
• Ігар Аляксандравіч Мяльчук — канадскі лінгвіст
• Таццяна Віктараўна Паплаўская — беларускі мовазнавец
• Усер Давідавіч Розенфельд (1934—2003) — беларускі філосаф і культуролаг.
• Франц Аляксеевіч Рубо — расійскі мастак
• Аляксандра Саковіч (1906—1997) — беларуская пісьменніца, мемуарыст
• Армен Сяргеевіч Сардараў (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
• Юрый Іосіфавіч Хашчавацкі — беларускі рэжысёр
• Уладзімір Міхайлавіч Мажуль (1939—2008) — беларускі вучоны, доктар біялагічных навук (1986), прафесар (1991).
• Віталь Крывіцкі (нар. 1972) — біскуп Кіеўска-Жытомірскай дыяцэзіі.
• Саламон Шыманавіч Пінкус (1908—1971) — урач-тэрапеўт. Доктар медыцынскіх навук (1968), прафесар (1969).
• Кірыл Іванавіч Прашчаеў (нар. 1973) — доктар медыцынскіх навук, прафесар.

Беларусы Адэсы

З восені 1917 г. Адэсе жыў Сцяпан Некрашэвіч, які працаваў загадчыкам беларускай секцыі пры губернскім аддзеле народнай асветы, у выніку працы якой у Адэсе напачатку 1918 навучальнага года былі адчынены 30 пачатковых беларускіх школ і змешаная беларуская гімназія ў складзе першых чатырох класаў (навучаліся дзеці ўцекачоў з прыфрантавых тэрыторый Беларусі).

5 ліпеня 1999 года было афіцыйна зарэгістравана нацыянальна-культурнае аб’яднанне грамадзян «Беларусь», штаб-кватэра знаходзіцца па вуліцы Садовай 16, налічвае больш 200 членаў. Найбольш актыўныя члены таварыства — прафесійны мастак Вячаслаў Ігнаценка, акадэмік-генетык Адольф Стэльмах, кіраўнік 5-й студыі мясцовай тэлекампаніі, выпускніца журфака БДУ Марына Багрый-Шахматава, дырэктар цэнтралізаванай сеткі дзіцячых бібліятэк г. Адэсы Галіна Лазарава, загадчыца дзіцячага садка Стэфанія Шмыгіна.

Зноскі

1. ↑ Державна служба статистики України Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року — Київ: Державна служба статистики України.
2. ↑ Одесса // Адэса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
3. ↑ Одесса // Историческая энциклопедия. В 16 т. — М.: Издательство «Советская энциклопедия», 1973—1982.
4. ↑ Одесса // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
5. ↑ Основні демографічні показники за 2014 рік (наличное население на 01.01.2015)(нявызн.)  (недаступная спасылка). Управление статистики в Одесской области. Архівавана з першакрыніцы 20 лютага 2015.
6. ↑ Про кількість та склад населення Одеської області за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року (укр.)
7. ↑ Віталій Орлов. Музичний фестиваль «Пікейні жилети» // Одесский-инфо, 21.09.2022 (укр.)

Літаратура

• Адэса // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — 552 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1), ISBN 985-11-0035-8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Адэса
• Афіцыйны сайт Архівавана 27 лістапада 2020.
• Сайт беларусаў Адэсы Архівавана 28 ліпеня 2013.
• карта і даведнік Адэсы

 Фильм об Одессе и одесситах “Кто бы мог подумать?”