Галандская Ост-Індыя

Гісторыя Інданезіі
Храналогія
Дагістарычныя часы Пітэкантрап 1,000,000 да н. э. Чалавек флорэскі 94,000–12,000 да н. э. Культура Буні 400 да н. э.
Індуісцкія і будысцкія дзяржавы Дзяржава Салака 130–362 Дзяржава Кутай 350–1605 Дзяржава Тарума 358–669 Дзяржава Калінга 500-я–600-я Дзяржава Мелаю 600-я Дзяржава Шрывіджая 600-я–1200-я Дзяржава Сайлендра 800-я–900-я Дзяржава Галух 669–1482 Дзяржава Сунда 669–1579 Дзяржава Матарам 752–1006 Дзяржава Балі 914–1908 Дзяржава Кахурыпан 1006–1045 Дзяржава Кедыры 1045–1221 Дзяржава Дхармашрая 1183–1347 Дзяржава Сінгасары 1222–1292 Дзяржава Маджапахіт 1293–1500
Узнікненне ісламскіх дзяржаў Распаўсюджанне ісламу 1200–1600 Султанат Тэрнатэ 1257–1914 Султанат Пасай 1267–1521 Дзяржава Пагаруюн 1347–1833 Султанат Бруней 1368–1888 Малакскі султанат 1400–1511 Султанат Сулу 1405–1851 Чырэбонскі султанат 1445–1677 Султанат Дэмак 1475–1548 Султанат Ачэх 1496–1903 Султанат Бантам 1526–1813 Султанат Каліньямат 1527–1599 Султанат Матарам 1500s–1700s Султанат Джахор 1528s–1877 Султанат Суракарта 1745–1946 Султанат Джак'якарта 1755–1945 Султанат Сіяк 1725–1946 Султанат Дэлі 1814–1946 Султанат Рыау-Лінга 1824–1911
Хрысціянскае каралеўства Каралеўства Ларантука[id] 1600–1904
Еўрапейская каланізацыя Партугальская Інданезія 1512–1850 Галандская Ост-Індская кампанія 1602–1800 Французскі і брытанскі перыяд 1806–1815 Галандская Ост-Індыя 1800–1942 1945–1950
Утварэнне Інданезіі Нацыянальнае абуджэнне 1908–1942 Японская акупацыя 1942–1945 Вайна за незалежнасць 1945–1950
Незалежнасць Ліберальная дэмакратыя 1950–1957 Накіроўваемая дэмакратыя 1957–1965 Пераход да Новага парадку 1965–1966 Новы парадак 1966–1998 Акупацыя Усходняга Тымора 1975–1999 Перыяд рэформ 1998–сёння
Па тэмах Валюта · Гаспадарка · Ваенная гісторыя
г р п

Галандская Ост-Індыя (нідэрл.: Nederlands-Indië) — галандскія каланіяльныя ўладанні на астравах Малайскага архіпелага і ў заходняй частцы вострава Новая Гвінея. Утварылася ў 1800 годзе ў выніку нацыяналізацыі Галандскай Ост-Індскай кампаніі. Існавала да японскай акупацыі ў сакавіку 1942 года. У гутарковай мове і неафіцыйных дакументах часам называецца таксама Нідэрландская (ці Галандская) Індыя. Не варта блытаць яе з Галандскай Індыяй — галандскімі каланіяльнымі ўладаннямі на паўвостраве Індастан. Як і іншыя каланіяльныя ўтварэнні, Галандская Ост-Індыя стваралася ў вострай канкурэнтнай барацьбе як з мясцовымі дзяржаўнымі фарміраваннямі, так і з іншымі каланіяльнымі дзяржавамі (Вялікабрытаніяй, Партугаліяй, Францыяй, Іспаніяй). Доўгі час мела пераважна таласакратычны характар, уяўляючы сабой шэраг прыбярэжных факторый і фарпостаў, акружаных уладаннямі мясцовых малайскіх султанатаў. Заваяванні канца XIX — пачатку XX стагоддзяў, а таксама выкарыстанне механізмаў магутнай эканамічнай эксплуатацыі, дазволілі галандцам аб’яднаць большую частку архіпелага пад уладай сваёй кароны. Галандская Ост-Індыя з яе багатымі запасам нафты і іншых карысных выкапняў лічылася «жамчужынай у кароне галандскай каланіяльнай імперыі»[1].

