Ціхвін

Ці́хвін (руск.: Тихвин) — горад у Ленінградскай вобласці Расіі, размешчаны каля ракі Ціхвінка. Адміністрацыйны цэнтр Ціхвінскага раёна. Насельніцтва 59 881 чал. (2010). Знаходзіцца за 218 км (па аўтатрасе) ад Санкт-Пецярбурга. Горад з’яўляецца дастаткова буйным прамысловым і культурным цэнтрам, транспартным вузлом.

Этымалогія

Па адной версіі паходзіць ад старажытнарускага тихъ (ціхі). Па іншай версіі — ад фінскага tikhua (працякаць).

Гісторыя

Упершыню згадваецца ў 1383 г. як Прадцечанскі пагост, калі летапіс паведамляе, што тут была пабудавана драўляная Успенская царква[1]. Пазней, у 1495—1496 гадах, Я. К. Сабураў, пісар Наўгародскага кадастра, згадваў «…Тихвинский приход и в нем церковь деревянная…».

Размяшчэнне Ціхвіна на скрыжаванні гандлёвых шляхоў, якія злучалі раку Волгу з Ладажскім возерам і Балтыйскім морам, забяспечыла яму хуткае развіццё. У пачатку XVI стагоддзя ён быў ужо шырока вядомым камерцыйна-гандлёвым цэнтрам. У 1507—1515 гадах на сродкі маскоўскага князя Васіля III на месцы згарэлай драўлянай царквы наўгародскі дойлід Дзмітрый Сыркоў пабудаваў манументальны мураваны Успенскі сабор, які стаіць дагэтуль.

У 1560 годзе па загадзе цара Івана Грознага на левым беразе Ціхвінкі быў пабудаваны Успенскі манастыр. Кіраўніцтва будаўніцтвам было даручана Фёдару Сыркову, сыну Дзмітрыя Сыркова. Асаблівае значэнне надавалася паспешлівасці яго будаўніцтва; таму цар дазволіў выкарыстоўваць для дапамогі ў будаўніцтве сялян з дваццаці сельскіх валасцей.

Вясной і летам 1560 г. адначасова былі пабудаваны вялікі Успенскі манастыр і меншы Увядзенскі жаночы манастыр, а таксама два гандлёва-прамысловыя паселішчы з рознымі пабудовамі жылога, гаспадарчага і культавага прызначэння. Манастыр першапачаткова быў абнесены частаколам з завостраных жэрдак. Пазней, у сярэдзіне XVII ст., яго замянілі дзве паралельныя сцяны з бярвення, засыпаныя паміж сабой зямлёй і камянямі. Па вяршыні сцен ішоў крыты праход са стральчатымі прарэзамі, над якімі ўзвышаліся дзевяць магутных веж. Такім чынам, на месцы старажытнага гарадзішча быў створаны важны ўмацаваны пункт, які адыграў вялікую ролю ў абароне паўночна-заходніх рубяжоў Русі.

У пачатку XVII стагоддзя Руская дзяржава перажыла глыбокі ўнутраны крызіс. Падчас руска-шведскай вайны шведы занялі і спустошылі ваколіцы Ноўгарада. У 1613 годзе Ціхвін быў захоплены, разрабаваны і спалены. Гандляры, схаваўшыся за крэпаснымі сценамі манастыра, перажылі працяглую аблогу і шматлікія напады, перш чым разбіць шведскае войска. Бой скончыўся выгнаннем шведаў з наваколля, што паклала пачатак вызваленню Наўгародскай зямлі ад шведскіх і польскіх войскаў.

Эканамічны росквіт Ціхвіна дасягнуў у XVII—XVIII стагоддзях. Прадукцыя ціхвінскіх кавалёў карысталася асаблівым попытам і куплялася не толькі ў гарадах Расіі, але і за мяжой. Ціхвін стаў адным з пунктаў знешняга гандлю ў Расіі, а Ціхвінская кірмаш — адным з найбуйнейшых у краіне. Росквіт гандлю і рамёстваў у XVII ст. спрыяў павелічэнню насельніцтва паселішча, якое значна ўзрасло.

Мураваныя будынкі дазваляліся толькі на тэрыторыі манастыра. У XVI ст., акрамя сабора, была пабудавана мураваная трапезная, а ў 1581 г. — царква ў гонар Нараджэння Божай Маці. У 1600 г. была пабудавана пяцішатровая званіца. Асабліва інтэнсіўны перыяд каменнага будаўніцтва прыпадае на другую палову XVII ст., калі ўсе драўляныя пабудовы манастыра былі заменены на каменныя. У выніку гэтых работ на тэрыторыі кляштара быў створаны высокамастацкі ансамбль помнікаў гісторыі і архітэктуры, які ў асноўным захаваўся да нашых дзён, хоць у XVIII—XIX стагоддзях некаторыя будынкі кляштара падвергліся рэканструкцыі, якая змяніла іх арыгінальны знешні выгляд.

З моманту пабудовы манастыра ў 1560 годзе Ціхвін знаходзіўся ў залежнасці ад манастыра. У 1723 г. пасля працяглай барацьбы жыхары Ціхвіна былі вызвалены ад манастырскага кантролю і атрымалі ўласную адміністрацыю — магістрат, які падпарадкоўваўся канцылярыі Наўгародскай губерні. Поўнасцю паселішча аддзялілася ад манастыра толькі ў 1764 годзе пасля ўказа аб перадачы маёмасці манастыра дзяржаве. У 1773 годзе Ціхвін атрымаў статус горада.[1]

Ціхвін мае значныя радовішчы баксітаў, кампанента, які выкарыстоўваецца для вытворчасці алюмінію. Гэтыя рэзервы мелі «вырашальнае значэнне» для ваенных дзеянняў Германіі ў Другой сусветнай вайне. 12-я танкавая дывізія пачала аперацыю па ўзяцці Ціхвіна 19 кастрычніка 1941 года[2]. У Другую сусветную вайну з 8 лістапада 1941 года па 9 снежня 1941 года Ціхвін быў акупіраваны нямецка-фашысцкімі войскамі. З-за контрудараў з боку савецкіх войскаў праз месяц яго прыйшлося пакінуць, але за гэты час было знішчана шмат помнікаў архітэктуры. Паўторнае ўзяцце Ціхвіна лічыцца надзвычай важным у пракладцы «Дарогі жыцця» падчас блакады Ленінграда, дзякуючы яго чыгунцы. Гэта дазволіла СССР забяспечыць значна больш прадуктаў харчавання ў параўнанні з імправізаванай наземнай дарогай, якая выкарыстоўвалася раней.

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Мікалай Андрэевіч Рымскі-Корсакаў

Зноскі

1. 1 2 Энциклопедия Города России. М.: Большая Российская Энциклопедия. 2003. с. 465. ISBN 5-7107-7399-9.
2. ↑ Stahlburg, Alexander (1990). Bounden Duty. New York: Macmillan Company. p. 176.