Гарадок

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Гарадок (значэнні).

Гарадо́к[2] (афіц. транс.: Haradok) — горад у Віцебскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Гарадоцкага раёна, на рацэ Гаражанка. За 30 км на поўнач ад Віцебска каля возера Лугавое, на аўтамабільнай дарозе Віцебск—Невель. Чыгуначная станцыя на лініі Віцебск—Невель. Насельніцтва 12 193 чалавек (2017)[3].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Узнік на месцы старажытнага ўмацаванага паселішча, якое, відаць, знаходзілася ў пойме Гаражанкі. Магчыма, у позніх летапісах XVI ст. згадваецца як «Гарадок каля Полацка» у сувязі з міфічнымі падзеямі сярэдзіны XIII ст., калі каля Гарадка нібыта адбылася бітва паміж палачанамі і літоўскім войскам на чале з міфічным князем Мінгайлам. У канцы XVI ст. існаваў Гарадоцкі замак з магутнымі абарончымі валамі і пяццю вежамі. На карце Станіслава Пахалавецкага (1579), паказаныя Вялікі і Малы Гарадок. На карце Тамаша Макоўскага (1613) Гарадок пазначаны як мястэчка Віцебскага ваяводства ВКЛ. Быў дзяржаўнай маёмасцю. Пад 1650 г. у Гарадку ўпамінаецца Ільінская царква, пераўтвораная ва уніяцкую, у гэтым жа годзе яна была вернута праваслаўным. Паводле некаторых звестак, у XVI ст. Гарадок меў свой герб: выява ільва на залатым полі.

У складзе Расійскай імперыі

Пасля 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Гарадок увайшоў у склад Расійскай імперыі. 3 1777 года зрабіўся цэнтрам Гарадоцкага павета Полацкай губерні.

У 1778 годзе быў распрацаваны першы генеральны план Гарадка з рысамі класіцызму. 3 1796 года Гарадоцкі павет у Беларускай, а з 1802 года — Віцебскай губернях. У 1781 годзе Гарадок атрымаў статус горада і новы герб з выявай Пагоні. У канцы XVIII стагоддзя ў ім 169 дамоў, у 1860 годзе — 377 дамоў, 4075 жыхароў. У горадзе працавалі фабрыка паташу, 19 дробных саматужных прадпрыемстваў, 75 крам. Былі царква, 6 яўрэйскіх малітоўных дамоў. У 1887 годзе ў горадзе дзейнічалі 23 прадпрыемствы, працавалі бальніца, рамесная школа, царкоўнапрыходскае вучылішча.
На працягу 2-й паловы 19 ст. паводле праекта планіроўкі 1846 горад рос уздоўж шашы Віцебск — Пецярбург. Пасля 1904 года, калі была пракладзена чыгунка, Гарадок развіваўся паміж вакзалам і рынкам. Паводле перапісу 1897 года, у Гарадку значыліся 5023 жыхары. У 1905 годзе — 21 мураваны і 834 драўляныя дамы, 6480 жыхароў. Працавалі 14 заводаў, фабрыка, паравы млын. Дзейнічалі 2 мужчынскія, 3 жаночыя вучылішчы, бальніца, 3 аптэкарскія магазіны, бібліятэка, 2 царквы, 10 сінагог.

Найноўшы час

17 ліпеня 1924 года стаў цэнтрам Гарадоцкага раёна.

У час Вялікай Айчыннай вайны 10 ліпеня 1941 года Гарадок акупіраваны. За час акупацыі горад амаль поўнасцю разбураны, у горадзе і раёне загублена больш за 8 тыс. мірных жыхароў. Захопнікі стварылі ў Гарадку лагер смерці, дзе загінула 2,5 тыс. чалавек. 24 снежня 1943 у выніку Гарадоцкай аперацыі Гарадок вызвалілі войскі 1-га Прыбалтыйскага фронту.

Пасля вайны горад паступова адбудаваўся. У 1966 годзе быў распрацаваны праект планіроўкі. У 1977 годзе прыняты генеральны план горада. Узведзены новыя мікрараёны з шматпавярховымі дамамі.

У 1997 годзе Гарадок адзначыў 220-годдзе з дня прысваення яму статуса горада.

Насельніцтва

XIX стагоддзе: 1801 — 1 713 чал.; 1860 — 4 075 чал.; 1897 — 5 023 чал. (перапіс)
XX стагоддзе: 1905 — 6 480 чал.; 1939 — 7,3 тыс. чал.; 1959 — 7,6 тыс. чал.; 1969 — 9 тыс. чал.
XXI стагоддзе: 2003 — 14,1 тыс. чал.; 2006 — 13,8 тыс. чал.; 2008 — 13,6 тыс. чал.; 2009 — 13,4 тыс. чал.; 2016 — 12 186 чал.[4]; 2017 — 12 193 чал.[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы лёгкай, дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасці. Ільнозавод. Гарадок вядомы як цэнтр ганчарнага промыслу (так званая гарадоцкая кераміка). Гасцініца «Раўбічы».

Культура

Дом культуры, 2 бібліятэкі, Гарадоцкі раённы краязнаўчы музей, Дом рамёстваў і фальклору. Гарадоцкая Троіцкая царква (1999).

