Добруш

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Добруш, значэнні.

До́бруш[2] (афіц. транс.: Dobruš) — горад раённага падпарадкавання ў Гомельскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Добрушскага раёна, на р. Іпуць. За 28 км ад Гомеля, чыгуначная станцыя на лініі Гомель—Унеча (Расія), аўтамабільнымі дарогамі звязаны з Гомелем, Веткай, Церахоўкай, Навазыбкавым (Расія). Насельніцтва 18 760 чал. (2017)[3].

Назва

Назва Добруша — спадчына мясцовага балцкага насельніцтва, якое таксама дало назвы такім рэчкам, што знаходзяцца навокал Добруша, як Чачора, Рэкта, Гжунь, Ачоса. Згодна з лінгвістам Ул. Тапаровым, верхнедняпроўскія гідронімы тыпу Дабрэйка, Добрыч, Дубрыч паходзяць ад балцкіх каранёў *dubur-, *daubur-, якія выкарыстоўваюцца ў словах, звязаных з паглыбленымі месцамі (у рацэ, на дарозе, у лесе). У Літве вядомыя некалькі гідронімаў Dabr-upis, антрапонім Dabrišius. У літоўскай мове утваральнік -š- з’яўляецца даволі прадуктыўным і надае слову значэнне суаднесенасці з нейкай аднастайнай сукупнасцю. Балцкая форма назвы Добруша аднаўляецца як Dabrušis. Узнікненне такой назвы ў гэтым месцы, ля р. Іпуць, магчыма, было матывавана наяўнасцю віроў ці асабліва глыбокіх месцаў у рацэ.[4]

Гісторыя

Вядомы з 1560 года як вёска Гомельскага староства Рэчыцкага павета Вялікага Княства Літоўскага[5]. З 1565/66 г. у Менскім ваяводстве. У 1640-я гады у Добрушы было 9 двароў, 3 службы.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе Добруш апынуўся ў складзе Расійскай імперыі. З 1777 года сяло Вылеўскай воласці Беліцкага павета, цэнтр Добрушскай эканоміі, якая аб’ядноўвала 14 навакольных вёсак. Налічваў 87 двароў. Тут працавала сукнавальня, вадзяны млын, існавала карчма. У 1775 годзе ў Добрушы збудавалі тканінна-парусную мануфактуру, пазней мукамольную і ліцейную мануфактуры і цукровы завод. Належаў графу П. А. Румянцаву-Задунайскаму

У 1834 годзе Добруш перайшоў да князя І. Ф. Паскевіча. З 1852 года ў Гомельскім павеце. У 1870 годзе Паскевічы заснавалі ў Добрушы папяровую фабрыку, на якой пачала працаваць першая ў Беларусі электрычная станцыя. У 1886 годзе ў Добрушы было 185 двароў, існавалі царква, школа, бальніца, гандлёвыя рады. У 1887 годзе адкрылася аднайменная чыгуначная станцыя Палескіх чыгунак, пасля чаго Добруш атрымаў значны штуршок у развіцці.

У пачатку XX ст. у мястэчку жыло 2,5 тыс. чалавек. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай I з’езду КП(б) Беларусі ўвайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала Добруш разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1926 годзе вярнуўся ў склад БССР, атрымаў афіцыйны статус рабочага пасёлка, цэнтр раёна. У 1927—1935 гг. уваходзіў у склад іншых раёнаў. У жніўні 1927 года атрымаў статус горада. З 1935 года зноў цэнтр раёна.

Са жніўня 1941 па кастрычнік 1943 года знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. У сакавіку 1963 года атрымаў статус горада абласнога падпарадкавання.

Насельніцтва

• XXI стагоддзе: 2006 — 19,0 тыс. чал.; 2008 — 18,7 тыс. чал.; 2016 — 18 380 чал.[6]; 2017 — 18 760 чал.[3], 2019 — 18,3 тыс. чал.[7]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, цэлюлозна-папяровай і будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Добруш» (зараз разбурана).

Культура

• Добрушскі раённы краязнаўчы музей.

