Буда-Кашалёва

Бу́да-Кашалё́ва[2] (афіц. транс.: Buda-Kašaliova) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Буда-Кашалёўскага раёна. За 48 км ад Гомеля, чыгуначная станцыя на лініі Мінск—Гомель. Насельніцтва 8 460 чал. (2017)[3].

Гісторыя

Па пісьмовых крыніцах горад вядомы з 1824 г. як в. Буда, у складзе казённага маёнтка, у Кашалёўскай воласці Рагачоўскага павета Магілёўскай губерні. Дзейнічала карчма. У другой палове 19 ст. назва набыла сучаснае гучанне, але да нашага часу большасць жыхароў раёна карыстаюцца старой назвай — Буда. З пачаткам будаўніцтва Лібава-Роменскай чыгункі вёска хутка расла, па заканчэнні чыгункі ў лістападзе 1873 г. пачала дзейнічаць чыгуначная станцыя III класа, на якой штогод адгружалася каля 90 тысяч пудоў лясных грузаў. Мелася паштова-тэлеграфнае аддзяленне. З 1888 г. працавала невялікае прадпрыемства па вырабу драўляных дэталей для ткацкіх станкоў.

Па перапісу 1897 г. ў Буда-Кашалёва меліся 63 двары, 487 жыхароў, царкоўна-прыходская школа, хлебазапасны магазін, вятрак, лаўка, аддзяленне паштовай сувязі, лесапільны завод, карчма. У 1914 г. пабудавана новае памяшканне народнага вучылішча. На чыгуначнай станцыі ўзводзіліся складскія і іншыя гаспадарчыя збудаванні, насельніцтва пасёлка станцыі ў 1909 г. склала 74 чалавек. З 1911 г. пры школе працавала бібліятэка. У сакавіку-лістападзе 1918 г. Буда-Кашалёва акупіравана германскімі войскамі. Актыўную барацьбу супраць акупантаў вёў створаны мясцовымі актывістамі баявы атрад. Вызвалена 30.11.1918 г.

З 09.05.1923 г. да 17.07.1924 г. цэнтр Буда-Кашалёўскай воласці Гомельскай губерні. З 03.03.1924 г. ў складзе БССР. З 27.07.1924 г. цэнтр Буда-Кашалёўскага раёна Бабруйскай, з 27.10.1927 Гомельскай (да 26.07.1930 г.) акругі, з 20.02.1938 г. — Гомельскай вобласці. У 1925 г. было 194 двары. У 1930 г. арганізаваны калгас «Чырвоная Беларусь». З 1932 г. працавала МТС. У 1934 г. дзейнічалі шавецкая і кравецкая арцелі, маслазавод, МТС з рамонтнай майстэрняй, 4 ветракі і кузня.

З 27.09.1938 г. гарадскі пасёлак, 3400 жыхароў. У тым жа годзе ўзведзены двухпавярховы мураваны будынак сярэдняй школы. У пачатку Вялікай Айчыннай вайны быў створаны атрад народнага апалчэння (310 чалавек, камандзір Давалёў). У савецкі тыл была эвакуіравана тэхніка МТС. З жніўня 1941 г. да 27.11.1943 г. акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У снежні 1941 г. карнікі загубілі 485 чалавек (пахаваны ў магіле ахвяр фашызму за 1,5 км на поўнач ад горада). Вызвалена 4-й стралковай дывізіяй (палкоўнік Дз. Дз. Вараб’ёў) і 231-м танкавым палком (падпалкоўнік Ф. М. Кавалёў) 48-й арміі пры ўдзеле партызан. У баях за вызваленне Буда-Кашалёва загінуў 31 савецкі воін (пахаваны ў брацкіх магілах на паўночна-ўсходняй ускраіне і ў скверы па вул. Леніна). За час вайны загінулі 345 жыхароў.

З 31.12.1971 г. горад раённага падпарадкавання.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 — 487 чал.
• XX стагоддзе: 1939 — 3,4 тыс. чал.; 1959 — 4,6 тыс. чал.; 1969 — 7,2 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2006 — 9,5 тыс. чал.; 2008 — 9,4 тыс. чал.; 2016 — 8 551 чал.[4]; 2017 — 8 460 чал.[3]

Эканоміка

Дзейнічаюць ільнозавод, масласыразавод, хлебазавод, пладова-агароднінны завод, камбінаты будаўнічых матэрыялаў і бытавога абслугоўвання, птушкафабрыка, раённыя аб’яднанні «Сельгастэхнікі» і «Міжкалгасбуда», «Сельгасхіміі».

Культура

Буда-Кашалёўская карцінная галерэя імя Яўсея Яўсеевіча Маісеенкі.

Адукацыя

Аграрна-тэхнічны каледж (былы лясны тэхнікум), 2 сярэднія, музычная і дзіцячая спартыўная школы, дзіцячы сад, 3 дзіцячыя сады-яслі.

Планіроўка

Архітэктурная планіроўка горада складаецца з сеткі злучаных паміж сабой прамалінейных вуліц. На поўдзень, поўнач і паўднёвы ўсход вуліцы маюць арыентацыю, блізкую да мерыдыянальнай. Чыгунка падзяляе горад на паўночна-заходнюю і паўднёва-ўсходнюю часткі. Грамадскі цэнтр складаюць цэнтральная плошча і вул. Леніна, дзе размешчаны адміністрацыйныя будынкі, гандлёвы цэнтр і 2-5-павярховыя жылыя і грамадскія будынкі. Астатняя забудова пераважна драўляная.

Славутасці

• Свята-Мікалаеўская царква (1995).
• Магiла ахвяр фашызму (1941) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000124шыфр 313Д000124
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000125шыфр 313Д000125
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна, у скверы —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000126шыфр 313Д000126
• Бюст П. Я. Галавачова (1951), вул. Леніна —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Ж000127шыфр 313Ж000127

• Помнік В. П. Дразду (1968)

• Свята-Мікалаеўская царква
• Капліца
• Курган Славы
• Воданапорная вежа

Вядомыя асобы

• Саламон Навумавіч Ардашнікаў (1908—1963) — генетык, радыёбіёлаг.
• Валянцін Пятровіч Дрозд (1906—1943) — савецкі военачальнік, віцэ-адмірал.
• Іван Іосіфавіч Церашкоў (1922—1999) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук (1979), прафесар (1992).

Гл. таксама

• Гарады Гомельскай вобласці
• Гарады Беларусі

Зноскі

1. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
3. 1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Буда-Кашалёва
• Геаграфічныя звесткі па тэме Буда-Кашалёва на OpenStreetMap
• Буда-Кашалёва на сайце Глобус Беларусі (руск.)