Перадгісторыя

23 чэрвеня 1596 года ў порт Бантам прыбыла першая галандская гандлёвая экспедыцыя, капітан якой — Карнеліус Хутман. Галандцы ўсведамлялі патэнцыйную прыбытковасць гэтых тэрыторый. Пасля свайго першага паспяховага пранікнення галандскія камерсанты ствараюць цэлы шэраг кантор у розных гарадах і правінцыях Нідэрландаў. Гэтыя канторы былі звязаны з арміяй, флотам і буйным капіталам і выкарыстоўваліся для гандлю з краінамі Усходу, у прыватнасці з гэтым рэгіёнам. Ужо ў 1602 годзе яны аб’ядналіся ў Ост-Індскую кампанію, якая валодала досыць вялікім для тых часоў акцыянерным капіталам.

Агульная храналогія

• 1602—1800: кампанія вядзе ваенна-гандлёвыя аперацыі ў гэтым рэгіёне. Хоць уласна тэрытарыяльныя прырашчэнні малаважныя, галандскі флот цалкам кантралюе міжастраўныя воды і асноўныя порты, выцясняючы англічан і партугальцаў.
• 1800—1942: інтэнсіўная тэрытарыяльная анексія, доўгія і кровапралітныя каланіяльныя войны з мясцовым насельніцтвам і іншымі еўрапейскімі дзяржавамі.
• 1859: галандская анексія 2/3 тэрыторыі Партугальскай Інданезіі, за выключэннем рэгіёна Усходні Тымор.
• 1942—1945: Японская акупацыя Інданезіі.
• 1945—1949: Вайна за незалежнасць Інданезіі.
• 1962: анексія інданезійцамі апошняй галандскай тэрыторыі — Нідэрландскай Новай Гвінеі.

Заснаванне

Падчас напалеонаўскіх войнаў тэрыторыя самой Галандыі была захоплена Францыяй, і ўсе галандскія калоніі аўтаматычна сталі французскімі. У выніку ў 1808—1811 гадах калоніяй кіраваў французскі генерал-губернатар. У 1811—1816 гадах у час Напалеонаўскіх войнаў тэрыторыя Галандскай Ост-Індыі была захоплена Англіяй, якая асцерагалася ўмацавання Францыі (да гэтага часу Вялікабрытанія ўжо таксама паспела акупіраваць і Капскую калонію, найважнейшае гандлёвае звяно паміж Нідэрландамі і Інданезіяй). Магутнасць галандскай каланіяльнай імперыі была падарвана, аднак Англіі патрэбен быў пратэстанцкі саюзнік у барацьбе з каталіцкімі каланіяльнымі дзяржавамі: Францыяй, Іспаніяй і Партугаліяй. Таму ў 1824 годзе акупаваная тэрыторыя была вернута Галандыі паводле англа-галандскага пагаднення ў абмен на галандскія каланіяльныя ўладанні ў Індыі. Акрамя таго, да Англіі перайшоў паўвостраў Малака. Граніца, якая ўтварылася паміж Брытанскай Малаяй і Галандскай Ост-Індыяй, дагэтуль застаецца падзяляе Малайзію і Інданезію.

Тэрытарыяльная экспансія

Сталіцай Галандскай Ост-Індыі была Батавія, цяпер Джакарта — сталіца Інданезіі. Хоць востраў Ява кантраляваўся Галандскай Ост-Індскай кампаніяй і галандскай каланіяльнай адміністрацыяй на працягу 350 гадоў, з часоў Куна, поўны кантроль над большай часткай Галандскай Ост-Індыі, уключаючы астравы Барнеа, Ламбок і заходнюю частку Новай Гвінеі, быў усталяваны толькі ў пачатку XX стагоддзя[2].

