Крэмэнэць

Крэ́мэнэць[1] (укр.: Кременець, Крем’янець), або Крэменец — горад у Цярнопальскай вобласці Украіны. Адміністрацыйны цэнтр Крэмэнэцкага раёна. Насельніцтва 20,7 тыс. чал. (2021). Знаходзіцца за 60 км ад Цярнопаля.

Гісторыя

Упершыню Крэменец згаданы пад 1226 годам у Іпацьеўскім летапісе, як горад Галіцка-Валынскага княства. У 1241 і 1254 гг. вытрымаў аблогу татараў.

З 1340 года ў складзе Вялікага Княства Літоўскага.[2] У канцы XIV ст. пабудаваны Крамянецкі замак.[2] У 1438 годзе атрымаў Магдэбургскае права. У XV — 1-я пал. XVII ст. горад з’ўляўся значным рамесна-гандлёвым цэнтрам Валыні. У 1497 і 1500 гг. крымскія татары зруйнавалі Крэменец. У першай палове XVI ст. мелася 18 прыпісаных да Крамянецкага замка сёлаў і хутароў; у горадзе збудавалі касцёл.[2] З 1536 года ў валоданні Боны Сфорца. Станам на 1563 год у Крэменцы было 737 будынкаў, мяшчане атрымалі дазвол на пасярэдніцкі гандаль.[2] З 1565/66 года цэнтр Крамянецкага павета Валынскага ваяводства.

У 1569 годзе паводле ўмоў Люблінскай уніі перайшоў да Каралеўства Польскага. У 1572 годзе ў горадзе адбываліся 2 кірмашы на год, тут размяшчаўся найбольшы на Валыні склад солі. Станам на 1629 год у Крэменцы было 1224 будынкі.[2] У 1635 годзе ў горадзе працавала 6 цэхаў, якія аб’ядноўвалі 131 рамесніка.[2] У XVII—XVIII стагоддзях Крэменец з’яўляўся найбуйнейшым на Валыні цэнтрам вытворчасці сукна. У 1648 годзе казакі Максіма Крываноса захапілі Крэменец і зруйнавалі замак. У 1701 годзе крамянецкі староста Я. А. Вішнявецкі запрасіў у горада езуітаў, якія адкрылі тут калегіум (школа граматыкі пачала працаваць з 1712 года, паэтыкі і рыторыкі — з 1713 года).

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай апынуўся ў 1772 годзе ўскладзе Расійскай імперыі. З 1796 года цэнтр павета Валынскай губерні. У 1805 годзе ў Крэменцы адкрылася Вышэйшая Валынская гімназія.

З 1921 года ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Валынскім ваяводстве. З 1939 года ў складзе УССР. З 22 ліпеня 1941 па 18 сакавіка 1944 знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй.

Насельніцтва

• 1629 — 6,7 тыс. чал.[2]
• 1860 — 12 617 чал. (6450 мужчын і 6167 жанчын).[3]
• 1972 — 20,3 тыс. чал.[4]
• 1991 — 24,5 тыс. чал.[5]
• 2009 — 23,9 тыс. чал.

Эканоміка

Працуюць цукровы, тытунёва-ферментацыйны, масласыраробны заводы, мэблевая фабрыка і іншыя.

Славутасці

Дзейнічае Крэмэнэцкі краязнаўчы музей.

• Дом сям’і Юльюша Славацкага (XVIII ст.)
• Замак на гары Бона (XIII ст.)
• Жылы будынак «Блізняты» (XVII—XVIII стагоддзі)
• Касцёл (1636, цяпер царква Св. Мікалая УПЦ МП) і кляштар францысканцаў (XVII ст.)
• Касцёл Св. Ігнацыя Лаёлы і Станіслава Косткі (1731—1746, цяпер царква Праабражэння Гасподняга УПЦ КП) і калегіум езуітаў (XVIII ст.)
• Касцёл Св. Станіслава
• Манастыр Яўлення Гасподняга (1633)
• Палац Дамброўскіх (XVIII ст.)
• Царква і кляштар базыльянаў (1630)

Галерэя

• Замак
• Кляштар езуітаў
• Царква Праабражэння Гасподняга (касцёл Св. Ігнацыя Лаёлы і Станіслава Косткі)
• Манастыр Яўлення Гасподняга
• Касцёл бернардзінцаў
• Касцёл Св. Станіслава
• Дом сям’і Ю. Славацкага
• Гарадская вуліца

Гарады-пабрацімы

• Свянтнікі-Гурны, Польшча
• Канстанцін-Язёрна, Польшча

Вядомыя асобы

• Валянціна Адамовіч (нар. 1930) — украінскі літаратар, педагог, краязнавец.
• Марк Кац (1914—1984) — польскі і амерыканскі матэматык яўрэйскага паходжання.
• Таццяна Віталеўна Мікаелян (нар. 1948) — беларускі архітэктар.
• Юрый Пакальчук (1941—2008) — украінскі пісьменнік і мовазнавец.
• Юльюш Славацкі (1809—1849) — польскі паэт і драматург.
• Айзек Стэрн (1920—2001) — амерыканскі музыкант.

Зноскі

1. ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 177-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Украіны на беларускую мову»
2. 1 2 3 4 5 6 7 ЭнцВКЛ, 2005
3. ↑ Krzemieniec // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XIV: Worowo — Żyżyn. — Warszawa, 1895. S. 776
4. ↑ Кременец // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
5. ↑ Кременец // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.

Літаратура

• Грынявецкі В. Крэменец // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — С. 158. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Krzemieniec // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom IV: Kęs — Kutno. — Warszawa, 1883. S. 776—780

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Крэмэнэць
• Афіцыйны сайт