Адукацыя

Гарадоцкі аграрна-тэхнічны каледж, Гарадоцкі прафесійна-тэхнічны каледж сельскагаспадарчай вытворчасці, 2 сярэднія, 8-гадовая, дзіцяча-юнацкая спартыўная школы, школа мастацтваў

СМІ

У горадзе выдаецца раённая газета «Гарадоцкі веснік».

Спорт

Дзейнічае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Гарадоцкі цэнтр спорту і турызму Раўбічы».

Славутасці

Селішча і могільнік часоў Русі — помнікі археалогіі
Касцёл Адведзін Найсвяцейшай Дзевы Марыі
Свята-Троіцкая царква
Паштовая станцыя (сяр. XIX ст.)
Жылыя дамы (кан. 19 — пач. 20 ст.)
Вадзяны млын
Помнік у гонар воінаў-вызваліцеляў
Помнік воінам-танкістам, якія аднымі з першых увайшлі ў горад у дзень вызвалення
Мемарыяльны комплекс на воінскіх могілках.
Вайсковыя могілкі (1944), пл. Леніна — Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 213Д000314шыфр 213Д000314
Помнік Вызвалення
Бюст Івану Хрыстафоравічу Баграмяну

Вядомыя асобы

Бэр Аршанскі (1883—1945), савецкі дзяржаўны і партыйны дзеяч, літаратар
Ангел Іванавіч Багдановіч, расійскі публіцыст
Аляксандр Георгіевіч Вышалескі (1892—1950) — беларускі архітэктар.
Цодзік Львовіч Даўгапольскі, яўрэйскі пісьменнік
Настасся Віктараўна Дубарэзава, беларуская біятланістка
Анатоль Іванавіч Ерашоў (нар. 1936) — вучоны ў галіне ветэрынарнай вірусалогіі, мікрабіялогіі і радыяцыйнай біялогіі.
Іван Андрэевіч Крумін, Герой Савецкага Саюза
Людміла Пятроўна Луцэвіч (нар. 1948) — беларускі архітэктар
Юзаф Маралёўскі, паэт, педагог
Аляксандр Пятровіч Сабалеўскі, удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, Герой Савецкага Саюза
Уладзімір Канстанцінавіч Слабін, беларускі вучоны
Аркадзь Сямёнавіч Шофман (1913—1993) — гісторык, доктар гістарычных навук, заслужаны дзеяч навукі Татарстана
Леанід Ісакавіч Шофман, беларускі вучоны
Уладзімір Якаўлевіч Хазанскі, беларускі журналіст, пісьменнік
Сяргей Анатольевіч Багніч, беларускі вучоны ў галіне спектраскапіі арганічных злучэнняў, доктар фізіка-матэматычных навук
Аляксандр Арсенцьевіч Дудкін, беларускі вучоны
Ігар Паўлавіч Каўрыга, кандыдат тэхнічных навук, прафесар
Барыс Аляксандравіч Нікалаеў, беларускі вучоны, кандыдат хімічных навук, дацэнт
Аляксандр Сяргеевіч Паварэха, беларускі вучоны, кандыдат тэхнічных навук
Міхаіл Валянцінавіч Пузыроў, беларускі вучоны, кандыдат фізіка-матэматычных навук
Леанід Сяргеевіч Пузырэўскі, беларускі вучоны, доктар эканамічных навук, прафесар
Уладзімір Сцяпанавіч Сідараў, беларускі вучоны, кандыдат філасофскіх навук, дацэнт

Фотагалерэя

У цэнтры - Краязнаўчы музей. 2009 год.
Помнік танкістам, удзельнікам вызвалення горада ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.
Валун з мемарыяльнай дошкай, прысвечаны паэме “Тарас на Парнасе” каля краязнаўчага музея.
Від на возера Лугавое і ўрочышча Вераб’ёвыя горы.
Плошча Леніна (2012)

Гл. таксама

Зноскі

↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

Гарадок // Гарады і гарадскія пасёлкі Беларусі / рэд. Л. К. Калошына. — Мн., 1981. — С. 61—62.
Гарадок // Рэспубліка Беларусь : вобласці і раёны : энцыклапедычны даведнік / аўт. — склад. Л. В. Календа. — Мн., 2004. — С.122—124.
Шагалеева Т. А. Гарадок і яго жыхары ў другой палове XIX — пачатку ХХ ст. / Т. А. Шагалеева // Памяць: Гарадоцкі р-н: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / уклад. С. І. Садоўская; рэдкал. Н. А. Бурунова і інш. — Мн., 2004. — С. 130—147.
Городок // Города Беларуси. Витебщина. — Мн., 2006. — С. 78—79.
Цітоў А. Геральдыка беларускіх местаў. / Маст. А. П. Бажэнаў. — Мн.: Полымя, 1998. — С. 145. — 287 с. — 5000 экз. — ISBN 985-07-0131-5

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гарадок
Геаграфічныя звесткі па тэме Гарадок на OpenStreetMap
Прыдзвінскі край — Горад Гарадок
Легенда пра Гарадок
Horodek // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. — Tom III (Haag — Kępy), 1882. — S. 133 (польск.)
Надвор’е ў горадзе Гарадок