Мінскі раён

Мі́нскі раё́н — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Мінскай вобласці Беларусі. Адміністрацыйны цэнтр — горад Мінск.

Геаграфія

Раён знаходзіцца ў цэнтры Мінскай вобласці, працягласць з поўначы на поўдзень больш 66 км, з захаду на ўсход каля 60 км. Мяжуе з 9 раёнамі Мінскай вобласці: Лагойскім, Смалявіцкім, Чэрвеньскім, Пухавіцкім, Уздзенскім, Дзяржынскім, Валожынскім, Маладзечанскім, Вілейскім раёнамі Мінскай вобласці.

Вялікая частка раёна размешчаная на Мінскім узвышшы, паўднёва-ўсходняя частка на Цэнтральнабярэзінскай раўніне. Паверхня раёна ўзвышаная, 92 % яе ляжыць на вышынях 180—250 м над узроўнем мора, максімальная вышыня — гара Лысая (342 м).

Маюцца радовішчы мінеральнай вады, цагляная сыравіна, пямкова-жвіровы матэрыял і будаўнічы пясок.

Клімат умерана кантынентальны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,9 °C, ліпеня 17,7 °C. Сярэдняя колькасць ападкаў — 698 мм. Вегетацыйны перыяд — 186 дзён.

Гідраграфія

Найвялікшыя рэкі раёна — Пціч і Свіслач. Славутасцю з’яўляюцца вадасховішчы Заслаўскае (Мінскае мора), Крыніца, Дразды, Вяча, Воўкавіцкае, Крылава, Цнянскае. Праз раён праходзіць частка Вілейска-Мінскай і Сіганскай водных сістэм.

Гісторыя

Раён утвораны 29 чэрвеня 1934 года як Менскі прыгарадны раён шляхам вылучэння з Менскага гарсавета. Цэнтр — горад Менск. З 26 мая 1935 года меў назву Менскі раён, уключаў 19 сельсаветаў: Абчацкі, Астрашыцка-Гарадоцкі, Бараўскі, Гатаўскі, Грычынскі, Замастоцкі нацыянальны польскі, Кайкаўскі, Калодзішчанскі, Каралішчавіцкі нацыянальны польскі, Крупіцкі, Мінскі прыгарадны, Навадворскі, Падгайскі, Папярнянскі, Ратамскі, Самахвалавіцкі, Сеніцкі, Строчыцкі, Трасцянецкі, якія былі выдзелены з гарадской рысы горада Мінска. 15 ліпеня 1935 года вёска Самахвалавічы аднесена да катэгорыі мястэчак. 31 ліпеня 1937 года да раёна далучаны Байдацкі, Бараўскі, Дабрынёўскі, Ляхавіцкі (Ляхаўскі) нацыянальны польскі, Навасёлкаўскі, Негарэльскі, Паланевіцкі (Паланеўскі) нацыянальны польскі, Рубілкаўскі, Станькаўскі, Старынкаўскі, Фаніпальскі (Фаніпаль-Вязанскі) сельсаветы скасаванага Дзяржынскага раёна. 23 жніўня 1937 года Замастоцкі, Каралішчавіцкі, Ляхавіцкі (Ляхаўскі), Паланевіцкі (Паланеўскі) нацыянальныя польскія сельсаветы рэарганізаваны ў беларускія сельсаветы. З 20 лютага 1938 года раён у складзе Мінскай вобласці. 27 верасня 1938 года вёска Негарэлае аднесена да катэгорыі гарадскіх пасёлкаў, а статус Самахвалавічаў паніжаны да вёскі. 4 лютага 1939 года Байдацкі, Бараўскі 2-гі, Грычынскі, Дабрынёўскі, Ляхавіцкі (Ляхаўскі), Навасёлкаўскі, Негарэльскі, Паланевіцкі (Паланеўскі), Рубілкаўскі, Станькаўскі, Старынкаўскі, Фаніпальскі (Фаніпаль-Вязанскі) сельсаветы перададзены зноў утворанаму Дзяржынскаму раёну. 21 кастрычніка 1940 года ўтвораны Сляпянскі сельсавет, Мінскі прыгарадны сельсавет перайменаваны ў Мядзвежынскі.

У гады Вялікай Айчыннай вайны раён быў акупіраваны нямецкімі войскамі. На тэрыторыі раёна былі арганізаваны Трасцянецкі лагер смерці, Масюкоўшчынскі лагер смерці. У раёне дзейнічалі Калодзішчанскае, Мінскае і Тарасава-Ратамскае патрыятычныя падполлі, Мінскія падпольныя абкамы КП(б)Б і ЛКСМБ, атрады партызанскіх брыгад «Штурмавая», «За Савецкую Беларусь», 1-й і 2-й Мінскіх, 3-й Мінскай імя Будзённага, імя Чкалава, імя Шчорса, асобныя атрады. Раён вызвалены ў пачатку ліпеня 1944 года ў ходзе Мінскай аперацыі.

