Зэльва

Зэ́льва[2] (афіц. транс.: Zeĺva) — гарадскі пасёлак у Гродзенскай вобласці Беларусі, цэнтр Зэльвенскага раёна, на р. Зэльвянка. За 132 км на паўднёвы ўсход ад Гродна; чыгуначная станцыя на лініі Ваўкавыск—Баранавічы. Насельніцтва 6 795 чал. (2017)[3].

Назва

Назва Зэльвы паходзіць ад назвы рэчкі Зэльвянка (у крыніцах 16 стагоддзя - Зельвея, Зельва), якая, у сваю чаргу, мае балцкае паходжанне і звязанае з літоўскім žalvas “зеленаваты”[4]. У Літве аналагі - гідронімы Zelva, Zelvė, Želva, Želvis, што маюць такое ж паходжанне[5].

Гісторыя

Вядомая з 1470 як сяло Вялікая Зэльва, належала М. Нацэвічу. З 1477 вядомы суседні маёнтак Малая Зэльва. З 16 ст. Вялікая і Малая Зэльва знаходзіліся ва ўласнасці Вішнеўскіх, Ільінічаў, Забярэзінскіх, Зяновічаў, Камароўскіх і інш. З 1-й пал. 17 ст. уладанне Сапегаў. З 1524 Вялікая Зэльва (з 16 ст. у крыніцах проста Зэльва) мястэчка Ваўкавыскага павета. У 1643 К. Сапега прымаў тут караля Рэчы Паспалітай Уладзіслава Вазу. У 1721 г. каралём Аўгустам Моцным Зэльве дадзены прывілей на торг і кірмашы (гл. Ганненскі (Зэльвенскі) кірмаш). У 1739 у мястэчку заснаваная рэзідэнцыя ордэна піяраў. З 1795 у Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ваўкавыскага павета. У 1831 Зэльва за ўдзел Сапегаў у паўстанні (1830—1831) канфіскаваная. У 20 ст. Малая Зэльва ўвайшла ў межы Зэльвы. З 1921 у складзе Польшчы, цэнтр гміны ў Ваўкавыскім павеце Беластоцкага ваяводства. З 1939 у БССР, з 1940 — гарадскі пасёлак, цэнтр Зэльвенскага раёна. У 1962—1966 — у Ваўкавыскім раёне, з 1966 г. — цэнтр Зэльвенскага раёна.

Насельніцтва

• 1829 — 1 103 чал. (хрысціян — 159 мужч., 117 жанч.; яўрэяў — 452 мужч., 375 жанч.), 161 двор (63 — хрысціянскіх, 98 — яўрэйскіх)[6]
• 1832 — 175 двароў[6]
• 1857 — 1 950 чал., 240 двароў[6]
• 1897 — 2 852 чал. (1 404 мужч., 1 448 жанч., у т.л. сялян — 470 мужч., 421 жанч.; асоб несялянскіх саслоўяў — 842 мужч., 981 жанч.)[6]
• 1971 — 4,3 тыс. чал.[7]
• 2006 — 7,7 тыс. чал.
• 2016 — 6 906 чал.[8]
• 2017 — 6 795 чал.[3]

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай і будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца. На беразе Зэльвенскага вадасховішча турыстычная сядзіба «Лаўрыновічы» (за 5 км ад Зэльвы). Зэльвенская ГЭС.

Славутасці

• Зэльвенская Троіцкая царква
• Зэльвенскі Троіцкі касцёл

Вядомыя асобы

• Ларыса Геніюш (1910—1983) — беларуская паэтэса і празаік
• Міхаіл Міхайлавіч Інькоў (нар. 1954) — беларускі скульптар і архітэктар.
• Іосіф Самуілавіч Канцэпольскі (1903—1976) — вучоны, доктар хімічных навук, прафесар
• Іона Лазаравіч Фрэйдзін (1896—1991) — савецкі географ, эканаміст, доктар геаграфічных навук
• Аляксей Сцяпанавіч Шышко (нар. 1972) — беларускі архітэктар і дызайнер.
• Дзмітрый Вярстак (нар. 1980) — беларускі футбаліст.
• Дзмітрый Фёдаравіч Хворык (нар. 1977) — беларускі ўрач-дэрматавенеролаг. Доктар медыцынскіх навук (2010), прафесар (2012).

Гл. таксама

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі
• ДЮСШ г. п. Зэльва

Зноскі

1. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
3. 1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. ↑ Kazimieras Būga. Aistiškosios kilmės Gudijos vietovardžiai // Tautos ir žodis. — 1923. — Т. 1. — С. 43.
5. ↑ A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1980. — С. 394, 399.
6. 1 2 3 4 Соркіна, І. Мястэчкі Зэльва…
7. ↑ Беларуская энцыклапедыя…
8. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

• Административно-территориальное устройство БССР. Т. 2: справочник. — Мн., 1987. (руск.)
• Зэльва // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — С. 121—122. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7), ISBN 985-11-0035-8.
• Зэльва // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 340. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Соркіна, І. Мястэчкі Зэльва і Дзярэчын у святле архіўных звестак // Славуты Зэльвенскі край: Матэрыялы навук. гісторыка-краязнаўчай канфер. — Ліда, 2004. — С. 87-97.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Зэльва
• Геаграфічныя звесткі па тэме Зэльва на OpenStreetMap
• Сайт пасёлка Зэльва (руск.)