Вена

У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Вена (значэнні). Ве́на (ням.: Wien) — сталіца і самы буйны горад Аўстрыі, адна з дзевяці федэральных зямель Аўстрыі, з усіх бакоў аточаная тэрыторыяй іншай зямлі — Ніжняй Аўстрыі. Размешчаная ва ўсходняй частцы краіны. Горад месціцца на абодвух берагах Дуная. Вена з’яўляецца культурным, эканамічным і палітычным цэнтрам Аўстрыі.

Вена з’яўляецца трэцім горадам-рэзідэнцыяй ААН пасля Нью-Ёрку і Жэневы. Венскі міжнародны цэнтр (так званы UNO-City) уключае ў сябе Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі, Упраўленне ААН па наркотыках і злачыннасці, Арганізацыі ААН па прамысловым развіцці і іншыя. У Вене знаходзяцца штаб-кватэры такіх міжнародных арганізацый, як, напрыклад АПЕК і АБСЕ.

На працягу многіх стагоддзяў Вена з’яўлялася горадам-рэзідэнцыяй Габсбургаў і адпаведна сталіцай Святой Рымскай імперыі германскай нацыі, ператварыўшыся ў культурны і палітычны цэнтр Еўропы. У 1910 годзе ў Вене пражывала два мільёны чалавек і горад займаў чацвертае месца сярод найбуйнейшых гарадоў свету, саступаючы толькі Лондану, Нью-Ёрку і Парыжу. Пасля Першай сусветнай вайны насельніцтва Вены скарацілася амаль на чвэрць. Стары горад Вены і палац Шонбрун у снежні 2001 года былі ўнесеныя ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Гісторыя

Самыя раннія сведчанні бесперапыннага пражывання ў мясцовасці вакол горада датуюцца 500 годам да н. э., калі тэрыторыя Дуная была заселеная кельтамі. У 15 годзе да н. э. рымляне пабудавалі ўмацаваны памежны горад, які атрымаў назоў Віндабона, каб ахоўваць межы імперыі супраць германскіх плямёнаў на поўначы. Цесныя сувязі з іншымі народамі кельцкага паходжання працягваліся некалькі стагоддзяў з такімі фігурамі, як то ірландскі манах IX стагоддзя Каламан, які быў пахаваны ў абацтве Мельк, і Святы Віргілій, які быў біскупам Зальцбурга на працягу сарака гадоў у XII стагоддзі. Адгалоскі таго часу ўсё яшчэ відавочны ў вялікім манастыры Шатэнштыфт, які месціцца ў горадзе і быў раней домам для многіх ірландскіх манахаў.

У XIII стагоддзі Вена апынулася пад пагрозай захопу з боку Мангольскай імперыі, якая распасціралася на большую частку сучаснай Расіі і Кітая, але з-за смерці свайго лідара Угедэя-хана, мангольскія войскі адступілі ад еўрапейскіх меж і больш не вярталіся. У сярэднія стагоддзі, Вена была домам для бабенбергскай дынастыі, а ў 1440 годзе горад стаў рэзідэнтам дынастыі Габсбургаў. Вена стала дэ-факта сталіцай Святой Рымскай імперыі і культурным цэнтрам мастацтва і навукі, музыкі і вытанчанай кухні. Паміж 1485—1490 гадамі горад знаходзіўся пад венгерскай акупацыяй. У XVI і XVII стагоддзях, асманскае войска два разы было спынена каля сцен Вены. У 1679 годзе эпідэмія чумы знішчыла амаль траціну насельніцтва горада[2].

Аўстра-Венгрыя

У 1804 годзе, падчас напалеонаўскіх войнаў, Вена стала сталіцай Аўстрыйскай імперыі і працягвала адыгрываць важную ролю ў еўрапейскай і сусветнай палітыцы, у тым ліку прымаючы ў сябе ў 1814 годзе Венскі кангрэс. Пасля аўстра-венгерскага ўз’яднання 1867 года Вена засталася сталіцай тагачаснай Аўстра-Венгерскай імперыі. Горад быў цэнтрам класічнай музыкі, для якой таксама ўжываецца, часам, назва Першая Венская школа.

