Рагачоў

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Рагачоў (значэнні).

Рагачо́ў[2] (трансліт.: Rahačoŭ) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Рагачоўскага раёна. За 121 км на поўнач ад Гомеля. Чыгуначная станцыя на лініі Магілёў — Жлобін. Аўтадарогі на Бабруйск, Магілёў, Слаўгарад, Жлобін. Прыстань на рацэ Дняпро. Насельніцтва 34 825 чал. (2017)[3].

Гісторыя

Старажытнасць

Умацаваны цэнтр старажытнага Рагачова — Замкавая гара — размешчаны на месцы гарадзішча мілаградскай і штрыхаванай керамікі культур. Гарадзішча займала край мыса каля сутокаў Друці з Дняпром. Пляцоука блізкая да трохвугольнай, ад карэннага берага аддзялялася лугападобным ровам. 3 трох бакоў была ахавана высокімі стромкімі схіламі, а з боку поля — ровам. Штучныя ўмацаванні не захаваліся, уезд размяшчаўся з паўднёвага боку. Знойдзены прылады працы (нажы, сярпы, разцы, сякеры і інш.), прадметы побыту (фрагменты замкоў і ключы, шылы, крэсівы, пісала і інш.), зброя і рыштунак конніка (наканечнікі стрэл, фрагменты шпор, дэталі цугляў), ювелірныя вырабы (шпількі, пярсцёнкі, паясныя спражкі), касцяныя вырабы (арнаментаваныя накладкі, абломак шахматнай фігуры), а таксама рыбалоўныя кручкі, фрагменты ганчарнага посуду. Старажытнае насельніцтва Рагачова займалася земляробствам, жывёлагадоўляй, рыбалоўствам, паляваннем, былі развіты апрацоўка жалеза, каляровых металаў, косці, дрэва і інш., існавалі гандлёвыя сувязі з Кіевам і Валынню. На думку П. Ф. Лысенкі, паселішча на Замкавай гары ўзнікла ў XI ст. Найбольш верагодна, што горад вырас з феадальнага замка.

Перыяд Кіеўскай Русі

Упершыню ўпамінаецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1142 г. пры апісанні раздачы кіеўскім князем Усеваладам Ольгавічам сваім братам гарадоў Тураўскай і Уладзімірскай зямель. Уваходзіў, верагодна, у Тураўскае княства. Другі раз згадваецца ў летапісе пад 1188 г. пры апісанні аблогі Святаславам Усеваладавічам горада Друцка.

У складзе Вялікага Княства Літоўскага

З канца XIII ст. ў складзе Вялікага Княства Літоўскага, уладанне князя Даўмонта. У XIV—XVIII стст. цэнтр Рагачоўскай воласці, кіраваўся старостам. У 1509 г. пінскі князь Фёдар Іванавіч і яго жонка Алена завяшчалі Рагачоў (у ліку іншых гарадоў) вялікаму князю літоўскаму Жыгімонту Старому. У 1548 г. тут існавала царква св. Кузьмы і Дзям’яна. У XVI cт. на месцы старажытнага гарадзішча быў пабудаваны Рагачоўскі замак з Рагачоўскім палацам, які меў стратэгічнае значэнне і ў XVII ст. ўваходзіў у сістэму пагранічнай абароны на Дняпры (спалены ў 1654 г., канчаткова знішчаны ў 1780 г.). У 1566 г. згадваецца царква святых Кузьмы і Дзям’яна[4]. Пад час вайны Маскоўскай дзяржавы з ВКЛ 1534—1537 гг. і вайны Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1657 гг. горад некалькі разоў захопліваўся маскоўскімі войскамі і пацярпеў ад ваенных дзеянняў. У канцы XVI ст. ў ваколіцах Рагачова дзейнічалі казацка-сялянскія атрады С. Налівайкі і Дубіны.