16 ліпеня 1954 года скасаваны Замастоцкі сельсавет, Бараўскі сельсавет перайменаваны ў Ждановіцкі. 8 красавіка 1957 года Падгайскі сельсавет перайменаваны ў Шчомысліцкі. 5 сакавіка 1959 года скасаваны Гатаўскі і Каралішчавіцкі сельсаветы. 25 ліпеня 1959 года Сляпянскі сельсавет перайменаваны ў Зеленалужскі. 8 жніўня 1959 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Заслаўе, Анусінскі, Гаранскі, Гатовінскі, Рагаўскі, Сёмкаў-Гарадоцкі, Слабадскі, Старасельскі, Шаршунскі сельсаветы скасаванага Заслаўскага раёна. 20 студзеня 1960 года ўтвораны Заслаўскі сельсавет, скасаваны Мядзвежынскі, Ратамскі, Сёмкаў-Гарадоцкі, Строчыцкі, Трасцянецкі, Шаршунскі сельсаветы. 25 снежня 1962 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Смалявічы, Верхменскі, Драчкаўскі, Емяльянаўскі, Забалоцкі, Курганскі, Пліскі, Пятровіцкі, Слабадскі сельсаветы скасаванага Смалявіцкага раёна. 23 снежня 1963 года Слабадскі сельсавет перайменаваны ў Азярыцка-Слабадскі. 6 студзеня 1965 года гарадскі пасёлак Смалявічы, Азярыцка-Слабадскі, Верхменскі, Драчкаўскі, Емяльянаўскі, Забалоцкі, Курганскі, Пліскі, Пятровіцкі сельсаветы перададзены адноўленаму Смалявіцкаму раёну. 28 лютага 1974 года Старасельскі сельсавет перайменаваны ў Хацежынскі, 19 сакавіка 1974 года Анусінскі сельсавет — у Пятрышкаўскі. 9 жніўня 1979 года скасаваны Заслаўскі сельсавет. 8 чэрвеня 1981 года Абчацкі сельсавет перайменаваны ў Лугаваслабадскі, Кайкаўскі сельсавет — у Міханавіцкі, Слабадскі сельсавет — у Лашанскі. 14 снежня 1981 года Зеленалужскі сельсавет перайменаваны ў Цнянскі. 5 кастрычніка 1982 года пасёлак Сосны, які знаходзіўся ў падпарадкаванні Мінскага гарсавета, аднесены да катэгорыі гарадскіх пасёлкаў і перададзены ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Заводскага раёна горада Мінска. 14 жніўня 1985 года гарадскі пасёлак Заслаўе атрымаў статус горада раённага падпарадкавання. 15 верасня 1986 года пасёлак Сокал перададзены ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Кастрычніцкаму раёну горада Мінска. 26 студзеня 1987 года горад Заслаўе аднесены да катэгорыі гарадоў абласнога падпарадкавання. 16 лютага 1988 года пасёлак Сокал аднесены да катэгорыі гарадскіх пасёлкаў. 10 лютага 1997 года пасёлак Мачулішчы аднесены да катэгорыі гарадскіх пасёлкаў з вылучэннем у самастойную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку. 10 лістапада 1997 года пасёлак Усходні ўключаны ў склад Першамайскага раёна горада Мінска, а гарадскі пасёлак Сосны — у склад Заводскага раёна горада Мінска. 13 лютага 2000 года гарадскі пасёлак Сокал уключаны ў гарадскую рысу Мінска. 28 красавіка 2004 года скасаваны Цнянскі сельсавет, яго населеныя пункты перададзены ў склад Мінска[5]. 3 кастрычніка 2006 года горад Заслаўе ўключаны ў склад Мінскага раёна. 28 мая 2013 года скасаваны Рагаўскі сельсавет[6].

Насельніцтва

Насельніцтва на 1 студзеня 2018 года складала 225 684 чалавека. Мінскі раён налічвае 361 населены пункт, у якіх пражывае 215 404 чалавек (на 1 студзеня 2018)[7].

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Падзелены на 18 сельсаветаў.

Гаспадарчая дзейнасць

Малочна-мясная жывёлагадоўля, птушкагадоўля. Вырошчваюцца зерневыя і кармавыя культуры, бульба, гародніна. Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў, мэблевай, машынабудаўнічай прамысловасці.

За 1 паўгоддзе 2009 года аб’ём вытворчасці прамысловай прадукцыі склаў 692 млрд.руб. Удзельная вага Мінскага раёна — 11,6 % у агульным аб’ёме вытворчасці прамысловай прадукцыі Мінскай вобласці. Найбольшая ўдзельная вага прамысловай вытворчасці раёна займаюць такія галіны, як харчовая (28,9 %), машынабудаванне і металаапрацоўка (23,3 %), чорная металургія (11,2 %), каляровая металургія (9,6 %), лёгкая прамысловасць (6,0 %).

