Эстэргам

Э́стэргам (венг.: Esztergom[1], славацк.: Ostrihom[2], ням.: Gran[3]) — горад у паўночнай Венгрыі, размешчаны на паўднёвым беразе Дуная[4]. Рака ўтварае ў гэтым месцы мяжу са Славакіяй, а на процілеглым беразе знаходзіцца славацкі горад-пабрацім Штурава. Горад размешчаны прыкладна за 50 кіламетраў на паўночны захад ад Будапешта.

Насельніцтва Эстэргама паводле даных на 2009 год — 30 928 чалавек.

Эстэргам — важны культурны і рэлігійны цэнтр краіны, рэзідэнцыя Эстэргамскага архібіскупа, які носіць тытул прымаса Венгрыі. У Эстэргаме размешчаны Венгерскі канстытуцыйны суд.

Гісторыя

Эстэргам — адзін з найстаражытных гарадоў Венгрыі. Першымі вядомымі жыхарамі гэтага паселішча былі кельты. У часы Рымскай імперыі тут знаходзілася ўмацаванае паселішча пад назвай Сальвіа Мансіа. Паводле некаторых звестках менавіта тут імператар-філосаф Марк Аўрэлій напісаў сваю галоўную працу — кнігу «Разважанні».

Пасля Вялікага перасялення народаў на гэтых землях аселі германскія плямёны і авары, а пазней — славяне, якія ахрысцілі рымскае паселішча Стрэгам, што стала пасля асновай для сучаснай назвы горада, размешчанага ў важнай пераправы праз Дунай. Стрэгам стаў адной з галоўных крэпасцей Нітранскага княства і Вялікай Маравіі.

Пасля прыходу мадзьяраў напачатку X стагоддзя Эстэргам стаў праз некалькі дзесяцігоддзяў рэзідэнцыяй вялікага князя Гезы і да XII стагоддзя адной з рэзідэнцый венгерскіх каралёў. З X па сярэдзіну XIII стагоддзя Эстэргам быў цэнтрам эканамічнага, палітычнага і рэлігійнага жыцця краіны, яе фактычнай сталіцай. У 976 годзе тут нарадзіўся сын Гезы Вайк, які прыняў пры хрышчэнні імя Іштван і ўвайшоў у гісторыю як Іштван Святы. У 1001 ён быў каранаваны ў Эстэргаме. У перыяд яго кіравання быў утвораны аднайменны камітат і Эстэргамскае біскупства, якое да XVIII стагоддзя адпавядала сённяшняй Славакіі і ўяўляла сабой галоўную царкоўную правінцыю каралеўства. Эстэргамскі архібіскуп валодаў тытулам вярхоўнага святара Венгрыі.

У XIII—XIV стст. горад перажыў некалькі нашэсцяў: у сярэдзіне XIII стагоддзя манголаў, у 1304 годзе арміі чэшскага караля Вацлава III. Аднак горад хутка аднавіўся і на працягу XIV—XV стагоддзяў выпрабоўваў бурны ўздым. У горадзе былі пабудаваны каралеўскі палац і сабор Св. Адальберта, функцыянавалі грамадскія бальніцы, маставыя былі брукаваныя.

Паміж 1543 і 1683 горад быў часткай Асманскай імперыі, а рэзідэнцыя эстэргамскага архібіскупа была перанесена ў Трнаву і Браціславу. Туркі разбурылі сабор, каралеўскі палац і большасць будынкаў Эстэргама. Пасля вызвалення ад туркаў горад быў практычна спустошаны і павінен быў забудоўвацца і засяляцца па-новаму. Сярод пасяленцаў, якія прыбывалі ў горад, было шмат славакаў і немцаў, але яны апынуліся даволі хутка асіміляваны венгерскім насельніцтвам. У 1708 Эстэргам быў абвешчаны каралеўскім свабодным горадам. У 1869 годзе скончана будаўніцтва базілікі Св. Адальберта, якая стала самым вялікім храмам Венгрыі.

