Прылукі (Мінскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Прылукі. Прылу́кі[2] (трансліт.: Pryluki, руск.: Прилуки) — аграгарадок у Мінскім раёне Мінскай вобласці Беларусі, на шашы H9033. Уваходзіць у склад Сеніцкага сельсавета.

Геаграфія

Размяшчаецца на беразе ракі Пціч за 12 км у напрамку на поўдзень ад Мінска[3], за 3 км ад чыгуначнай станцыі Пціч[3].

Назва

Назва паселішча ўтварылася ад тэрміна «лука» — дугападобны паварот ракі[4].

Таксама паходжанне назвы «прылукі» тлумачыць мясцовая легенда, паводле якой у старадаўнія часы тут адбылася дуэль баярына Яраслава са сваім колішнім паплечнікам за права застацца з маладзіцай Люблянай, у выніку якога яны загінулі разам і месца іх смерці было названа Прылукамі (паводле віду зброі, якой яны біліся)[5].

Гэты сюжэт апрацоўвае ў сваім апавяданні «Прылукі» (1893) беларускі празаік Карусь Каганец.

Насельніцтва

• 1897 год — 50 жыхароў у 8 дварах[3].
• 1999 год (перапіс) — 1431 чалавек.
• 2000 год — 1483 жыхары ў 528 дварах[3].
• 2009 год (перапіс) — 1514 чалавек.

Гісторыя

Згадваецца ў 1567 годзе як сяло і шляхецкая ўласнасць Есьманаў і Горскіх. У 1582 годзе — сяло, цэнтр маёнтка, уласнасць Багдана Статкевіча, двор. У 1600 годзе — сяло, уласнасць жонкі Багдана Статкевіча і яго сына Вільгельма. У 1667 годзе — маёнтак, шляхецкая ўласнасць, 19 дымоў. У 1791 годзе — вёска, цэнтр маёнтка (8 вёсак) Каралішчавіцкай парафіі, уласнасць Максіміляна Іваноўскага, 3 двары, 3 фальваркі, 83 дымы, 5 корчмаў[4].

У 1800 годзе — панскі двор, сяло і вёска, уласнасць старасціхі Т. Іваноўскай. Двор і сяло размяшчаліся на левым беразе ракі Пціч. Тут размяшчалася драўляная ўніяцкая царква, мураваны панскі дом, сад рэгулярнай планіроўкі, млын на два паставы і сукнавальня[4]. Сама вёска размяшчалася на правым беразе ракі: 19 двароў, 129 жыхароў. З 1815 года — уласнасць Людвікі Іваноўскай, а па жаночай лініі — мінскага губернскага маршалка шляхты (1823—1847) Льва Оштарпа, па смерці якога вёска дасталіся яго зяцю, знакамітаму аграному Атону Горвату (1809—1894), мінскаму губернскаму маршалку (1847—1853), які ў 1851 годзе перабудаваў замак у цудоўны палац псеўдагатычнага стылю, заклаў вялікі сад з аранжарэяй пры ім і ўзвёў вежу з гадзіннікам. У 1868 годзе палац згарэў, аднак у 1872 годзе быў адноўлены[4].

З 1872 года — уладанне вядомага калекцыянера і нумізмата графа Эмерыка Каралевіча Чапскага (1828—1896), з 1897 года — уладанне яго сына графа Ежы Эмерыкавіча Чапскага (1861—1930).

У 1897 годзе Прылукі — вёска Самахвалавіцкай воласці, 8 двароў, 50 жыхароў, 2 кузні, народнае вучылішча, царква, хлебазапасны магазін, карчма. У маёнтку Прылукі 7 двароў, 206 жыхароў. У 1917 г. ў сяле 4 двары, 23 жыхары; у маёнтку двор, 335 жыхароў. У 1927—1931, 1939—1954 гадах цэнтр Падгайскага сельсавета[6].

У часы Другой сусветнай вайны ў будынку палаца знаходзілася рэзідэнцыя гаўляйтара Вільгельма Кубэ. Часткова разбураны ў Другую сусветную вайну, палац адбудаваны ў пасляваенны час. Цяпер тут размешчаны Беларускі навукова-даследчы інстытут аховы раслін.

• Даўнія выявы вёскі
• Прылукі. Палац Чапскіх, раней Оштарпаў і Горватаў. Малюнак Напалеона Орды, 10 ліпеня 1876

Помнікі гісторыі і культуры

• Палацава-паркавы комплекс Чапскіх  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 612Г000370шыфр 612Г000370
• Свята-Раства-Багародзіцкая царква, 1863 г.  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 613Г000371шыфр 613Г000371
• Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан.

Вядомыя асобы

• Валянцін Паўлавіч Занковіч (нар. 1937) — беларускі архітэктар, скульптар
• Зянон Станіслававіч Паўлоўскі (1917—1977) — беларускі жывапісец.
• Людміла Фёдараўна Кабашнікава (нар. 1956) – вучоны ў галіне біяфізікі і біяхіміі раслін. Член-карэспандэнт (2017), доктар біялагічных навук (2009), дацэнт (2003).

Цікавыя факты

• у Прылуках знаходзіўся так званы «Зачараваны замак», легенду пра які выкарыстаў у адной з сваіх балад вядомы польскі паэт Антоні Эдвард Адынец, член таварыства філарэтаў[4].

Зноскі

1. ↑ Метрыка Вялікага княства Літоўскага
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
3. 1 2 3 4 Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін.
4. 1 2 3 4 5 Урублеўскі В.В.. вёска Прылукі (нявызн.). Радзіма майго духу. Праверана 10 жніўня 2011.
5. ↑ Ненадавец А. М. Легенды і паданні Міншчыны. — Мн., 2003.
6. ↑ Указ Президиума Верховного Совета БССР от 16 июля 1954 г. Об объединении сельских советов Минской области // Сборник законов Белорусской ССР и указов Президиума Верховного Совета Белорусской ССР: 1938—1955 гг. — Мн.: Изд. Президиума Верхов. Совета БССР, 1956. — 347 с.

Літаратура

• Валахановіч А. І. Прылукі // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 13: Праміле — Рэлаксін. — С. 70. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13), ISBN 985-11-0035-8.
• Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Минская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2009. — С. 18. — 60 с. — 20 000 экз. — ISBN 978-985-508-174-7. (руск.)

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Прылукі (Мінскі раён)
• Прылукі на Radzima.org
• Легенда пра вёску Прылукі
• Прылукі(недаступная спасылка) — апавяданне Каруся Каганца