Настолле

Настолле — гістарычная мясцовасць Хойнікаў, размешчаная ў заходняй частцы места.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У рэвізіі Мазырскага староства 1560 года, выкананай каралеўскімі камісарамі панамі Рыгорам Валовічам і Мікалаем Нарушэвічам, тэкст якой вядомы з актавай кнігі 1777 года, паведамляецца, што мяжа сёлаў Загалле і Клівы ад рэчкі Рабца даходзіла да селішча Настолля, а шырыня таго грунту ад Рабца да Настолля ўздоўж на паўтрэці мілі, упоперак да Каменкі і да Просічы на мілю[upper-alpha 2] — «Wiabec», «do sieliszcza Stali» «do sieliszcza na Stali». Але ў копіях рэвізіі, што захоўвалі ў сябе трымальнікі Загальскага староства, паселішча названае Настоллем, хоць рэчка — усё яшчэ Вябцом. У больш падрабязным люстрацыйным інвентары ад 27 верасня 1789 г., у якім Загальскае староства размяжоўвалася з Хойніцкімі добрамі паноў Прозараў, з Барысаўшчынай і Старчам паноў Аскеркаў, і рэчка выступае пад сваёй сапраўднай назвай Рабец, і староства названае Настольскім[1]</ref>[2].

Напярэдадні падпісання акта Люблінскай уніі ўказам караля і вялікага князя Жыгімонта Аўгуста ад 6 чэрвеня 1569 года Кіеўскае ваяводства было далучана да Кароны Польскай[3]. Настолле ў складзе Мазырскага павета засталося ў Вялікім Княстве Літоўскім, але стала часткай ужо Менскага ваяводства.

Надалей «sieło i dwór Na(s)tole» згаданыя ў размежаваньні Кіеўскай зямлі Кароны і Мазырскага павета ВКЛ у снежні 1621 — студзені 1622 года, калі былі ў трыманні пана Іскарастынскага; пацверджаныя панамі камісарамі прыналежнымі да Мазырскага павета[4].

Ад пачатку XVIII ст. Настолле названа нягродавым староствам, але выступала асобным уладаннем і раней. У яго складзе — аднаіменныя двор і невялічкая вёска[5]. Сярод яўрэяў мястэчка Хойнікі, якія не мелі дамоў і падатак плацілі толькі з камор, у рэвізіі 1716 года названы Ёсь Настольскі[6]. Ці не першым у гэты час вядомым з імя старостам настольскім быў Ян Славінскі, падчашы добжынскі. 27 мая 1720 года кароль Аўгуст ІІ перадаў староства пану Барталамею Мараўскаму. У 1766 годзе Павел Колб выплачваў з Настолля 100 злотых і 3 грошы кварты, 15 зл. гіберны[7]. 8 лютага 1776 года Антоні, сын Барталамея, Мараўскі выдаў квітанцыю Стэфану Славінскаму, у якой запісаў, што калісьці яго бацька, быўшы не ў стане кіраваць староствам, саступіў яго Стэфану, сыну Яна Славінскага, папярэдняга старосты настольскага[8]. Паводле запісу ў метрычнай кнізе Юравіцкага касцёла ад 27 верасня 1783 года, у той дзень быў ахрышчаны Маўрыцый Мацей, сын Станіслава і Людвікі з Казлоўскіх Бялавецкіх, пасэсараў настольскіх; кумамі выступілі Фларэнцый Аскерка, харунжыч мазырскі, і Антаніна Стоцкая, жонка суддзі мазырскага. Яшчэ villa Nastole ў той жа кнізе згаданая ў кастрычніку 1785 года, калі ахрышчаныя былі Ёанна, дачка сужэнства Бялавецкіх, і Мацей Маўрыцый, сын Юзафа і Розы з Казлоўскіх Кучынскіх[9].

У сувязі з чаканым перапісам яўрэйскага насельніцтва, у 1784 годзе 25 чалавек (głów) з суседніх Хойнікаў Оўруцкага павета Кароны, каб не плаціць пагалоўшчыну да скарбу, былі схаваныя (і прынятыя) ў Настоллі Мазырскага павета ВКЛ[10].

