Шаўчэнкаўскі раён (Львоў)

Шаўчэнкаўскі раён (укр.: Шевченківський район) — раён горада Львова, які ахоплівае паўночную частку горада: мясцовасці Брухавычы, Галоска, Замарстыніў, Збоішчы, Кам’янка, Підзамчэ, Раснэ і часткова Клэпарыў.

Раён названы ў гонар Тараса Шаўчэнка. Адміністрацыйнай мяжой раёна, якая аддзяляе яго ад Залізнычнага раёна горада, з’яўляецца вуліца Шаўчэнка (былая вул. Яніўская — ад назвы мястэчка Янаў, у бок якога ідзе вуліца) — адна з галоўных транспартных артэрый горада.

Гісторыя

Паколькі ўкраінцам было забаронена сяліцца ў межах гарадскіх сцен, то яны жылі на Жоўкіўскім прадмесці. Тэрыторыі, якія пасля ўвайшлі ў склад Львова, у ХІІІ-XIV ст. мелі статус прыгарадных вёсак, у прыватнасці з XIII ст. вядома паселішча Клепарыў. 10 студзеня 1359 г. у летапісах ўпершыню згадваецца сяло Збоішчы, назва якога паходзіць ад слова збой, г.зн. разбойнік — такую рэпутацыю мелі мясцовыя жыхары, якія жылі рабаваннем купецкіх абозаў, памешчыкаў і мяшчан.

Назва вёскі Замарстыніў паходзіць ад прозвішча яго заснавальніка — львоўскага мешчаніна Іагана Зоммэрштайна, які заснаваў яе ў 1389 г. Крыху пазней, у 1401 г., мешчанін Мікалай Цімермана купіў 2 поля каля ўрочышча Олаўско (Галаско) і заклаў там паселішча Галаско. У 1415 г. яно перайшло ва ўласнасць горада, а ўжо ў 1470 г. мешчанін Ян Гань заклаў яшчэ адно паселішча, якое атрымала назву Галаско Малое.

Хоць на тэрыторыі Бруховіч людзі пачалі сяліцца яшчэ ў часы мезаліту, аднак сістэмнае асваенне гэтай зямлі пачалося з 1415 г., пра што ўзгадвае Дзяніс Зубрыцкі ў «Хроніцы горада Львова». Кароль Ягайла сваім прывілеем ад 18 верасня 1415 г. надаў Львову вялізныя тэрыторыі, парослыя хмызняком і лясамі, якія раней належалі Львоўскаму староству, з правам выкарыстоўваць іх і закладваць калоніі. На гэтых тэрыторыях пасля паўстала гарадское сяло Бруховічы, першая згадка пра якія датуецца 1440 г.

Складны характар тутэйшых жыхароў даваў пра сябе знаць не адзін раз, у прыватнасці ў 1527 г. каля Львова было сабрана шляхецкае апалчэнне для пахода на Малдову. Аднак апалчэнцы ўзбунтаваліся, а цэнтрам іх бунту стала сяло Збоішчы. Шляхецкае апалчэнне аблажыла Львоў, дзе тады знаходзіўся кароль, і рабавала свойскую птушку і жывёлу ў навакольных сялян.

У даўнія часы Клепарыў славіўся вырошчваннем вінаграду і адбельваннем палатна. Жыхары Клепарава займаліся агародніцтвам і садаводствам. Славу Клепараву прынеслі чарэхі (гібрыд вішні і чарэшні, які рос толькі ў Львове).

У пачатку XIX ст. гэтыя землі заставаліся бедным прыгарадам, у прыватнасці Замарстыніў быў раёнам беднаты і люмпенаў, менавіта таму тут адбываліся частыя бунты супраць Львоўскага магістрата. У 1804 г. магістрат патрабаваў ад жыхароў Замарстынава выканання павіннасцяў, што апошнія адмовіліся выконваць. Гэта стала прычынай продажу Замарстынава ў прыватную ўласнасць, пасля чаго адносна яго жыхароў усё ж было ўжыта прыгоннае права. Замарстыніў заставаўся вёскай да 1930 г. Гэтак жа прыгараднай вёскай заставалася і Раснэ, аднак праз этнічныя адрозненні бліжэй да Львова сяліліся палякі — у Расне Польскай, затое на захад — украінцы — у Расне Рускай.

Таксама ў тыя часы было іншае рэчышча Полтвы. Тады яна пралягала паміж вул. Сонечнай і вул. Палтвянай (сучасны праспект В. Чарнавола), прычым рака была настолькі шырокая, што на ёй нават быў востраў, які відаць на плане горада 1829 г.

Бурнае развіццё гэтых тэрыторый пачынаецца з будаўніцтвам чыгункі ў 1870 г. — праз Підзамчэ на Броды і Підвалочыск, а ў 1886 г. — праз Бруховічы на Польшчу. Менавіта тады тут з’явіўся нафтаперапрацоўчы завод, да якога працягнулі чыгуначную каляіну. З-за гэтага Бруховічы сталі месцам пражывання заможных львавян — там з’яўляліся дарагія вілы і дамы адпачынку. З 1889 г. Бруховічы пачалі развівацца як рэкрэацыйная зона Львова, пасёлак быў уключаны ў афіцыйны спіс кліматычных курортаў. У 1888 г. былі заснаваныя Яніўскія могілкі, якія пасля сталі другім па значэнні некропалем Львова. У канцы XIX ст. пачалі перакрываць рэчышча Полтвы, так з’явіўся на яе месцы праспект, і прылеглыя вуліцы пачалі забудоўваць прэстыжнымі дамамі.