У складзе Расійскай імперыі

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалитай 1772 г. у складзе Расійскай імперыі, цэнтр Рагачоўскага павета Рагачоўскай правінцыі. У 1777—1796 гг. і з 1802 г. у Магілёўскай, у 1796—1802 гг. у Беларускай губернях. 16 жніўня 1781 г. атрымаў герб (у залатым полі чорны барановы рог). У 1880 г. — 560 дамоў, 2 цагельні, канатны, піваварны, мылаварны і 2 гарбарныя заводы. У 1900 г. працавала 36, у 1913 г. — 50 фабрык и заводащ. У 1902 г. праз Рагачоў пракладзена чыгунка Магілёў — Жлобін. Падчас рэвалюцыя 1905—1907 гг. У горадзе прайшлі забастоўкі працоўных. У 1906 г. адкрыта Рагачоўскае рэальнае вучылішча, пазней Рагачоўская настаўніцкая семінарыя.

Перыяд рэвалюцый і Грамадзянскай вайны

Пасля Лютаўскай рэвалюцыі 1917 г. створаны Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. 31 мая 1917 г. у горадзе аформілася бальшавіцкая арганізацыя, у лістападзе 1917 г. створаны атрад Чырвонай гвардыі і Ваенна-рэвалюцыйны камітэт. З 13 да 30 студзеня 1918 г. горад быў заняты 1-м польскім корпусам на чале з Ю. Р. Доўбар-Мусніцкім. З лютага да 22 лістапада 1918 г. горад быў акупаваны войскамі кайзераўскай Германіі. Дзейнічала Рагачоўскае камуністычнае падполле.

У складзе савецкай дзяржавы

З мая 1919 г. у Гомельскай губерні РСФСР, з 1924 г. у БССР, цэнтр Рагачоўскага раёна Бабруйскай акругі (да 1930 г.), з 1938 г. — Гомельскай вобласці. У 1936—1941 гг. і з 1944 г. дзейнічаў настаўніцкі інстытут. 2 ліпеня 1941 г. акупіраваны нямецкімі войскамі, 13 ліпеня 1941 г. вызвалены Чырвонай Арміяй у ходзе Рагачоўска-Жлобінскай аперацыі 1941 г. З 14 жніўня 1941 да 24 лютага 1944 гг. зноў акупіраваны. За ўвесь час акупацыі ў горадзе і раёне загублена 6,3 тыс. чал. Дзейнічала Рагачоўскае патрыятычнае падполле. Вызвалены ў ходзе Рагачоўска-Жлобінскай аперацыі 1944 г. войскамі 1-й і 50-й арміі 1-га Беларускага фронту. 13 вайсковым часцям і злучэнням нададзены ганаровыя найменні «Рагачоўскіх». У 1971 г. знойдзены Рагачоўскі манетны скарб. З 27 лютага 1978 г. горад абласнога падпарадкавання.

Сучаснасць

19 красавіка 2010 г. горад узнагароджаны вымпелам «За мужнасць і стойкасць у гады Вялікай Айчыннай вайны».

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1880 — 4,5 тыс. чал.; 1897 — 9 038 чал.[5]
• XX стагоддзе: 1939 — 15,2 тыс. чал.[5]; 1959 — 10,2 тыс. чал.[5]; 1970 — 16 тыс. чал.[5]
• XXI стагоддзе: 2006 — 34,1 тыс. чал.; 2009 — 33,6 тыс. чел.; 2016 — 34 937 чал.[6]; 2017 — 34 825 чал.[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Днепр».

Культура

Рагачоўскі музей народнай славы.