У другой палове XIX стагоддзя, горад развіваўся і паступова выйшаў за бастыёны і гласісы Рынгштрасэ. Былыя прыгарады былі ўключаныя ў склад горада і Вена рэзка павялічылася. У 1918 годзе, пасля Першай сусветнай вайны, Вена стала сталіцай Першай аўстрыйскай рэспублікі. З канца XIX стагоддзя да 1938 года, горад заставаўся цэнтрам высокай культуры і мадэрнізму. З’яўляючыся сусветнай сталіцай музыкі, горад прымаў такіх кампазітараў, як Брамс, Брукнер, Малер і Рыхард Штраўс. Культурны ўнёсак горада ў першай палове XX стагоддзя ўключае, сярод многіх, рух Венскі сецэсіён, развіццё псіхааналізу, Другую венскую школу, архітэктуру Адольфа Лоаса і філасофію Людвіга Вітгенштэйна.

Аншлюс і міжнародная акупацыя

У 1938 годзе, пасля трыумфальнага ўезду ў Аўстрыю, Адольф Гітлер выступаў перад аўстрыйскім народам з балкона на Гельдэнплацы. У перыяд з 1938 года і да сканчэння Другой сусветнай вайны, Вена страціла свой статус сталіцы, калі Аўстрыя знаходзілася ў складзе Германіі.

2 красавіка 1945 года савекція войскі пачалі наступ на Вену супраць нямецкіх абаронцаў, аблажыўшы горад. Брытанскія і амерыканскіх паветраныя налёты і артылерыйскія залпы з абодвух бакоў паміж сіламі вермахта і чырвонай арміяй значна пашкодзілі інфраструктуру горада, як то трамвайныя лініі, а таксама сістэму водазабеспячэння і размеркавання электраэнергіі. Акрамя таго, былі разбураны альбо пашкоджаны тысячы грамадскіх і прыватных будынкаў. Штурм горада працягваўся два тыдні. Аўстрыя была аддзеленая ад Германіі, а Вена была адноўлена ў якасці сталіцы рэспублікі.

Пасля вайны, Вена была акружаная савецкай акупацыйнай зонай. Як і ў Берліне, Вена была падзелена па сектарах на чатыры дзяржавы і знаходзілася пад наглядам камісіі саюзнікаў. Але акупацыя Вены адрознівалася ад акупацыі Берліна: цэнтральны раён горада, вядомы як «першы раён», уяўляў сабой міжнародную зону, у якой чатыры дзяржавы чаргавалі кантроль на штомесячнай аснове. Блакада Берліна ў 1948 годзе ўзняла саюзніцкія асцярогі, на той конт, што Савецкі Саюз можа паўтарыць блакаду ў Вене.

У той час існавала адсутнасць аэрадромаў у заходніх сектарах, але ўлады ўсё ж такі былі падрыхтаваны да дзеянняў для барацьбы з такімі блакадамі. Планы ўключалі ўсталяванне металічных насцілаў дзеля здзяйснення пасадкі ў Шонбруне. Але савецкі бок так і не распачаў блакаду. Некаторыя гісторыкі сцвярджаюць, што Патсдамскае пагадненнне ўключала пункт пра доступ да заходніх сектароў, у той час як не існавала такіх пісьмовых гарантый на заходнія сектары Бэрліна. За дзесяць год існавання акупацыі, Вена стала рассаднікам міжнароднага шпіянажу паміж Заходнім і Усходнім блокамі. Услед за блакадай Берліна, халодная вайна ў Вене прыняла іншую дынаміку. Прызнаючы, што Германія і Берлін будуць падзеленыя, савецкі ўрад вырашыў не дазваляць такога ж становішча ў Аўстрыі і Вене.

У 1953 годзе перыметры Заходняга Берліна былі агорнуты калючым дротам, але Вена заставалася не падзеленай. У 1955 годзе савецкі ўрад пагадзіўся на адмову ад сваіх акупацыйных зон ва Усходняй Аўстрыі і Усходняй Вене, а таксама сектараў у чацвёртым i дзясятым раёне Паўднёвай Вены. У абмен яны патрабавалі сталага пункта нейтралітэта ў новым дзяржаўным дагаворы. У 1955 годзе савецкія войскі канчаткова выйшлі з Аўстрыі.