Славутасці

• Гістарычная забудова горада (кан. XIX — пач. XX стст.).
• Свята-Мікалаеўскі сабор (1995)
• Комплекс будынкаў папяровай фабрыкі (1870), пр. Луначарскага, 8 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 312Г000234шыфр 312Г000234
• Будынак былой школы для вучняў работнікаў папяровай фабрыкі (1909), вул. К. Маркса, 1 —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Г000235шыфр 313Г000235
• Гарадзішча перыяду ранняга жалезнага веку (1-е тысячагоддзе да н.э. — 1-е тысячагоддзе н.э.), 3 км ад горада, урочышча Літвецкае альбо Змееў Курган —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313В000236шыфр 313В000236
• Жылы дом працаўнікоў паперні (XIX/XX ст.).
• Будынак музея (1885).
• Будынак шпіталя (2-я пал. 19 ст.)
• Магіла Героя Савецкага Саюза Ф. М. Хлуднева (1944), на могілках —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000231шыфр 313Д000231
• Брацкая магіла (1943), вул. Гагарына —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000232шыфр 313Д000232
• Брацкая магіла (1918), вул. Лазо —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000233шыфр 313Д000233
• Брацкая магіла (1941—1944), пр. Луначарскага, у парку —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000237шыфр 313Д000237
• Брацкая магіла (1941—1944), вул. Чырвонаармейская —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000238шыфр 313Д000238
• Брацкая магіла (222 воіны Савецкай Арміі) (1941—1944), на могілках —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000239шыфр 313Д000239
• Брацкая магіла (48 воінаў Савецкай Арміі і партызан) (1941—1944), на могілках —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000240шыфр 313Д000240
• Магіла ахвяр фашызму (1941) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 313Д000837шыфр 313Д000837
• Геалагічнае агаленне крышталічных парод у Добрушы — помнік прыроды рэспубліканскага значэння

Страчаная спадчына

• Царква (канец XIX ст.).

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Добруша

• Іван Мікалаевіч Бакуцкі (нар. 1913) — савецкі скульптар.
• Пётр Мікалаевіч Бухонка (1906—1944) — Герой Савецкага Саюза.
• Аркадзь Іванавіч Вольскі (1932—2006) — савецкі і расійскі грамадскі дзеяч.
• Фёдар Якаўлевіч Кухараў (1924—1946) — Герой Савецкага Саюза.
• Павел Віктаравіч Мажэйка (1911—1987) — Герой Савецкага Саюза.
• Рыгор Дзянісавіч Мухін (1901—1992) — Герой Савецкага Саюза.
• Павел Мінаевіч Раманаў (1905—1944) — Герой Савецкага Саюза.
• Ілья Архіпавіч Уласенка (1902—1963) — Герой Савецкага Саюза.
• Міхаіл Рыгоравіч Чыжэўскі (1896—1964) — вучоны ў галіне земляробства, доктар сельскагаспадарчых навук, член-карэспандэнт Акадэміі навук БССР[8].
• Рыма Іванаўна Шаршнёва (1925—1942) — саветска партызанка, одна з нямногіх жанчын, якія закрылі сваім целам амбразуру дзота.

Галерэя

• Куток старога Добруша
• Свята-Мікалаеўскі сабор
• Мемарыял загінулым у Вялікай Айчыннай вайне (2005, арх. І. В. Дзямура)
• Бераг Іпуці
• Бераг Іпуці
• Вуліца горада
• Забудова пр. Паскевіча
• Чыгуначная станцыя

Гл. таксама

• Гарады Гомельскай вобласці
• Гарады Беларусі

Зноскі

1. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гомельская вобласць: нарматыўны даведнік / Н. А. Багамольнікава і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2006. — 382 с. ISBN 985-458-131-4 (DJVU).
3. 1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. ↑ Адкуль «Дуброўна» і «Добруш» — https://svajksta.by/archives/33358 Архівавана 20 ліпеня 2020.
5. ↑ Добруш // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 592. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
6. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
7. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2020 г., па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе вабласцей, раёнаў і пасёлкаў гарадскога тыпу Архівавана 30 красавіка 2021. Нацыянальны статыстычны камітэт
8. ↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0279-2 (т. 17), ISBN 985-11-0035-8. — С, 302.

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6), ISBN 985-11-0035-8.
• Добруш // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — С. 592. — 688 с. — ISBN 985-11-0314-4 (т. 1), ISBN 985-11-0315-2.
• Добруш Архівавана 19 ліпеня 2010. // Нашы гарады: грамадска-палітычнае даведачнае выданне / У. А. Малішэўскі, П. М. Пабока. — Мн.: Народная асвета, 1991. — 303 с.: фота. — ISBN 5-341-00240-7.
• Dobrusz // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XV, cz. 1: Abablewo — Januszowo. — Warszawa, 1900. S. 420
• Dobrusz // Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi. — Wilno, 1909.
• Добруш // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Добруш
• Геаграфічныя звесткі па тэме Добруш на OpenStreetMap
• г. Добруш на Radzima.org
• Добруш на сайце Глобус Беларусі (руск.)