Арадзя

Ара́дзя (рум.: Oradea), Надзь Варад (венг.: Nagyvárad), Гросвардэйн (ням.: Großwardein) — горад у Румыніі ў Крышане. Паводле даных перапісу 2002 года насельніцтва каля 206 тыс. чалавек (адзінаццатае месца ў краіне).

Геаграфія

Цэнтр рэгіёна Крышана, адміністрацыйны цэнтр павета Біхор. Горад размешчаны на мяжы з Венгрыяй, на Сярэднедунайскай нізіне ў даліне ракі Крышул-Рэпедэ (рум. Crişul Repede, венг. Sebes-Körös — Шэбеш-Керэш).

Гісторыя

Упершыню Арадзя згадваецца пад лацінскай назвай Варадынум (лац.: Varadinum) у 1113 годзе. Крэпасць Арадзі, руіны якой захаваліся дагэтуль, упершыню згадана ў 1241 годзе ў сувязі з падрыхтоўкамі да абароны ад мангола-татараў. Аднак, толькі ў XVI стагоддзі паселішча пачало ператварацца ў горад.

У 1700-х гадах венскі інжынер Франц Антон Хілебрант спраектаваў забудову горада ў стылі барока. Пачынаючы з 1752 года ў горадзе была пабудавана вялікая колькасць будынкаў, сярод іх: рымска-каталіцкі сабор, Палац епіскапа, Музей зямлі Крыс (Muzeul Ţării Crişurilor).

У канцы Другой сусветнай вайны горад быў вызвалены 12 кастрычніка 1944 года войскамі 2-га Украінскага фронту падчас Дэбрэцэнскай аперацыі.

Эканоміка

Арадзя доўгі час была адным з найбольш паспяховых гарадоў у Румыніі, галоўным чынам дзякуючы свайму месцазнаходжанню на венгерскай мяжы — яна была варотамі ў Заходнюю Еўропу. Пасля 1989 года ў Арадзі пачаліся значныя эканамічныя пераўтварэнні, развіццё сферы паслуг.

Узровень беспрацоўя ў горадзе складае каля 6 %, гэта трохі ніжэй чым у сярэднім па Румыніі, але вышэй чым у цэлым у павеце Біхор (2 %). Арадзя ў наш час вырабляе прыблізна 63 % індустрыяльнай вытворчасці павета Біхор, складаючы прыблізна 34,5 % насельніцтва павета. Галоўныя галіны прамысловасці: мэблевая, тэкстыльная, абутковая і харчовая.

Транспарт

У горадзе існуе тры трамвайныя маршруты і некалькі аўтобусных. Тры чыгуначныя станцыі. З Арадзі трамвай не даязджае да мяжы 6 км, а гарадскі аўтобус — 4 км.

Этнічны склад

• 1910: 69 000 (румын: 5,6 %, венграў: 91,1 %)
• 1920: 72 000 (румын: 5 %, венграў: 92 %)
• 1930: 90 000 (румын: 25 %, венграў: 67 %)
• 1966: 122 634 (румын: 46 %, венграў: 52 %)
• 1977: 170 531 (румын: 53 %, венграў: 45 %)
• 1992: 222 741 (румын: 64 %, венграў: 34 %)

Архітэктура

Старыя раёны горада галоўным чынам забудаваны будынкамі ў стылі барока эпохі Аўстра-Венгерскай імперыі. Ускраіны горада ўяўляюць сабой пабудовы часоў камунізму.

У 2002 годзе шматлікія гістарычныя будынкі былі адрэстаўраваны.

Гарады-пабрацімы

Арадзя з’яўляецца горадам-пабрацімам наступных гарадоў:

• Дэбрэцэн, Венгрыя (1992)
• Лінчэпінг, Швецыя (1996)
• Каслада, Іспанія (2005)
• Гіватаім, Ізраіль (2005)
• Мантуя, Італія (2005)
• Сейра, Францыя (2008)
• Івана-Франкоўск, Украіна[2]
• Кошыцы, Славакія

Гл. таксама

• Баскетбольны клуб «Арадзя»

Зноскі

1. ↑ Нацыянальны інстытут статыстыкі,
2. ↑ Офіційний сайт міста Івано-Франківська

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Арадзя
• Турыстычны гід Арадзі Архівавана 22 лютага 2007. (рум.)