Варатынь

Вараты́нь[1] (трансліт.: Varatyń, руск.: Воротынь) — аграгарадок у Бабруйскім раёне Магілёўскай вобласці. Цэнтр Варатынскага сельсавета.

Геаграфія

Аграгарадок Варатынь знаходзіцца за 36 км на паўднёвы ўсход ад Бабруйска, за 146 км ад Магілёва, за 2 км ад прыпынку Амельня на чыгуначнай лініі Бабруйск-Жлобін. На захад ад аграгарадка працякае рака Ала, левы прыток Бярэзіны (басейн Дняпра). Ландшафт мясцовасці нізінны (азёрна-балотны) і хвалісты з шыракаліста-яловымі і хваёвымі лясамі. Тэрыторыя знаходзіцца ў межах Алаўскай раўніны ўсходняй Перадпалескай правінцыі. Клімат цёплы, умерана вільготны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,5 °C, ліпеня +18-18,5 °C. Прыпяцкі артэзіянскі басейн.

Былыя населеныя пункты на тэрыторыі Варатынскага сельсавета

• пасёлак Малая Кантора
• пасёлак Дулеў
• пасёлак Глухое Ляда
• вёска Бяляцін
• вёска Падляддзе
• пасёлак Зорка
• пасёлак Малы Восаў
• пасёлак Чырвоная Ніва (хутар Максіма)
• хутар Падхвойкі
• хутар Майдан
• хутар Гарэлае Тапіла
• пасёлак Парасля

Інфраструктура

Філіял «Варатынь» РУП «БЗТДіА»

Утвораны на базе СВК «Калгас імя Пушкіна». У снежні 2004 года на правах адасобленага структурнага падраздзялення далучыўся да унітарнага прадпрыемства «Бабруйскі завод трактарных дэталяў і агрэгатаў». Зямельная плошча гаспадаркі складае 4627 га, у тым ліку 2662 га ворыва. Гаспадарка спецыялізуецца на вырошчванні зерневых і зернебабовых культур, вытворчасці і рэалізацыі жывёлагадоўчай прадукцыі. Пагалоўе БРС ўтрымліваецца на пяці фермах.

На тэрыторыі філіяла знаходзяцца 10 населеных пунктаў, цэнтральная сядзіба ў аграгарадку Варатынь. Сярэднеспісачная колькасць працуючых каля 240 чалавек. 

Сельскі Дом культуры

У аграгарадку дзейнічае сельскі Дом культуры. Асноўныя напрамкі дзейнасці — арганізацыя культурнага абслугоўвання жыхароў, стварэнне спрыяльных умоў для развіцця самадзейнай мастацкай творчасці, адраджэнне і захаванне гісторыка-культурнай спадчыны. Пры СДК працуе 14 клубных гурткоў, у тым ліку народны хор, гурток сольных спеваў,  аматарскае  аб’яднанне традыцыйнай беларускай культуры «Скарбніца»  і іншыя.

Варатынскі народны хор створаны ў 1958 годзе як хор даярак. Першы кіраўнік хору Вольга Іванаўна Дашкоўская. Пад яе кіраўніцтвам хор узняўся да прафесійнага ўзроўню. У 1963 годзе хор атрымаў званне народнага. За вялікія дасягненні ў галіне культуры В. І. Дашкоўскай прысвоена званне «Заслужаны работнік культуры БССР». З 1971 года мастацкім кіраўніком хору з’яўляецца Ф. Ц. Глушакоў. Народны хор удзельнічаў у многіх усесаюзных, рэспубліканскіх, абласных фестывалях і конкурсах. Выступаў у Зорным гарадку, Крамлёўскім Палацы з’ездаў, на ВДНГ СССР. Узнагароджаны шматлікімі граматамі, дыпломамі, памятнымі сувенірамі. 

