Воранава

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Воранава (значэнні).

Во́ранава[2] (афіц. транс.: Voranava) — гарадскі пасёлак у Гродзенскай вобласці Беларусі, цэнтр Воранаўскага раёна. За 133 км ад Гродна, 1 км ад чыгуначнай станцыі на лініі Ліда—Вільнюс, на аўтадарозе Ліда—Вільнюс. Насельніцтва 6 427 чал. (2017)[1].

Гісторыя

Вядома з 16 ст. у ВКЛ. Даўняя назва Балотна (Блотна, Балотнае) ад ракі Балатнянка (цяпер ручай), прыватная ўласнасць у Віленскім ваяв. ВКЛ. У больш позніх польскіх і рускіх крыніцах згадваецца як Werenów, Воронов. У 16—18 ст. належала Гаштольдам, Сцыпіёнам, Зарэцкім.

Паміж 1501—39 гг. канцлер ВКЛ Альбрэхт Гаштольд фундаваў тут касцёл. У 1536 г. маёнтак Балотна, уласнасць драгіцкага намесніка Я. Давойны, потым полацкага ваяводы С. Давойны, цэнтр каталіцкай парафіі. Касцёл меў 5 сял. дымоў. У 1591 г. згадваецца як мястэчка Блотнае, уласнасць Гаштольдаў у Лідскім павеце Віленскага ваяв.

На карце Т. Макоўскага (1613) адзначана як мястэчка. У 17 ст. дзейнічаў кляштар каталіцкага ордэна піяраў; у 1690 г. ў мястэчку 61 двор, карчма, касцёл; у 1694 г. 24 сялянския двары, бровар, пякарня.

На пач. 18 ст. ўласнасць мсціслаўскага ваяводы Аляксандра Яна Масевіча, які заснаваў тут новы касцёл Святога Тадэвуша (1705). У 1720-х г. мястэчка перайшло ва ўласнасць Сцыпіёнаў, найперш лідскага старосты Яна Сцыпіёна дэль Кампа; цэнтр староства. Мяркуецца, што сучасная назва пайшла ад імя жонкі сына Сцыпіёна — Вярэны (Верэнова, Воранава). У 1735 г. кашталян смаленскі і староста лідскі Ян Сцыпіён заснаваў тут пры кляштары школу і калегіум піяраў на ўзор езуіцкіх вучылішчаў, дзе выкладалі матэматыку, рыторыку, філасофію, дзейнічала да 1755 г. (пераведеныя ў Ліду). 3 1738 г. Воранава — цэнтр парафіяльнай акругі Радунскага каталіцкага дэканата. 3 1742 г. ўласнасць віленскага біскупа, з 1758 г. стольніка ВКЛ С. Быкоўскага. У 1767 г. ў мястэчку 44 дамы (22 яўрэі). Мяшчане мелі надзелы ад 0,25 да 0,5 га; 2 млыны, каля 300 жыхароў. У 1769 г. ўласнасць Дамініка Александровіча, 60 дамоў. Сяляне адбывалі паншчыну па 3 дні на тыдзень, плацілі чынш па 30 злотых, давалі дзякла.

Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795) у складзе Расійскай імперыі, у Віленскай, з 1797 г. Літоўскай, з 1801 г. Гродзенскай, з 1842 г. Віленскай губернях. У 1846 г. пацверджаны статус мястэчка; у 1865 г. ў Беняконскай вол. Лідскага павета, уласнасць Зарэцкіх, 42 двары, 468 жыхароў, у т.л. 333 яўрэі, 117 католікаў; парафіяльны касцёл, сінагога, яўрэйскі малітоўны дом, 2 гарбарні, вадзяны млын, 2 скурзаводы, 12 крам, 4 кірмашы на год, штотыднёвыя таржкі. 3 1849 г. паштовая станцыя, 29 камплектных і 9 дадатковых коней. Мястэчка славілася выпечкай пернікаў, абаранкаў і інш. Непадалёк аднайменны фальварак, 125 жыхароў (100 католікаў), бровар, касцёл у імя збавіцеля. У 1884 г. з увядзеннем чыгуначнага ўчастка Вільня—Ліда ў Воранаве — чыгуначная станцыя. У 1886 г. 1,1 тыс. жыхароў, мяшчанскае праўленне. У 1897 г. 1574 жыхары, паштовае аддзяленне, урачэбны прыёмны пакой, мануфактурная і 24 малочныя лаўкі, 5 кузняў, 7 корчмаў, штотыднёвы кірмаш; у фальварку 2 двары, 87 жыхароў. Паводле перапісу ў пач. 20 ст. ў мястэчку 500 жыхароў, школа; у фальварку 7 жыхароў, 1076 дзес. зямлі, на хутары 36 жыхароў, 103 дзес. зямлі.

