Грудак (Беластоцкі павет)

Гру́дак (польск.: Gródek, традыцыйныя беларуская назва — Гарадо́к) — вёска ў Польшчы, за 33 км на ўсход ад Беластока, на рацэ Супраслі. Уваходзіць у склад Беластоцкага павета Падляскага ваяводства, сядзіба вясковай гміны Грудак. Насельніцтва 2599 чалавек (2011).

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Гарадок узнік у XV стагоддзі як замак Вялікага Княства Літоўскага, у Гарадзенскім павеце Троцкага ваяводства. Першы пісьмовы ўспамін пра Гарадок датуецца 1498 годам, калі Аляксандр Хадкевіч фундаваў тут манастыр. У 1500 годзе гэты манастыр быў перанесены вышэй па плыні ракі ў Супрасль.

У сярэдзіне XVI стагоддзя Гарадок стаў мястэчкам. У XVII—XVIII стагоддзях мястэчка знаходзілася ў валоданні Пацаў, Сапегаў, Радзівілаў.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай у 1795 годзе Гарадок апынуўся ў складзе Прусіі, у Беластоцкім дэпартаменце. У 1807 годзе згодна з Тыльзіцкім мірным дагаворам паміж Расіяй і Францыяй, мястэчка апынулася ў Беластоцкім павеце Беластоцкай вобласці Расійскай імперыі.

У 1897 годзе афіцыйны статус Гарадка быў паніжаны да вёскі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Гарадок абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з’езда КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР[1]. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам 1921 года Грудак апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Беластоцкім ваяводстве.

З пачаткам Другой сусветнай вайны 15 верасня 1939 года Грудак акупавалі войскі Трэцяга Рэйха, але праз тыдзень вёску перадалі СССР згодна з пактам Молатава-Рыбентропа. У лістападзе 1939 года Гарадок увайшоў у склад БССР, у Беластоцкую вобласць. З чэрвеня 1941 да верасня 1944 года вёска зноў знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. 16 жніўня 1945 года ўлады СССР перадалі Грудак Польскай Народнай Рэспубліцы.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1878 год — 1793 чал.[2];
• XXI стагоддзе: 2011 год — 2599 чал.

Культура

• Гарадоцкі цэнтр культуры (Gródecki Ośrodek Kultury)
• Таварыства сяброў Гарадоцкай зямлі (Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Gródeckiej)
• У Гарадку ладзіцца штогадовы фестываль беларускай альтэрнатыўнай і рок-музыкі «Басовішча». Іншыя культурныя падзеі: «Сяброўская бяседа», «Спатканні абрадавых калектываў» («Spotkania zespołów obrzędowych»), «Дні Грудка» («Dni Gródka»).
• Газета «Wiadomości Gródeckie — Haradockija Nawiny»

Славутасці

• Замкавая гара
• Касцёл Найсвяцейшага сэрцы Ісуса (1933—1936)
• Могілкі: праваслаўныя, іўдзейскія
• Царква могілкавая Покрыва Багародзіцы (1862; драўляны зруб)
• Царква Раства Багародзіцы (1946—1947)

Страчаная спадчына

• Сінагогі
• Царква

Галерэя

• Краявіды Грудка
• Царква Раства Багародзіцы
• Могілкавая царква
• Касцёл
• Гістарычны будынак

Вядомыя асобы

• Мікола Дзямідаў (1888—1967) — беларускі педагог, ваенны.

Зноскі

1. ↑ 150 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. Іван Саверчанка, Зміцер Санько. — Вільня: Наша Будучыня, 2002.— 238 с. ISBN 9986-9229-6-1.
2. ↑ Jelski A. Gródek (1) // Słownik geograficzny… T. II. — Warszawa, 1881. S. 817.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Грудак (Беластоцкі павет)
• Гарадок на сайце Radzima.org