Сучаснасць

Чатырохдзяржаўны кантроль у Вене працягваўся да падпісання аўстрыйскага дзяржаўнага дагавору, якое было здзейснена ў 1955 годзе. У тым жа годзе, пасля некалькіх гадоў рэканструкцыі і рэстаўрацыі былі адчынены будынкі Дзяржаўнага тэатра оперы і Бургтэатра, якія знаходзяцца на вуліцы Рынгштрасэ. Дзяржаўны дагавор зацвердзіў, што сучасная Аўстрыя не будзе ўваходзіць ані ў блок НАТА, ані ў АВД, гэта лічыцца адной з прычын позняга ўступу Аўстрыі ў Еўрапейскі Саюз.

У 1970-х гадах, канцлер Аўстрыі Бруна Крайскі адчыніў Венскі міжнародны цэнтр, пабудаваны ў новым раёне горада для размяшчэння міжнародных інстытутаў. Вена вярнула сабе частку мінулага міжнароднага статусу шляхам размяшчэння ў сваіх межах міжнародных арганізацый, як то Арганізацыя Аб’яднаных Нацый, падрыхтоўчая камісія Арганізацыі па ўсёабдымнай забароне ядзерных выпрабаванняў, Міжнароднае агенцтва па атамнай энергіі, АПЕК, а таксама АБСЕ і Аб’яднаная еўрапейская гастраэнтэралагічная федэрацыя.

Геаграфія

Горад размешчаны ва ўсходняй частцы Аўстрыі ля падножжа Альпаў, на беразе Дуная, у 60 км ад мяжы з Славакіяй. Праз Вену працякае Дунай са сваім рукавом Дунайскім каналам і ракой Вена. Гістарычна горад месціўся на поўдзень ад Дуная, аднак у апошнія два стагоддзі Вена расла па абодва бакі ракі. Найбольшая вышыня горада над узроўнем мора адзначаецца ў раёне Германскогеля (542 м), а найменшая — у Эслінгу (155 м). Горад аблямоўвае Венскі Лес.[3]

Геаграфічна карыснае становішча робіць Вену вельмі зручным месцам для развіцця рознабаковых адносінаў з усходнімі краінамі. Гэта стала асабліва адчувальна пасля 1989 года, калі «ўпала» гэтак званая жалезная заслона. Напрыклад ад сталіцы Славакіі Браціславы Вену аддзяляюць усяго 60 км — гэта самая кароткая адлегласць паміж двума сталіцамі ва ўсёй Еўропе, выключаючы Ватыкан і Рым.

Па форме Вена нагадвае кола, перасечанае хордай ракі Дунай. З часоў Рымскай імперыі горад пашыраўся канцэнтрычнымі коламі. Яго цэнтральная частка, гэтак званы ўнутраны горад (па-нямецку: Innere Stadt), амаль супадае з адміністрацыйнымі межамі першай акругі. Рынгштрасэ з’яўляецца ланцужком бульвараў, якія ўтвараюць колца. Гісторыя Рынгаштрасэ пачалася ў 1857 годзе, калі імператар прыняў рашэнне разбурыць непатрэбныя больш фартыфікацыйныя збудаванні. Гюртэль, пояс, які ўтварае канцэнтрычную акружыну вакол Рынгштрасэ, узнік ў 1890 годзе. Ён паглынуў атачаўшыя Вену вёскі і цэрквы, пабудаваныя на месцы парафіяльных цэркваў, якія атачалі ў мінулым сталіцу імперыі. За Гюртэлем размешчана гэтак званая «Чырвоная Вена», працоўныя кварталы, пабудаваныя сацыялістамі ў 1923—1934 гадах[4].

Клімат

Вена знаходзіцца ў межах пераходу марскога клімату і вільготнага кантынентальнага клімату ў адпаведнасці з класіфікацыяй Кёпена. У горадзе назіраецца цёплае лета з сярэдняй высокай тэмпэратурай ад 22 да 26 °C, з максімумамі вышэй за 30 °C і мінімумамі каля 15 °C. Зіма параўнальна халодная, з сярэдняй тэмпэратурай каля нуля, са снегападамі, якія адбываюцца галоўным чынам са снежня па сакавік. Вясна і восень мяккая халодная. Ападкі, як правіла, умераныя на працягу ўсяго года, і ў сярэднім складаюць 620 мм у год.