У Першую сусветную вайну з верасня 1915 да 5.1.1919 г. акупіраваны германскімі, з красавіка 1919 г. да ліпеня 1920 г. і з верасня 1920 г. — польскімі войскамі. 3 1.1.1919 года ў БССР. 3 сакавіка 1921 года ў складзе Польшчы, у Беняконскай гміне Лідскага павета Навагрудскага ваяв., у мястэчку 161 двор, 1232 жыхары (1203 палякі, 6 беларусаў); у фальварку 8 двароў, 94 жыхары (палякі); на чыгуначным прыпынку 7 двароў, у 1921 г. 49 жыхароў.

19.9.1939 г. заняты войскамі Чырвонай Арміі і ўвайшоў у склад БССР. 3 15.1.1940 г. цэнтр Воранаўскага раёна Баранавіцкай вобласці. 3 12.10.1940 г. гарадскі пасёлак, 1850 жыхароў, райбальніца, радзільны дом, райамбулаторыя, дзіцячы сад, Дом культуры, электрастанцыя (75 кВт), хлебапякарня, МТС, 2 школы (у т.л. няпоўная сярэдняя школа), 2 лесапільныя заводы, 3 вадзяныя і 2 паравыя млыны.

23.6.1941 г. акупіравана нацыстамі. 14.11.1941 г. каля чыгуначнага паўстанка яны расстралялі 268 чал., у т.л. 16 прафесароў з г. Вільнюс. 11.5.1942 г. каля шашы на Ліду загубілі больш за 1290 чал.; усяго больш за 2,6 тыс. жыхароў пасёлка і Вільнюса. Вызвалены 11.7.1944 г. войскамі 3-га Беларускага фронта ў ходзе Вільнюскай аперацыі. 3 20.9.1944 года ў Гродзенскай вобласці.

У 1970 г. 3,6 тыс. жыхароў; хлебакамбінат, малочны завод, камбінат бытавога абслугоўвання, райаб’яднанне «Сельгастэхніка», ПТВ механізацыі сельскай гаспадаркі, сярэдняя, музычная і спартыўная школы, школа-інтэрнат, 2 дашкольныя ўстановы, Дом піянераў, Дом культуры, кінатэатр, бальніца, 2 бібліятэкі і інш.

Насельніцтва

• 1865—468 чал.
• 1886 — 1,1 тыс. чал.
• 1897—1574 чал.
• 1921—1232 чал.
• 1970 — 3,6 тыс. чал.[3]
• 1995 — 6,6 тыс. чал.[3]
• 2006 — 6,5 тыс. чал.
• 2009 — 6,4 тыс. чал.
• 2014 — 6,3 тыс. чал.
• 2015 — 6,2 тыс. чал.
• 2016 — 6 434 чал.[4]
• 2017 — 6 427 чал.[1]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці. Гасцініца «Воранава».

Дзейнічае мытны пост.

Адукацыя і культура

Працуюць музеі: з 1986 г. пры Воранаўскай дапаможнай школе-інтэрнаце краязнаўча-этнаграфічны музей; з 2004 г. пры сярэдняй школе музей гісторыі г.п. Воранава, пры ПТВ №190 музей «Вытокі». Дзейнічаюць пры Доме культуры з 1981 г. народны ансамбль народнай музыкі і песні «Лявоны», з 1995 г. народны вакальны ансамбль «Каляровыя сны», з 1996 г. народны духавы аркестр. Цэнтр пазашкольнай работы.

Рэкрэацыйная сфера

Зона адпачынку — парк у цэнтры пасёлка і вадасховішча на р. Жыжма.

Славутасці

• Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан
• Магілы ахвяр фашызма (1834 і 800 жыхароў)
• Мемарыяльная дошка супрацоўнікам міліцыі, загінулым «у барацьбе з ворагамі нашай Радзімы ў 1940-53 г.»
• Касцёл Божай Міласэрнасці
• Свята-Аляксандра-Неўская царква (2000)
• Сядзіба Сцыпіёнаў (XIX ст.)

• Сінагога (пач. XX ст.)

• Краявіды Воранава
• Касцёл Божай Міласэрнасці ў Воранаве
• Касцёл Божай Міласэрнасці ўнутраны інтэр’ер
• Будынак Воранаўскага раённага суда
• Будынак аптэкара
• Раённы дом культуры
• Сядзіба Сцыпіёнаў
• Будынак рэдакцыі ў Воранаве
• Царква імя Аляксандра Неўскага ў Воранаве
• Будынак дзіцячай спартыўнай школы
• Воранаўская сельгастэхніка
• Брацкія могілкі Вялікай Айчынная вайны і помнік невядомаму салдату ў Воранаве
• Помнік невядомаму салдату ў Воранаве (1954 год)
• Воранаўскае возера восень 2015 году
• Мемарыяльная дошка супрацоўнікам міліцыі, якія загінулі ў 1940-53 г.

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі
• ЖФК Вікторыя

Зноскі

1. 1 2 3 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
3. 1 2 Беларусь, 1995
4. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 9. Гродзенская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У. Андрыевіч і інш. — Мн.: БелЭн, 2015. — 656 с. ISBN 978-985-11-0839-4.
• Во́ранава // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 178. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Воранава
• Геаграфічныя звесткі па тэме Воранава на OpenStreetMap
• Здымкі на Radzima.org
• Здымкі на Globustut.by