Бельск Падляскі

Бе́льск Падля́скі[1], або Бе́льск-Падля́шскі (польск.: Bielsk Podlaski) — горад у Польшчы, адміністрацыйны цэнтр Бельскага павета Падляскага ваяводства. Утварае гарадскую гміну, таксама з’яўляецца сядзібай вясковай гміны Бельск Падляскі.

Знаходзіцца на поўдзень ад Беластока, на самым захадзе этнічнай тэрыторыі беларусаў, на Бельскай раўніне, у міжрэччы Нарава і Нурца. Колькасць насельніцтва складае 26,9 тыс. чал. (2005)

Гісторыя

Паводле летапісаў, Бельск-Падляшскі заснаваны князем Яраславам Мудрым. Горад упершыню згадваецца ў 1253 ў Галіцка-Валынскім летапісе. Каля 1320 Бельск як і іншыя Падляшскія землі увайшоў у склад ВКЛ. У 1495 горад атрымаў магдэбургскае права. Пасля Люблінскай уніі 1569 Бельск перайшоў да Каралеўства Польскага. У гэты перыяд ён уяўляў сабою значны цэнтр рамёстваў. Вялікія страты Бельску былі нанесены шведскім нашэсцем 1655, а пазней пажарам 1784.

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай Бельск-Падляшскі належаў спачатку (у 1795—1807) Прусіі, пасля чаго перайшоў да Расійскай імперыі. У 1915-19 горад у ходзе Першай сусветнай вайны быў заняты германскімі войскамі. З 1919 быў у складзе Польшчы. У 1939 ў Бельск спачатку ўвайшлі войскі фашысцкай Германіі, а ў хуткім часе ён быў перададзены пад кантроль Чырвонай Арміі. З канца 1939 Бельск увайшоў у Беларускую ССР. Пасля Другой сусветнай вайны горад, аднак, ізноў быў вернуты Польшчы.

Гаспадарка

Гаспадарчаму развіццю горада спрыяе яго размяшчэнне на скрыжаванні важных аўтадарог і чыгунак. У Бельску-Падляшскiм ажыццяўляецца вытворчасць прамысловага абсталявання, зборачных вузлоў, будаўнiчых матэрыялаў (металiчных вырабаў і інш.). Існуе ільноапрацоўчае прадпрыемства «Lenpol», вырабляецца трыкатаж, ёсць значныя прадпрыемствы па перапрацоўцы сельскагаспадарчай прадукцыі, абслугоўванні сельскай гаспадаркі. Размешчане ў Бельску-Падляшскім малочнае прадпрыемства «Mlekovita-Bielmlek» пастаўляе прадукцыю ў розныя рэгіёны Польшчы. Бельскі аддзел прадпрыемства «Netter» прапануе мяса і разнастайныя мясапрадукты, фірма «Hoop» буйны вытворца, экспарцёр напіткаў і вод.

Насельніцтва

• 1889 — 7012 чал. (3583 мужчыны і 3428 жанчын); паводле саслоўя: шляхты нашчадкавай і асабістай 65, праваслаўнага духавенства 22, каталіцкага 1, юдаісцкага 2, грамадзян нашчадкавых і асабістых 14, купцоў 60, мяшчан 5942, цэхавых 110, ваенных (з радзінамі) 781, замежных падданых 15; паводле веры: праваслаўных 2870, каталікоў 1883, пратэстантаў 27, юдаістаў 2222, магаметанаў 10.[2]
• 2009 — 26 493 чал.

Адукацыя

У Бельску дзейнічае Комплекс школаў з дадатковай беларускай мовай навучання імя Яраслава Кастыцэвіча. Агулам у 2 школах комплексу — больш за 700 вучняў.[3]

Апроч таго, у месце працуе Беларускі ліцэй імя Браніслава Тарашкевіча, дзе беларуская мова з’яўляецца абавязковым прадметам. У Бельску знаходзіцца адзіная ў Польшчы школа іканапісу.

Культура

Бельск — адзін з найбольш значных цэнтраў беларускай культуры ў Польшчы. Тут штогод праводзіцца фестываль беларускай аўтарскай песні «Бардаўская восень», дзейнічаюць самадзейныя беларускія музычныя калектывы.

Транспарт

Бельск — значны вузел аўтамабільных шляхоў: № М19 (Беласток — Бельск-Падляскі — Люблін — Жэшаў, № М66 (Замбраў — Бельск-Падляскі — Палоўцы), № Д689 (Бельск-Падляскі — Гайнаўка — Белавежа)

Праз горада праходзіць чыгунка Беласток — Чарэмха — Брэст.

Славутасці

Дзейнічае Музей малой айчыны ў Бельску — Студзіводах, ініцыятарам стварэння якога быў вядомы краязнавец, галоўны рэдактар часопісу «Бельскі гостінець» Дарафей Фёнік.