Ісламскае супраціўленне

Карэннае насельніцтва Інданезіі, якое абапіралася на ўнутраную ўстойлівасць ісламскіх інстытутаў, аказвала значнае супраціўленне Галандскай Ост-Індскай кампаніі, а затым і галандскай каланіяльнай адміністрацыі, што саслабляла галандскі кантроль і звязвала яго ўзброеныя сілы[3]. Самымі працяглымі канфліктамі былі вайна Падры на Суматры, Яванская вайна і крывавая трыццацігадовая вайна ў султанаце Ачэх (паўночна-заходняя частка Суматры), якая доўжылася з 1873 па 1908 гады. У 1846 і 1849 гадах галандцы распачалі няўдалыя спробы заваяваць востраў Балі, які скарыўся толькі ў 1906 годзе. Тубыльцы Заходняга Папуа і большасці ўнутраных горных раёнаў скарыліся толькі ў 1920-х гадах. Значнай праблемай для галандцаў было таксама даволі пашыранае пірацтва ў гэтых водах (малайскае, кітайскае, арабскае, еўрапейскае), якое працягвалася да сярэдзіны XIX ст.[2]

У 1904 — 1909 гадах у часы кіравання генерал-губернатара Дж. Б. ван Хетца ўлада галандскай каланіяльнай адміністрацыі распаўсюдзілася на ўсю тэрыторыю Галандскай Ост-Індыі, заклаўшы, такім чынам, асновы сучаснай інданезійскай дзяржавы[4]. Паўднёва-Заходні Сулавесі быў заняты ў 1905—1906 гадах, востраў Балі ў 1906 годзе і заходняя частка вострава Новая Гвінея ў 1920 годзе.

Падзенне Галандскай Ост-Індыі

10 студзеня 1942 года Японія, якая мела патрэбу ў карысных выкапнях (у першую чаргу ў нафце), на якія была багатая Галандская Ост-Індыя, абвясціла вайну каралеўству Нідэрланды. Падчас Аперацыі ў Галандскай Ост-Індыі тэрыторыя калоніі да сакавіка 1942 года была цалкам захоплена японскімі войскамі.

Падзенне Галандскай Ост-Індыі азначала і заход галандскай каланіяльнай імперыі. Ужо 17 жніўня 1945 года, пасля вызвалення ад Японіі была абвешчана Рэспубліка Інданезія, якую Галандыя прызнала ў 1949 годзе пасля заканчэння вайны за незалежнасць Інданезіі.

Гл. таксама

• Інданезія
• Гісторыя Інданезіі
• Партугальская Інданезія

Зноскі

1. ↑ А. Крозе. Голландский флот во Второй мировой войне / Пер. с англ. А. Больных. — М.: ACT, 2005. — ISBN 5-17-026035-0.
2. 1 2 Witton, Patrick (2003). Indonesia. Melbourne: Lonely Planet. pp. 23–25. ISBN 1-74059-154-2. https://archive.org/details/indonesia0000unse_i2g4.
3. ↑ Schwarz, A. (1994). A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s. Westview Press. pp. 3–4. ISBN 1-86373-635-2. https://archive.org/details/nationinwaitingi00schw/page/3.
4. ↑ Robert Cribb, «Development policy in the early 20th century», in Jan-Paul Dirkse, Frans Husken and Mario Rutten, eds, Development and social welfare: Indonesia’s experiences under the New Order (Leiden: Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, 1993), pp. 225—245.

Спасылкі

• Інданезія ў ВСЭ(недаступная спасылка)
• Bosma, Ulbe: ‘’Emigration: Colonial circuits between Europe and Asia in the 19th and early 20th century’’, EGO - Europäische Geschichte Online Майнц: Institute of European History, 2011, проверено 18 мая 2011.