Падчас Другой сусветнай вайны знакаміты эстэргамскі мост праз Дунай быў ўзарваны нямецкімі войскамі. Да 2001 мост паміж Эстэргамам і Штуравам адсутнічаў, паміж абодвума гарадамі існавала толькі паромнае паведамленне. У 2000 пачалося аднаўленне моста, якое завяршылася год праз.

Транспарт

У Эстэргам з Будапешта ідзе чыгунка, а таксама шаша ўздоўж правага берага Дуная. Горад звязаны рэгулярным аўтобусным і чыгуначным паведамленнем з Будапештам і суседнімі гарадамі. Час шляху на цягніку і аўтобусе да Будапешта — трохі больш за гадзіну. Са славацкім горадам Штурава на іншым беразе Дуная Эстэргам злучае мост Марыі Валерыі.

Славутасці

• Базіліка Святога Адальберта. Грандыёзны будынак эстэргамскай базілікі — найбуйнейшы храм Венгрыі. Базіліка — трэці гістарычны храм, размешчаны на ўзгорку на стромкім беразе Дуная. Пабудаваны ў кіраванне караля Іштвана Святога раманскі храм быў разбураны напачатку XIV стагоддзя, другі храм стаяў тут з XIV па XVI стагоддзе і быў цалкам знішчаны туркамі. Сучасны храм будаваўся больш за 30 гадоў, у 1856 годзе базіліка была асвячона ў гонар Св. Адальберта Пражскага і Узнясення Дзевы Марыі. Памеры царквы складаюць 118 на 49 метраў, вышыня купала — 71,5 метраў. Галоўныя славутасці храма — алтарны абраз, капліца Бакаца, скарбніца. З назіральнай пляцоўкі пад купалам адкрываецца цудоўны краявід. У крыпце сабора пахаваны шматлікія выдатныя рэлігійныя дзеячы краіны, у тым ліку біскуп Ёжэф Міндсенці, які ўцёк з Венгрыі пасля прыгнечання Венгерскага паўстання 1956 года.
• Каралеўскі палац дынастыі Арпадаў. Размешчаны побач з базілікай. Пабудаваны ў X стагоддзі ў раманскім стылі. Быў практычна цалкам разбураны падчас турэцкай акупацыі. Аднаўленне палаца вялося ў 30-я гады XX стагоддзя. Цяпер — гарадскі музей.
• Фарны касцёл Візівараш . Размешчаны ў квартале Візівараш (Водны горад) на беразе Дуная пад замкавым узгоркам. Пабудавана ў стылі барока ордэнам езуітаў у 1738 годзе.
• Палац архібіскупа. Таксама знаходзіцца ў квартале Візівараш, пабудаваны ў 1882 годзе ў неакласічным стылі. Цяпер — музей хрысціянства, у калекцыі якога захоўваюцца шэдэўры сярэднявечных венгерскіх і еўрапейскіх майстроў.
• Плошча Сечэні. Цэнтральная плошча старога горада акружана будынкамі XVIII—XIX стагоддзя ў стылях барока і ракако.
• Мост Марыі Валерыі злучае Эстэргам са славацкім горадам Штурава. Пабудаваны ў 1895 годзе, падарваны ў 1944 годзе. Адноўлены ў 2001 годзе пры фінансавай дапамозе Еўрапейскага саюза.

Гарады-пабрацімы

• Эспа, Фінляндыя
• Штурава, Славакія
• Бамберг, Германія
• Камбрэ, Францыя
• Эхінген, Германія
• Майнталь, Германія
• Гнезна, Польшча
• Марыяцэль, Аўстрыя
• Кентэрберы, Вялікабрытанія

Зноскі

1. ↑ Эстергом // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
2. ↑ Остригом // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
3. ↑ Гран // Еврейская энциклопедия Брокгауза и Ефрона. — СПб., 1908—1913.
4. ↑ Гран, город // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

Літаратура

• Гран, город // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.

Спасылкі

• Базіліка Эстэргама (венг.)