Да валаўтваральных прамысловым прадпрыемствам у Мінскім раёне належаць: ЗПУП «Кока-Кола Беўрыджыз-Беларусь» — удзельная вага ў раёне 9,3 %; СТАА «АлюмінТэхна» — 10,6 %; РУВП «Мінскдругмет» ДА «Белдругмет» — 6,5 %; СООО «Завод вінаградных вінаў „Дыяніс“» — 5,3 %; СООО «Дарыда» — 6,7 %; ООО «Тарасава МПК» — 4,3 %.

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгункі Брэст — Мінск — Масква, Мінск — Магілёў, Мінск — Гродна. Найбуйнейшыя аўтадарогі: Брэст — Масква, Мінск — Гомель, Мінск — Віцебск, Мінск — Мікашэвічы, Мінск — Гродна, Мінск — Нарач. Вакол Мінска — Мінская кальцавая аўтамабільная дарога.

Архітэктура

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Мінскага раёна Захаваліся помнікі архітэктуры і садова-паркавага мастацтва: касцёл Найсвяцейшай Дзевы Марыі і кальвінскі збор (Спаса-Прэабражэнская царква) ў горадзе Заслаўе, палацава-паркавы ансамбль у в. Прылукі, касцёл у в. Раўбічы, Свята-Петра-Паўлаўская царква ў аг. Сеніца, сядзіба ў в. Анопаль, царква і капліца (ХІХ ст.) у в. Астрашыцкі Гарадок, касцёл (2-я палова ХІХ ст.) і сядзіба ў в. Сёмкаў Гарадок і інш.

Спорт

На тэрыторыі раёна размешчаны спартыўныя базы «Стайкі» і «Раўбічы». У пасёлку Ратамка дзейнічае коннаспартыўны комплекс, у вёсцы Воўкавічы — воднаспартыўны.

Захаванне навакольнага асяроддзя

На тэрыторыі Мінскага раёна размешчаныя наступныя заказнікі рэспубліканскага значэння:

• Глебкаўка (біялагічны)
• Купалаўскі (ландшафтны)
• Лябяжы (біялагічны)
• Падсады (біялагічны)
• Прылепскі (ландшафтны)
• Прылуцкі (біялагічны)
• Сціклева (біялагічны)
• Траскоўшчына (ландшафтны)
• Юхнаўскі (біялагічны)

Таксама Мінскі раён мае два заказнікі мясцовага значэння:

• Крыніца (біялагічны)
• Сакаліны (біялагічны)

Мінскі раён мае шмат помнікаў прыроды рэспубліканскага і мясцовага значэння, сярод якіх геалагічнае агаленне “Заслаўе”, дубрава Шчамысліцкая, Валун Кахання, парк “Ігнацічы”, Рагоўскія крыніцы.

Ганаровыя грамадзяне

• Леанід Аляксандравіч Воўчак[9]
• Ніна Іллінічна Гаркавенка
• Анатоль Міхайлавіч Майсееў
• Ян Матусевіч (1948, в. Коменка — 1998) — беларускі рэлігійны і грамадскі дзеяч, першы дэкан сучаснай Беларускай Грэка-Каталіцкай Царквы
• Эрнст Сабіла (1932, в. Дзегцяроўка — 2022) — беларускі пратэстанцкі рэлігійны і грамадскі дзеяч, вязень Гулагу, пастар Беларускай евангельскай царквы
• Міхал Уладзіміравіч Саладуха
• Алег Рыгоравіч Суконка

Гл. таксама

• Музей авіяцыйнай тэхнікі

Зноскі

1. ↑ http://www.mrik.gov.by/rukovodstvo/rajonnyj-ispolnitelnyj-komitet
2. 1 2 Результаты переписи 2009 года
3. ↑ name=http://www.mrik.gov.by/ru/istoria-i-sovremennost/ Дадзеныя сайта Мінскага раённага выканаўчага камітэта
4. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2012 г.) з улікам змен гарадской мяжы г. Мінска, унесенных Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 26 сакавіка 2012 г. № 141
5. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 28 апреля 2004 г. № 68 Об упразднении Цнянского сельсовета Минского района
6. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области Архівавана 19 верасня 2020.
7. ↑ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского типа. Архівавана 5 красавіка 2018.
8. ↑ Численность населения по г. Жодино и районам Архівавана 19 красавіка 2018., Главное статистическое управление Минской области
9. ↑ Почётные граждане Минского района

Літаратура

• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2000. — Т. 10: Малайзія — Мугаджары. — 544 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10), ISBN 985-11-0035-8.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мінскі раён
• Мінскі раённы выканаўчы камітэт (руск.)
• Мінскі раён на сайце Мінскага аблвыканкама Архівавана 22 красавіка 2012. (руск.)
• Мапы і агульныя звесткі на emaps-online
• Гісторыка-культурныя каштоўнасці Мінскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси» Архівавана 29 верасня 2017.
• Славутасці на партале globustut.by (руск.)
• Фотаздымкі на сайце Radzima.org
• Гарады Беларусі Архівавана 19 ліпеня 2010.