Транспарт

У Вене добра развіты грамадскі транспарт. Яго аснову складаюць Венскі метрапалітэн (па-нямецку: U-bahn) і Венскі S-Bahn, якія дадаюцца сеткай маршрутаў трамваяў і аўтобусаў. Маецца асобная трамвайная лінія Вена-Бадэн. Сетка аўтабанаў і чыгункі злучае Вену з іншымі гарадамі Аўстрыі і Еўропы. Адзіны галоўны вакзал знаходзіцца ў будаўніцтве, дальнія рэйсы абслугоўваюць асноўныя вакзалы Паўднёвы, Паўночны, Заходні і вакзал імя Франца Іосіфа. Венскі міжнародны аэрапорт «Швехат» мае наўпроставыя паветраныя зносіны з большасцю краінаў-чальцоў ЕС і з’яўляецца найбуйнешым па абслугоўванні пасажыраў у Цэнтральнай і Усходняй Еўропе. У «Швехаце» зарэгістравана больш за 60 авіякампаній з усяго свету. У 2005 годзе венскі аэрапорт асблугоўваў звыш за 14 млн пасажыраў.

Венскі рачны порт з’яўляецца цэнтральным транспартным вузлом на рацэ Дунай і валодае самым буйным у Еўропе тэрміналам па прыёме кантэйнэраў з агульнай плошчай 60 тыс. м². У цэнтры лагістыкі венскага парта зарэгістравана 120 аўстрыйскіх і замежных кампаній, у якіх працуюць больш за 5 тыс. чалавек. У 2005 годзе праз гэты цэнтр было праведзена звыш за 9 млн тон розных тавараў.

Эканоміка

У 2007 годзе Mercer Human Resource Consulting апублікаваў штогадовае даследванне якасці жыцця ў свеце. Па ўзроўні якасці жыцця, Вена ўжо не першы раз заняла першае месца ў Еўрапейскім саюзе. Гэты горад атрымаў найлепшыя адзнакі ў сферах: інфраструктура, грамадскі транспарт, банкі і фінансы, бяспека, культура і вольнае баўленне часу. Гэты паказчык паслужыў штуршком для міжнародных кампаніяў, якія ахвотна працуюць у гэтым горадзе.

Паводле звестак статыстычнага ведамства ЕС «Еўрастат», Вена з’яўляецца горадам і рэгіёнам з высокім узроўнем дабрабыту. Яна здолела захаваць вядучыя пазіцыі і атрымаць пятае месца ў рэйтынгу самых багатых рэгіёнаў ЕС. Пра гэта сведчыць справаздача ЕС па рэгіёнах (паводле звестак Еўрастата). Паводле справаздачы, рэгіянальны ВУП у Вене складае 178 % ад сярэдняга ў Еўропе. Апярэджваюць Вену па ўзроўні дабрабыту толькі Лондан, Люксембург, Брусель і Гамбург. У рэйтынгу Вена размешчаная вышэй за Дублін, Мюнхен, Амстэрдам і значна вышэй за Берлін. Таксама паводле дадзеных Еўрастата, у раздзеле справаздачы «Даследванне і развіццё», Вена падзяляе з Верхняй Баварыяй вышэйшы пункт рэйтынга.

Палітыка

Заканадаўчы орган — Венскі абшчынны савет (Wiener Gemeinderat), выканаўчы орган — Венскі гарадскі сенат (Wiener Stadtsenat), які складаецца з бургамістра Вены (Bürgermeister von Wien) і гарадскіх дарадцаў (Stadtrat).

Да 1918 года палітыку Вены фармавала Хрысціянска-сацыяльная партыя (папярэдніца сучаснай Аўстрыйскай народнай партыі, АНП), яе лідар Карл Лугер доўгі час быў мэрам горада. У нашы дні Вена з’яўляецца апорай аўстрыйскіх сацыял-дэмакратаў. Яны прыйшлі да ўлады яшчэ ў перыяд Першай рэспублікі (1918—1934) і правялі мноства наспелых сацыяльных рэформаў, палепшыўшы якасць жыцця сотняў тысяч працоўных. Палітыку мэрыі горада тых часоў паважалі сацыялісты па ўсёй Еўропе, якія называлі горад «Чырвонай Венай» (Rotes Wien). Адзіным перапынкам у праўленні сацыял-дэмакратаў у горадзе былі 1934—1945 гады, калі ў краіне зацараваў аўстрафашызм, а затым і нацызм, з аншлюс Аўстрыі Германіі.