• Гарадзішча — Замкавая гара (XIII ст.)
• Касцёл Раства Найсв. Дзевы Марыі і Св. Мікалая (1783)
• Касцёл Маці Божай з Гары Кармель і кляштар кармелітаў (1641)
• Могілкі ваенныя часоў 1-й сусветнай вайны
• Могілкі каталіцкія. Капліца
• Могілкі праваслаўныя. Капліца (кан. XVIII ст.)
• Ратуша (пасля 1776)
• Сядзібна-паркавы комплекс Смульскіх
• Царква Нараджэння Божай Маці (кан. XVII ст.)
• Царква Св. Міхала Архангела (1789, 1914)
• Царква Св. Юрыя

Галерэя

• Замчышча
• Касцёл Раства Найсв. Дзевы Марыі і Св. Мікалая
• Касцёл Маці Божай з Гары Кармель
• Кляштар кармелітаў
• Царква Св. Міхала Архангела
• Царква Уваскрасення Гасподняга
• Царква Успення Багародзіцы
• Вуліца імя Т. Касцюшкі, гістарычная забудова

Беларусы ў Бельску-Падляшскім

Беларусы, разам з палякамі і ўкраінцамі, з’яўляюцца адной з трох галоўных нацыянальных груп, што жывуць у Бельску-Падляшскім. У шэрагу школ і гімназій Бельска сотні дзяцей як дадатковы прадмет вывучаюць беларускую мову. Акрамя таго, у горадзе дзейнічае Беларускі ліцэй імя Браніслава Тарашкевіча, дзе беларуская мова з’яўляецца абавязковым прадметам. Бельск-Падляшскі — адзiн з найбольш значных цэнтраў беларускай культуры ў Польшчы. Тут штогод адбываюцца фестывалі беларускай бардаўскай песні, фальклорныя фестывалі, дзейнічаюць самадзейныя беларускія музычныя калектывы. Літаратары Бельска пішуць творы на беларускай і ўкраінскай мовах, а таксама на мясцовым падляшуцкім дыялекце.

Зацікаўленне шматлікіх наведвальнікаў выклікае Музей малой айчыны ў Бельску-Падляшскім — Студзіводах, ініцыятарам стварэння якога стаў вядомы краязнаўца Дарафей Фіёнік. З 2010 года выдаецца часопіс «Бельскі гостінэць», частка матэрыялаў якога публікуецца на падляшскім дыялекце.

Грамадска-палітычнае аб’яднанне Бельская кааліцыя выступае як выбарчы камітэт, што прадстаўляе інтарэсы мясцовых беларусаў пад час выбарчых кампаній. Яго прадстаўнікі ў значнай ступені кантралююць органы мясцовага самакіравання Бельшчыны.

Гарады-пабрацімы

• Светлагорскі раён, Беларусь
• Луцк, Украіна

Вядомыя асобы

• Эміліян Адамюк (1839—1906) — расійскі урач-афтальмолаг беларускага паходжання.
• Надзея Артымовіч (нар. 1946) — беларуская паэтэса.
• Якаў Бранштэйн (1897—1937) — беларускі і яўрэйскі савецкі крытык і літаратуразнавец.
• Пётр Буйко (1895—1943) — украінскі ўрач беларускага паходжання.
• Лідзія Бялецкая (1911—1987) — дзеяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі.
• Яраслаў Кастыцэвіч (1896—1971) — беларускі педагог.
• Іосіф Лангбард (1882—1951) — беларускі савецкі архітэктар, педагог.
• Ежы Плютовіч (нар. 1947) — польскі паэт і эсэіст.
• Любоў Разумоўская (1897—1969) — савецкі гісторык-славіст.
• Дарафей Фіёнік (нар. 1968) — польскі гісторык, этнограф беларускага паходжання.
• Юзаф Ярашэвіч (1793—1860) — правазнавец, гісторык і этнограф.
• Яраслаў Іванюк (нар. 1969) — беларускі дзеяч у Польшчы, журналіст.
• Юрка Асеннік (нар. 1969) — польскі музыкант беларускага паходжання.
• Рыгор Грысевіч (1896-1938) — дзяржаўны дзеяч БССР.
• Андрэй Сцепанюк (нар. 1963) — беларускі паэт, педагог і польскі дзяржаўны дзеяч.

Зноскі

1. ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 236-2010 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Рэспублікі Польшча на беларускую мову». Гл. польска-беларускую практычную транскрыпцыю.
2. ↑ Бельск // Бельск Падляскі // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.) . — СПб., 1890—1907.
3. ↑ Каб патрапіць у школу з беларускай мовай, у Бельску стаяць чэргі(недаступная спасылка) // Еўрапейскае радыё для Беларусі, 2 верасня 2009

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Бельск // Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў (XVI — пачатак XX ст.). — Мн.: Полымя, 1998. — 287 с. — ISBN 985-07-0131-5.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бельск Падляскі
• Бельск Падляскі на Radzima.org
• Афіцыйная старонка