Ізабелін (Ваўкавыскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Ізабелін.

Ізабе́лін[1] (трансліт.: Izabielin, руск.: Изабелин) — вёска ў Ваўкавыскім раёне Гродзенскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Ізабелінскага сельсавета.

Геаграфія

Знаходзіцца на аўтадарозе Гродна — Брэст, за 13 км ад г. Ваўкавыск і за 115 км ад г. Гродна. Праз вёску працякае рака Рось.

Гісторыя

Упершыню паселішча згадваецца ў 1-й пал. XVI ст. пад назвай Петуховічы (пазней Петухова) у складзе Гарадзенскага, потым Ваўкавыскага павета. У 1516 мясцовасць знаходзілася ва ўладанні ўдавы маршалка Войцеха Яновіча Марыны Глебаўны. У 1557 маёнткам Петухова валодалі Клочкі. У XVII ст. паселішча перайшло да Дарагастайскіх і Сапегаў, існаваў касцёл.

У 1690 Петухова атрымала статус мястэчка ва ўладанні ваяводы берасцейскага Стэфана Курча, тут было 30 двароў, млын і карчма. У XVIII ст. паселішчам валодалі Флемінгі і Грабоўскія. У сярэдзіне XVIII ст. падскарбі Ян Флемінг перайменаваў Петухова ў гонар сваёй дачкі Ізабелы (у шлюбе Чартарыйская). Ён таксама пасяліў тут нямецкіх рамеснікаў з прозвішчамі Рунгэ, Векверт, Зомер, Тум. У 1778 Грабоўскія заснавалі ў Ізабеліне кальвінскі збор. Мястэчка было месцам правядзення правінцыйных сінодаў кальвінскай Літоўскай Еднасці ў 1780, 1788, 1796, 1802, 1822, 1838, 1842, 1846, 1850 і 1858.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Ізабелін апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам воласці Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерні. Па вайне 1812, у якой згарэў Ваўкавыск, Iзабелін стаў цэнтрам павету. Станам на 1836 тут было 60 двароў, кальвінскі збор, грэка-каталіцкая царква, сінагога. Мясціна знаходзілася ва ўладанні Стравінскіх. У сяр. XIX ст. — 42 двары, 2 суконныя фабрыкі. Паводле вынікаў перапісу (1897) — 105 двароў, царква, кальвінскі збор, сінагога, вучэльня, 5 крамаў, карчма, рэгулярна праводзіліся 4 кірмашы. На 1914 — 119 двароў, цагельны завод Шмуля Гельмана.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Ізабелін апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Ваўкавыскага павета Беластоцкага ваяводства. У 1934 пачалася будова касцёла, які згарэў у 1941.

У 1939 Ізабелін увайшоў у БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 стаў цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі. Станам на 1971 тут было 195 двароў, на 1994 — 257, на 1 студзеня 2004 — 245.

Насельніцтва

• XVIII стагоддзе: 1796 — 68 чал., з іх 33 селяніны, 33 рамеснікі, 2 лекары
• XIX стагоддзе: 1830 — 245 муж., з іх шляхты 1, духоўнага саслоўя 1, мяшчан-іўдзеяў 161, мяшчан-хрысціян і сялян 82[2]; 1836 — 402 чал.; 1878 — 577 чал., з іх 487 іўдзеяў[3]; 1897 — 820 чал.
• XX стагоддзе: 1914 — 794 чал.; 1971 — 527 чал.; 1994 — 734 чал.[4]
• XXI стагоддзе: 1 студзеня 2004 — 647 чал.; 1 студзеня 2007 — 206 чал.

Інфраструктура

У Ізабеліне працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова, філіял музычнай школы, дом культуры, бібліятэка, 2 ФАПа.

Эканоміка

Цэнтр СВК «Ізабелін».

Турыстычная інфармацыя

Славутасці

• Кальвінскі збор (1778; цяпер касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла)
• Могілкі: яўрэйскія; старыя каталіцкія
• Сінагога (XVIII ст.)
• Царква Святога Міхаіла Архангела (XVIII ст.; грэка-каталіцкая, цяпер ва ўладанні БЭМП)
• Фальварак (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касцёл (зачынены і знішчаны ў 1968 годзе)

Вядомыя асобы

• Віктар Пятровіч Таранцей (нар. 1946) — беларускі вучоны, прафесар.
• Феліцыян Курнатоўскі (1859—1933) — евангельскі святар.

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
2. ↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 412.
3. ↑ Izabelin // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882. S. 328.
4. ↑ Валерый Шаблюк. Ізабелін // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2. С. 474.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — 527 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Izabelin // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882. S. 328.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ізабелін (Ваўкавыскі раён)