Гісторыя

У 1560 годзе паводле Уставы на валокі сяло Варатынь разам з сялом Аўсімавічы падзелены на 10 падаткаабкладаемых службаў. Па інвентары 1639 года зямельныя ўгоддзі сяла Варатынь падзелены на 13 валок зямлі (1 валока — каля 21 га зямлі). Якасць глебы вызначана як добрая. З кожнай валокі зямлі на карысць Бабруйскага каралеўскага замку трэба штогод аддаць 2 капы грошай, па 1 бочцы віленскай меры жыта і аўса, 1 гусь, 2 курэй, па 10 вазоў сена і дроў.  Сяло таксама павінна было аддаць 6 камянёў мёду (1 камень каля 18 кг).  З кожнай валокі зямлі трэба было адпрацаваць на карысць замку 2 дні ў тыдзень, а таксама раз на год  даць падводу на 60 міль. У 1639 годзе ў сяле з 13 валок зямлі 8 пустых. Па адной валоцы зямлі трымаюць Апанас і Несцер Ісаевічы, Яўхім Клішэвіч, Андрос Пястуноў і Астапка Міцковіч, дзве валокі ў Астапа Міхалевіча з сынамі. Жыхарам Варатыні лоўля рыбы дазвалялася свабодна па абодвух берагах ракі Ала на участку ад урочышча Баляцін да рэчкі Любіцы. З 1566 года сяло Варатынь у складзе Бабруйскай воласці (Троцкая палова) Рэчыцкага павета Мінскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага Рэчы Паспалітай, уласнасць скарбу. У 2-й палове XVIII ст. у Варатыні дзейнічае карчма. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) у складзе Расійскай імперыі. Вёска пазначана на выдадзенай у 1799 годзе ў Лондане геаграфічнай «Карце Каралеўства Польскага, Вялікага княства Літоўскага, Самагіціі, Курляндыі і Каралеўства Прусіі». У 1844 годзе сяло ў складзе маёнтка Варатынь, уласнасць памешчыка А. П. Шахоўскага, 23 гаспадаркі, каля 200 жыхароў. У 1887 годзе адкрыта школа граматы. Паводле перапісу 1897 года вёска ў складзе Туркоўскай воласці (валасное праўленне да 1924 года знаходзіцца ў Варатыні) Бабруйскага павета Мінскай губерні, дзейнічаюць млын, крупадзёрка, хлебазапасны магазін, заезны двор. У 1902 годзе школа граматы ператворана ў земскую, для якой у 1904 годзе пабудавана новае памяшканне. У 1923 годзе у вясковай працоўнай школе 1-й ступені займаліся 63, у 1925 годзе — 107 вучняў. У 1925 годзе дзейнічаюць 3 млыны, 2 кузні, крупадзёрка. Працуе хата-чытальня. У пачатку 1925 года 10 сялянскіх гаспадарак аб’ядналіся ў калгас, які апрацоўваў 120 дзесяцін зямлі. Вядучай галіной гаспадаркі была свінагадоўля. У чэрвені 1931 года з 40 сялянскіх гаспадарак арганізаваны калгас «Чырвоная Варатынь № 1». З 20.08.1924 года цэнтр Варатынскага сельсавета Бабруйскага 1-га, з 04.08.1927 года Бабруйскага раёна Бабруйскай (да 26.07.1930 г.) акругі, з 20.02.1938 года ў Магілёўскай, з 20.09.1944 года Бабруйскай, з 08.01.1954 года Магілёўскай абласцях. У час Вялікай Айчынай вайны ў вёсцы дзейнічала антыфашысцкая падпольная група, якой кіраваў В. Т. Пракопчык. У 1986 годзе ў вёсцы цэнтральная сядзіба калгаса «імя А. С. Пушкіна», дзейнічаюць майстэрня па рамонце сельскагаспадарчай тэхнікі, лесапільня, сярэдняя школа, дзіцячы сад-яслі, аддзяленні сувязі і «Беларусбанка», Дом культуры, урачэбная амбулаторыя, ФАП, комплексны прыёмны пункт бытавога абслугоўвання насельніцтва, магазін, бібліятэка, аўтаматычная тэлефонная станцыя.

Гістарычныя помнікі

Брацкая магіла свецкіх воінаў і партызан

Магіла знаходзіцца на могілках. Пахаваны 11 воінаў і партызан, якія загінулі ў 1943-44 гадах у баях з нямецкімі войскамі. Сярод пахаваных — Герой Савецкага Саюза Іван Якаўлевіч Арол.

І. Я. Арол нарадзіўся 26.01.1914 года ў вёсцы Клешчынцы Чарнабаеўскага раёна Чаркаскай вобласці ў сялянскай сям’і. У Чырвонай Арміі з 1936 года. З лютага 1943 года на Цэнтральным, Беларускім і 1-ым Беларускім франтах, камандзір батарэі 40-га стралковага палка 102-ой стралковай дывізіі. 24.06.1944 года батарэя пад яго камандаваннем фарсіравала раку Друць, захапіла плацдарм на яе правым беразе, замацавалася на ім і агнём садзейнічала наступленню пяхоты палка. 27 чэрвеня батарэя вызваліла ад немцаў вёску Варатынь, фарсіравала раку Ала, на правым беразе захапіла плацдарм і замацавалася на ім. У гэтым баі І. Я. Арол быў смяротна паранены. Званне Героя Савецкага Саюза прысвоена 25.09.1944 года.

У 1970 годзе на брацкай магіле пастаўлены абеліск.

Магіла Сяргея Фядосавіча Парахневіча

Магіла знаходзіцца на могілках. Адзін з арганізатараў мясцовага калгаса С. Ф. Парахневіч нарадзіўся ў вёсцы Варатынь у 1907 годзе ў сялянскай сям’і. У 1930 годзе дэмабілізаваўся з Чырвонай Арміі, прыехаў на радзіму і быў выбраны  сакратаром Варатынскай камсамольскай арганізацыі. Працаваў старшынёй рэвізійнай камісіі калгаса. Забіты 08.11.1931 года. У 1959 годзе на магіле пастаўлена стэла.