У ХХ ст. развіццё тэрыторый сучаснага Шаўчэнкаўскі раёна працягнулася за кошт будаўніцтва трамвайных шляхоў. У прыватнасці, у 1907 г. трамвайная каляіна была пракладзеная па вул. Валынскай да сучаснага дэпо N 2. У тым жа годзе трамвайныя шляхі праклалі і па вул. Замарстыніўскай, праўда яна тады заварочвала на Підзамчэ. І толькі ў 1930 г. каляіну працягнулі да моста праз чыгунку, дзе цяпер разваротнае кольца трамвая N 7. Фактычна гэтая канфігурацыя трамвайных шляхоў з нязначнымі зменамі выкарыстоўваецца і цяпер. Характэрнай падзеяй пачатку ХХ ст. стала будаўніцтва Бруховіцкага форта — аднаго з 11 фартоў, якія атачалі Львоў па перыметры.

У міжваенныя гады на гэтых тэрыторыях пераважала польскае насельніцтва, у прыватнасці па стане на 1925 г. у вёсцы Замарстынаве пражывала 6000 палякаў, 3500 габрэяў і 2500 украінцаў.

У той жа час міжваенны перыяд быў часам інтэнсіўнага павелічэння тэрыторыі Львова. У прыватнасці ў 1930-х гг. у склад Львова ўвайшла паўднёвая частка Расной Польскай, якая тады называлася Баторыеўкай. Таксама ў 1930-х гг. была пабудавана вуліца Клепарыўская. У пачатку ХХ ст. паўстала вуліца, якая ўжо ў 1936 г. насіла імя Івана Мазепы, а ў савецкі час — Тапольная і імя горада Печ, пасля ёй вярнулі гістарычную назву ў гонар гетмана Мазепы.

У пачатку 1950-х гг. плошчу былога Зернавога рынку планавалі ператварыць у велізарную цэнтральную плошчу з агромным манументам Сталіну. Аднак гэтыя планы так і не ажыццявіліся, акрамя будаўніцтва гатэля «Львоў» і сяміпавярховага дома па сучасным праспекце Чарнавола 3. У 1950-х гг. да Львова былі далучаныя Старыя Збоішчы і Новыя Збоішчы.

У 1960-х гг. тэрыторыю паміж вул. Грынчанка, Хмяльніцкага і Меднай забудавалі панэльнымі пяціпавярхоўкамі. У наступныя дзесяцігоддзі з’явілася некалькі масіваў 9-павярховых дамоў. Першы такі падоўжаны дом на вул. Хмяльніцкага 267—269 мясцовыя жыхары назвалі «Кітайскай сцяной». Таксама ў 1970-1980-х гг. было канчаткова перакрыта рэчышча Полтвы ў раёне вул. Замарстыніўскай. У 1970-х гг. асабліва бурна развіваўся раён вул. Івана Мазепы (тады Тапольнай, вул. імя горада Печ). Яго забудавалі шматпавярхоўкамі, а ў 1978 г. сюды праклалі тралейбусную лінію N 13. Зрэшты гэта не пазбавіла гэты раён, перш за ўсё Збоішчы, славы крымінальнага, у прыватнасці за наяўнасць тут цыганскага табара «Індыя». Гэтак жа бурна развіваўся раён сучаснага праспекта Чарнавола.

Крыху пазней — у 1970-1980-х гг. пачалася забудова Раснога. Тут, за мяжой горада ў 1970-х гг. знаходзілася знакамітая львоўская барахолка, дзе можна было купіць усё, што было недаступным ва ўмовах савецкага таварнага дэфіцыту. Афіцыйна сяло Раснэ ўвайшло ў склад Львова 9 сакавіка 1988 г. Яно стала адной з асноўных прамысловых зон горада — сюды былі перанесеныя вытворчыя магутнасці буйных львоўскіх прадпрыемстваў «Канвееру», «Аўтапагрузчыка», «Сельмаша», «Электрона» і інш. У адрозненне ад Сыхава, дзе забудова праводзілася з прадуманай канцэпцыяй, Раснэ будавалася хоць і па зацверджаным плане, але асобнымі фрагментамі — сіламі прамысловых прадпрыемстваў. Было пабудавана два асобных жылых масіва (Раснэ-1 і Раснэ-2), 2 школы і 3 дашкольных навучальных установы. Аднак развіццё інфраструктуры Раснэ так і не завяршылі з-за крызісу 1990-х гг.

У пачатку 1990-х гг. тэмпы жыллёвага будаўніцтва ў Львове рэзка скараціліся, Шаўчэнкаўскі раён тады не быў прывабным для бізнесу. Самай прыметнай новабудоўляй гэтага перыяду ў раёне стаў рынак «Галіцкае скрыжаванне». У 1999 г. галоўная вуліца паўночнай часткі Львова была перайменавана ў праспект імя Вячаслава Чарнавола. З пачатку 2010-х гг. сітуацыя ў Шаўчэнкаўскім раёне карэнным чынам змянілася. Вакол пр. Чарнавола былі пабудаваныя бізнес-цэнтры і гандлёва-забаўляльныя комплексы. У 2012 г. пачалася рэканструкцыя Паўночнага аўтавакзала (АС-2), які павінны стаць асноўнымі транспартнымі варотамі на поўначы горада. Таксама вядзецца бурнае будаўніцтва жылых комплексаў у іншых частках раёна, у прыватнасці на вул. Пад Галаском, Малагалоскіўскай, Варшаўскай і інш.

Галерэя

• Праспект В. Чарнавола
• Станцыя Львоў-Підзамчэ
• Скрыжаванне вул. Хмяльніцкага і вул. Ліпінскага
• Вул. Мікалайчука
• Раён Збоішчы
• Раёны Галаско і Замарстыніў