У 1994 годзе замест папулярнага мэра Хельмута Цылько кіраўніком горада быў абраны іншы сацыял-дэмакрат — Міхаэль Хойпль. У 1996—2001 гадах сацыял-дэмакраты кіравалі горадам сумесна з Аўстрыйскай народнай партыяй. У 2005 годзе падчас муніцыпальных выбараў сацыял-дэмакраты атрымалі 49 адсоткаў галасоў выбаршчыкаў. Іх асноўным супернікам у гарадскім парламенце была АНП, за якую прагаласавалі 18 адсоткаў выбаршчыкаў.

Муніцыпальныя выбары, якія прайшлі 10 кастрычніка 2010 года рэзка змянілі суадносіны сіл[5]. Сацыял-дэмакраты не змаглі дамагчыся абсалютнай большасці, атрымаўшы 44 адсоткі галасоў. АНП атрымала толькі 13 працэнтаў, а праварадыкальная Аўстрыйская партыя свабоды амаль падвоіла свой мінулы вынік, атрымаўшы 27 адсоткаў галасоў і стаўшы, такім чынам, другой партыяй па колькасці дэпутатаў у гарадскім парламенце (які, згодна з законам, абірае мэра)[6].

Гарады-сябры

Адукацыя

• Венская медыка-хірургічная акадэмія
• Венскі тэхнічны ўніверсітэт

Музеі

• Аўстрыйскі сацыяльна-эканамічны музей
• Музей прыкладнога мастацтва

Рэлігійныя збудаванні

• Францысканеркірхэ (Franziskanerkirche)

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Марцін Бубер
• Антон Іозеф Груша, аўстра-венгерскі кардынал
• Ота Вейнінгер
• Фрыц Крэйслер
• Ёган Кундрат
• Хедзі Ламар
• Фрыц Ланг
• Нікі Лаўда
• Лізэ Майтнер
• Карл Маркавіц
• Роберт Менасэ, аўстрыйскі пісьменнік, перакладчык
• Казімір Твардоўскі
• Клаўс Эбнер
• Фані Эльслер
• Эрнст Яндль, аўстрыйскі пісьменнік, філолаг, англіцыст і германіст

Гл. таксама

• Wienerberger

Зноскі

1. ↑ Probleme statt Kuscheldecke(ням.)
2. ↑ Spielman, John Philip (1993). «The city & the crown: Vienna and the imperial court, 1600—1740». West Lafayette, Indiana: Purdue University Press. p. 141. ISBN 1-55753-021-1.
3. ↑ Все столицы мира /Сост. О. В. Зыкина, Л. А. Бурлацкая, Г. А. Гальперина, Н. В. Иванова. — М.: Вече, 2005. С. 72.
4. ↑ Путеводитель «Ле Пти Фюте» — Австрия. Изд. 5-е. — М.: Авангард, 2005. С. 67.
5. ↑ FPÖ triumphiert mit Anti-Islam-Wahlkampf(ням.)
6. ↑ SPÖ verliert die Absolute(недаступная спасылка)(ням.) (недаступная спасылка — гісторыя)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вена
• Фота Вены (www.viennaexpert.com)(недаступная спасылка) (англ.)
• Фота Вены ўначы (very-bored.com) (англ.)
• Фота Вены (zoomvienna.com) Архівавана 25 кастрычніка 2013. (англ.)
• PhotoGlobe Vienna PhotoGlobe Vienna — яшчэ фота Вены (англ.)
• Вена. Любата і Меланхолія A collection of photos of Vienna (willypuchner.com) (англ.)
• Панарамныя фатаздымкі Вены (wienkultur.info) (англ.)
• 360º Віртуальная вандроўка па Вене, сталіцы Аўстрыі (VRVienna.com) Архівавана 28 сакавіка 2012. (англ.)
• Фота знакамітыз месцаў Вены (butkaj.com) Архівавана 19 лютага 2010. (англ.)
• Сайт Вены(англ.)
• Вена(англ.)