Помнік землякам

У цэнтры вёсцы. На ўшанаванне памяці 227 жыхароў Варатынскага сельсавета, якія загінулі падчас вайны 1941-45 гадоў. У 1971 годзе пастаўлены помнік: скульптурныя выявы мужчыны і жанчыны ў жалобе і стэла з імёнамі загінулых.

Ахвяры палітычных рэпрэсій

• Парахневіч Уладзімір Максімавіч, нарадзіўся ў 1888 годзе ў вёсцы Варатынь, рабочы мармеладнай фабрыкі. Рэпрэсіраваны 27.02.1938 года. Расстраляны 26.03.1938 года ў Мінску. Рэабілітаваны 22.05.1965 года.
• Пракопчык Аляксандра Кузьмінічна, нарадзілася ў 1924 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1936 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Вольга Лаўрынаўна, нарадзілася ў 1910 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1931 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Дзмітрый Лаўрынавіч, нарадзіўся ў 1905 годзе, жыў у вёсцы Варатынь. Раскулачаны ў 1931 годзе. Рэабілітаваны 08.11.1994 года.
• Пракопчык Кузьма Лаўрынавіч, нарадзіўся ў 1897 годзе, жыў у вёсцы Варатынь. Раскулачаны ў 1931 годзе. Рэабілітаваны 08.11.1994 года.
• Пракопчык Лаўрын Кузьміч, нарадзіўся ў 1876 годзе, жыў у вёсцы Варатынь. Раскулачаны ў 1931 годзе. Рэабілітаваны 08.11.1994 года.
• Пракопчык Павел Кузьміч, нарадзіўся ў 1928 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачаны ў 1936 годзе. Рэабілітаваны 08.11.1994 года.
• Пракопчык Уладзімір Кузьміч, нарадзіўся ў 1921 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачаны ў 1936 годзе. Рэабілітаваны 08.11.1994 года.
• Пракопчык Лізавета Рыгораўна, нарадзілася ў 1899 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1936 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Надзея Кузьмінічна, нарадзілася ў 1930 годзе ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1931 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Надзея Якаўлеўна, нарадзілася ў 1910 годзе, жыла ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1931 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Софія Лаўрынаўна, нарадзілася ў 1914 годзе, жыла ў вёсцы Варатынь. Раскулачана ў 1931 годзе. Рэабілітавана 08.11.1994 года.
• Пракопчык Павел Данілавіч, нарадзіўся ў 1897 годзе ў вёсцы Варатынь, старшыня калгаса «імя Кірава». Рэпрэсіраваны 10.08.1938 года, асуджаны 15.11.1938 года на 5 гадоў. Рэабілітаваны 19.12.1939 года.
• Пракопчык Мацвей Малахавіч, нарадзіўся ў 1876 годзе ў вёсцы Варатынь, працаваў у калгасе «імя Блюхера». Рэпрэсіраваны 27.02.1938 года. Расстраляны 26.03.1938 года. Рэабілітаваны 22.05.1965 года.
• Пракопчык Дзмітрый Аляксандравіч, нарадзіўся ў 1901 годзе ў вёсцы Варатынь, бухгалтар Цялушскай МТС, жыў на станцыі Цялуша. Рэпрэсіраваны 27.02.1938 года. Расстраляны 26.03.1938 года. Рэабілітаваны 25.05.1965 года.
• Кулаеў (Кулай) Мікалай Іванавіч, нарадзіўся ў 1891 годзе на Гродзеншчыне, жыў у вёсцы Варатынь, працаваў  ветэрынарным фельчарам. Рэпрэсіраваны 26.05.1938 года. Расстраляны 05.07.1938 года. Рэабілітаваны 03.11.1958 года.

Дынаміка развіцця

Планіроўка

Планіроўка квартальная, аснову якой складае прамалінейная, мерыдыянальнай арыентацыі вуліца. Жылая забудова пераважна драўляная, у цэнтральнай частцы і на паўночнай ускраіне мураваная 1-2-павярховая.

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Магілёўская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2007. — 406 с. ISBN 978-985-458-159-0. (DJVU)

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4. — С. 7. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0090-0.
• Республика Беларусь. Могилёвская область. Бобруйский район: карта. Бобруйск: план / Ред. Г. А. Мациевская, С. Н. Саратова. — Мн.: РУП «Белкартография», 2011. — 5 000 экз.
• Гарады і вёскі Беларусі. Магілёўская вобласць. кніга 1. Мн. Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі. 2008
• Памяць. Бабруйскі раён. Мн. Беларуская Энцыклапедыя. 1998
• Акты издаваемые Виленскою коммиссиею для разбора древних актов. Том XXV. Инвентари и разграничительные акты. Вильна. Типография Сыркина. 1898
• Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Магілёўская вобласць. Мн. Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі. 1986

Спасылкі

• На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх