Шумен

Шу́мен (балг.: Шумен), Шумла (турэцк.: Šumla) — эканамічны, транспартны, турыстычны і культурны цэнтр Паўночна-Усходняй Балгарыі, адміністрацыйны цэнтр Шуменскай вобласці і абшчыны Шумен. Знаходзіцца на двух берагах ракі Паройны, у 90 км на захад ад Варны. Насельніцтва горада — 89,7 тыс. жыхароў.

Гісторыя

Шумен — стары крапасны горад. Яго ўзнікненне і развіццё звязаны з яго крэпасцямі ва ўсходняй частцы Шуменскага плато. Вядомая Шуменская крэпасць будавалася 6 асноўных перыядаў: фракійскі, рымскі, ранневізантыйскі, перыяды Першага і Другога балгарскіх царстваў і асмана-турэцкі. Першае паселішча ў рэгіёне з’яўляецца каля XII стагоддзя да н.э.

Разам з Пліскай і Праславам, Шумен быў старабалгарскім умацаваннем з VII—X стагоддзяў, які развіўся ў феадальны горад з замкам і ўнутранай крэпасцю, з вялікай колькасцю цэркваў, майстэрняў (XII—XIV стагоддзя н.э.). Тут быў знойдзены надпіс цара Івана Шышмана (1371—1395 гг.), які сведчыць пра візіт цара ў Шумен.

Упершыню горад згадваецца як Сімеоніс у 1153 годзе арабскім падарожнікам аль-Ідрысі. У XII—XIV павеках Шумен быў значным ваенным, адміністрацыйным і эканамічным цэнтрам, пераўзыходзячы нават старую балгарскую сталіцу Праслаў.

У 1388 годзе горад патрапіў пад турэцкую ўладу. У 1444 годзе Шуменская крэпасць была ўзята і разбурана крыжакамі пад камандаваннем польска-літоўскага караля Уладзіслава ІІІ, але горад працягваў сваё развіццё каля падножжа Шуменскага плато.

Падчас руска-турэцкіх войнаў XVIII-XIX стагоддзяў ён быў пераўтвораны ў добра ўмацаваны ваенны горад з вялікім гарнізонам.

Шумен лічыцца культурнай сталіцай балгарскага нацыянальнага адраджэння ў сярэдзіне XIX стагоддзя. Гэта з’яўляецца звязана з інтэнсіўным эканамічным ростам горада. Падчас турэцкай валадарства Шумен быў буйным гандлёва-рамесным цэнтрам Дунайскага вілаета. Купцы з Шумена мелі свае канторы ў Стамбуле, Бухарэсце, Вене і Лейпцыгу. Горад ператварыўся ў адзін з асноўных цэнтраў апрацоўкі медзі і медных пасудзін, скуры і скураных вырабаў, якія прадаваліся за мяжу.

У сярэдзіне XIX стагоддзя нямецкі маршал Мольтке ўдзельнічаў ва ўмацаванні Шуменскай крэпасці. Паводле яго слоў, яна стала непрыступнай і туркі назвалі яе «Магілай няверных». Пяцідзесяцітысячны гарнізон практычна не прыняў ніякага ўдзелу ў час руска-турэцкай вайне 1877—1878 гадоў. Рускія вызваленчыя войскі ўвайшлі ў Шумен у ліпені 1878 года.

Пасля вызвалення Балгарыі ад Асманскай імперыі горад прыйшоў у заняпад з-за страты значэння на рынку рамеснікаў, перасялення туркаў з Шумена і з’яўлення параўнальна танных і высакаякасных заходніх тавараў.

Пасля прыгнечання венгерскага і польскага вызваленчых паўстанняў правадыры нацыянальна-вызваленчых рухаў эмігравалі ў Асманскую імперыю і знаходзіліся каля года менавіта ў Шумене на чале з кіраўніком венгерскай рэвалюцыі Лаяшам Кошутам. Тут некаторыя польскія арыстакраты прынялі іслам. У Шумен еўрапейская арыстакратыя прыўнесла свае норавы, еўрапейскую моду і культуру.

Упершыню ў Балгарыі тут прагучалі полька і мазурка, а ў сярэдзіне XIX стагоддзя венгерскі эмігрант Міхай Шафран сфарміраваў першы балгарскі сімфанічны аркестр. У яго склад увайшлі першы балгарскі кампазітар і драматург Добры Войнікаў і першы драматург і пісьменнік Васіл Друмеў — будучы мітрапаліт Тырнаўскі, якой пазней скончыў Адэскую семінарыю. У Шумене адбылося і першае драматычнае прадстаўленне; быў заснаваны балгарскі культурны цэнтр, які меў бібліятэку і чытальную залу.

Дэмаграфія

Бягучы стан

Цяпер Шумен — буйны прамысловы цэнтр. Прамысловасць ахоплівае чатыры асноўныя галіны: машынабудаванне, апрацоўку каляровых металаў, хімічную і харчовую прамысловасць.

У горадзе знаходзіцца піваварны завод «Шуменска піва», які належыць карпарацыі Carlsberg Group.

Таксама Шумен — вядомы вінаградарскі цэнтр. Але акрамя вінаграда, тут вырошчваюцца тэхнічныя і збожжавыя культуры, гародніна і садавіна.

Эканоміка

• Херсон (Украіна)

Зноскі

Літаратура

• Шумла // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Шумен
• Статыстыка насельніцтва