Расійская імперыя

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Настолле — у межах Чарнігаўскага намесніцтва (губерні), з 1796 года ў складзе адноўленага Рэчыцкага павета Маларасійскай, а з 29 жніўня 1797 года Мінскай губерні Расійскай імперыі[11]. Паводле расійскай рэвізіі 1795 года, «сяльцо» Настолле мела 6 двароў з 20 душамі мужчынскага і 18 жаночага пола прыгонных сялян[12], належала пажыццёва старосце настольскаму Паўлу Колбу, ротмістру Пінскага павета, але знаходзілася ў пасэсіі ў адстаўнога ротмістра Юзафа, сына Франца, Скакоўскага[13]. У 1811 годзе фальварак і вёску Настолле з 20 душамі мужчынскага пола (разам — староства) трымаў, згодна з кантрактам на арэнду, Рыгор Завітневіч, каморнік Рэчыцкага павета[14].

У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засведчана, што 23 жыхары абодвух полаў з вёскі Настолле былі прыхаджанамі Хойніцкай Свята-Пакроўскай царквы, а 14 жыхароў — парафіянамі Астраглядаўскага касцёла Унебаўзяцця найсвяцейшай Панны Марыі[15]. На пачатак 1870 году ў Настольлі налічвалася 9 гаспадароў з былых дзяржаўных сялян, прыпісаных да Небытаўскага сельскага таварыства, 12 аднадворцаў, прыпісаных да Хойніцкай воласці[16].

У 1909 годзе ў вёсцы Настолле 33 двары, 181 жыхар[17].

Найноўшы час

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісання Берасцейскага міру з бальшавіцкай Расіяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта, 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвешчана была часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Настолле і Хойнікі, аднак, апынуліся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губерні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. Ад 18 мая тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы» гетмана Паўла Скарападскага[18]. 1 студзеня 1919 года, паводле пастановы І з’езда КП(б) Беларусі, Хойнікі ўвайшлі ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак 16 студзеня Масква адабрала іх разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. Згодна з дакументам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 снежня 1920 і на 15 красавіка 1921 года ў Настольскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 12 і 18 вучняў[19]. 8 снежня 1926 года Настолле з Хойнікамі вярнулі БССР. На 1929 год 63 % жыхароў Настолля складалі каталіцкія або «польскія» сем’і (26)[20].

У 1989 годзе, пасля далучэння вёскі да Хойнікаў, у месце з’явілася вуліца Настольская, але аўтобусны прыпынак захаваў назву Настолле.

Асобы

• Іван Станіслававіч Цішкевіч (1919—2001) — правазнавец, доктар юрыдычных навук, прафесар БДУ. Заслужаны юрыст БССР (1971)[21]

Заўвагі

1. ↑ Прынамсі, рэчка названая Вябцом у кірылічным дакуменце 1568 г., заснаваным на звестках рэвізіі 1560 г.Литовская метрика. Книга записей 51 (1566 – 1574). Вильнюс, 2000. С. 177 – 179
2. ↑ У тэксце згаданай крыніцы назвы рэчкі і паселішча перайначаныя пазнейшымі перапісчыкамі або яшчэ і першымі ўкладальнікамі рэвізіі[upper-alpha 1]

Зноскі

1. ↑ Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 132. S. 1, 3, 5
2. ↑ Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. VIII. Т. V. Акты об украинской администрации XVI—XVII вв. — Киев, 1907. С. 477, 481
3. ↑ Volumina Legum. Tom II. — Petersburg: Nakładem i drukiem Józafata Ohryzki, 1859. S. 84 — 87; Падалінскі У. // Беларускі гістарычны агляд. — 2012. Т. 19. С. 329—337 (Рэцэнзія на кн.: Litwin H. Równi do równych: kijowska reprezentacja sejmowa 1569—1648. — Warszawa, 2009).
4. ↑ Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX. Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / Opisane przez Aleksandra Jabłonowskiego. — Warszawa, 1894. S. 97
5. ↑ Список населенных пунктов Мозырского повета за 1789 год.
6. ↑ НГАБ у Менску. Ф. 320. Воп. 1. Спр. 1. А. 139адв.
7. ↑ Słownik geograficzny Krółewstwa Polskiego і innych krajów słowiańskich. — Warszawa, 1885. T. VI. S. 929
8. ↑ Генеалогические изыскания. Настольское староство // 1789- w. Nastolla, Starostwo Nastolskie
9. ↑ НГАБ. Ф. 937. Воп. 1. Спр. 60. А. 30, 31адв.
10. ↑ Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. — Киев, 1890. С. 710.
11. ↑ Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182
12. ↑ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 59. А. 532—533адв.
13. ↑ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 181. А. 109; Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 71
14. ↑ НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 91
15. ↑ Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666
16. ↑ Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71
17. ↑ Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 131
18. ↑ Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85
19. ↑ Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19
20. ↑ Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213
21. ↑ Иван (Ян) Станиславович Тишкевич Хойнікшчына