Славутасці

• жылыя дамы (19 — пач. 20 ст.)
• Гарадзiшча старажытнага Рагачова (1-е тысячагоддзе да н.э. — пачатак 2-га тысячагоддзя н.э.), на паўднёвай ускраіне горада, урочышча Замкавая Гара —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000586шыфр 313В000586
• Гарадзiшча перыяду ранняга жалезнага веку (1-е тысячагоддзе да н.э.- 1-е тысячагоддзе н.э.), на паўднёва-ўсходняй ускраіне горада —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000587шыфр 313В000587
• Касцёл (1912), вул. Валадарскага —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000588шыфр 313Г000588
• Свята-Аляксандра-Неўская царква (1989)
• Дом купца Беленькага (канец ХІХ стагоддзя), вул. Леніна, 34 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000589шыфр 313Г000589
• Дом, дзе жыў Уладзімір Караткевіч (1914), вул. Караткевіча, 59
• Будынак былой земскай управы (1914—1916), вул. Леніна, 62 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000590шыфр 313Г000590
• Будынак былога рэальнага вучылішча (1903—1907), вул. Цымермана, 36 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000592шыфр 313Г000592
• Тры капліцы на старых могілках (канец ХІХ — пачатак XX стагоддзя) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000593шыфр 313Г000593
• Курганная група (X—XIII стагоддзі), на ўсходнім беразе воз. Камарын —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000594шыфр 313В000594
• Курганны могiльнiк перыяду ранняга сярэднявечча (X—XIII стагоддзі), за 3 км ад горада, каля шашы Рагачоў — Доўск —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000595шыфр 313В000595
• Брацкая магіла (1944), на могілках —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000596шыфр 313Д000596

• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Леніна, у Піянерскім парку —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000591шыфр 313Д000591

• Уваход на гарадзішча
• Аднаўленне касцёла
• Свята-Аляксандра-Неўская царква
• Дом купца Беленькага
• Будынак былой земскай управы
• Будынак былога рэальнага вучылішча
• Капліца на могілках
• Дом, дзе жыў Уладзімір Караткевіч

Вядомыя асобы

Асноўныя артыкулы: Вядомыя асобы Рагачова і Ганаровыя грамадзяне Рагачова

• Анатоль Яўгенавіч Андрэеў — міністр аўтамабільнага транспарту Беларускай ССР.
• Віктар Лявонцьевіч Більдзюкевіч — дзяржаўны дзеяч БССР.
• Самуіл Залманавіч Галкін — паэт і драматург.
• Леанід Бенецыянавіч Гельфанд (нар. 1936) — беларускі архітэктар.
• Аляксандр Ільіч Гінцбург — беларускі кінарэжысёр.
• Якаў Абрамавіч Гольбін (нар. 1925) — вучоны-эканаміст[7].
• Уладзімір Міхайлавіч Говар-Бандарэнка — беларускі акцёр.
• Васіль Барысавіч Далгалёў — беларускі дзяржаўны дзеяч.
• Іосіф Абрамовіч Збароўскі (нар. 1936) — беларускі архітэктар.
• Віталь Міхайлавіч Калеснікаў (1922—1964) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза (1944)[8].
• Настасся Фёдараўна Кудасава — беларуская паэтэса.
• Берта Ізраілеўна Кузняцова — беларускі савецкі мастак.
• Уладзімір Мехаў — беларускі празаік.
• Ёсеф Розэн
• Аляксандр Васільевіч Сукала — беларускі вучоны ў галіне педыятрыі.
• Людміла Аляксандраўна Шагалава — савецкая актрыса.
• Антаніна Аляксееўна Мельнікава (нар. 1958) — беларуская байдарачніца.

Заўвагі

1. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
3. 1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. ↑ НГАБ, ф. 1783, воп. 1, спр. 6, с. 483
5. 1 2 3 4 Беларусь, 1995
6. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
7. ↑ Гольбин Яков Абрамович // ekonomika.by (руск.)
8. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7), ISBN 985-11-0035-8. — С. 463.

Літаратура

• Ваганава, А. Рагачоў // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — С. 39. — 591 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Рагачоў // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 612—613. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Рагачоў
• Геаграфічныя звесткі па тэме Рагачоў на OpenStreetMap
• Рагачоў на сайце Глобус Беларусі (руск.)
• ХРАНАЛОГІЯ РАГАЧОЎСКАГА КРАЮ Ў ЧАСЫ ВКЛ І РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