Карчова

Карчо́ва[1] (трансліт.: Karčova, руск.: Карчёво) — аграгарадок[2] у Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Уваходзіць у склад Гарадзішчанскага сельсавета. Размешчаны за 35 км на поўнач ад Баранавіч, за 1 км ад ракі Сэрвач.

Назва

Найраннейшая назва Туганавічы, як і пазнейшае Туганава, напэўна, патранімічная форма ад імя Туган. У краязнаўчай літаратуры сцвярджаюць, што Туган быў татарынам, што звычайна падмацоўваюць згаданымі пад 1566 і 1570 гадамі паблізу Туганавіч урочышчамі Ардынка (Ардынцоўшчына), Татараўшчына і «гаем альховым за татарамі». Аднак пэўны Туган з крыніц не вядомы. Магчыма, версія такога паходжання назвы даволі позняя, бо Адам Міцкевіч, добра знаёмы з мясцовасцю і мясцовымі паданнямі, выводзіць князёў Туганаў, гаспадароў возера Свіцязь, літоўцамі, васаламі вял.кн. Міндоўга.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

У сярэдзіне XV ст. Туганавічы належалі панам Юшку і Івашку Гойцавічам, тады пан Івашка даў дзве “службы” ў Туганавічах наваградскаму баярыну, продку Цяраевічаў. Гойцавічы не пакінулі нашчадкаў і не жылі ўжо да 1470 года, спадкаваў ім вялікі князь Казімір, якія даў адну частку Туганавічаў князю Івану Масальскаму, а другую—пану Мікалаю Няміравічу. Упершыню сяло Туганава згадваецца 10.6.1471 года, калі маршалак гаспадарскі Мікалай Няміравіч запісаў яго сваёй жонцы Альжбеце, а пасля яе смерці — касцёлу ў Ішкалдзі пад юрысдыкцыю віленскага біскупа. Аднак пасля смерці пана Мікалая Няміравіча (каля 1489) яго частка Туганавічаў вярнулася да вял.кн. Казіміра. Пасля паланення, напэўна, у бітве на Вядрошы, князя Сямёна Іванавіча Масальскага, да гаспадара, ужо вял.кн. Аляксандра, перайшла і другая частка Туганавічаў. У 1509 годзе кн. Сямёнавіч Іванавіч вярнуўся пасля 9-гадовага палону і ў 1510 годзе ўжо вял.кн. Жыгімонт Стары наноў даў яму Туганавічы, а ў 1511 годзе дадаў да іх сенажаць і поле. У 1514 годзе гаспадар разбіраў спрэчку свайго двараніна Сямёна Іванавіча з яго туганавіцкімі суседзямі Грынем і Еськам Цяраевічамі (Тэраевічамі), баярамі наваградскімі. Лістом ад 31.1.1529 года вял.кн. Жыгімонт Стары зноў пацвердзіў Сямёну Іванавічу двор Туганавічы, а таксама дадаў мядовую і піўную карчму ў Цырыне і поле ў Варончы. У 1556 годзе ў Туганавічах праведзена валочная памера, тым часам двор ужо належаў сынам Сямёна Іванавіча—Міхаілу і Івану, якія называліся прыдомкам Туганаўскія.

У XVII ст. маёнткам па частках валодалі Дайнэкі, Гарніцкія, Касцянецкія і Туганоўскія. З 1758 года Туганавічы сталі ўласнасцю Верашчакаў. У 2-й палове XVIII ст. створаны Туганавіцкі пейзажны парк, плошчай каля 5 га.

Пад уладай Расійскай імперыі

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі. У 1798 годзе маёнтак і вёска Туганавічы мелі 40 дамоў. Частымі гасцямі гаспадароў маёнтка былі Адам Міцкевіч, Ян Чачот, Тамаш Зан, Ігнат Дамейка.

З 1831 года маёнтак зноў набылі Туганоўскія. Канстанцін Туганоўскі ўзяў шлюб з Соф’яй Верашчакай; падтрымліваў сувязі з К. Каліноўскім, дапамагаў яму ў рэвалюцыйнай барацьбе. У час паўстання 1863—1864 гадоў у маёнтку Туганавічы была створана зброевая майстэрня, адкуль зброя перапраўлялася ў адзін з цэнтраў паўстання — Мілавіды.

Найноўшы час

У 1909 годзе вёска Карчова ў Цырынскай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні.

З 1921 года ў складзе Польшчы, у Цырынскай гміне Навагрудскага павета.

З 1939 года ў складзе БССР. З 15 студзеня 1940 года ў Гарадзішчанскім раёне Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 25 снежня 1962 года ў Баранавіцкім раёне.

• Вікенцій Дмахоўскі. Туганавічы, двор і пуня. 1861
• Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
• Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.
• Туганавічы на малюнку Н. Орды. XIX ст.

З 16 ліпеня 1954 года па 26 чэрвеня 2013 года вёска ўваходзіла ў склад і з’яўлялася цэнтрам Карчоўскага сельсавета[3].

Інфраструктура

• 1971— камбінат бытавога абслугоўвання, 8-гадовая школа, клуб, бібліятэка, ветэрынарны ўчастак, аддзяленне сувязі, магазін.
• 1998— сядзібы выканкома сельсавета і калгаса, механічныя майстэрні, ветэрынарны ўчастак, базавая школа, клуб, бібліятэка, аддзяленне сувязі, Дом быту, магазін.

Насельніцтва

• 74 двары, 517 жыхароў (1909)
• 342 жыхары (1959)
• 445 жыхароў (1970)
• 123 гаспадаркі, 413 жыхароў (1971)
• 175 падвор’яў, 496 жыхароў (1998)
• 175 гаспадарак, 464 жыхары (2005)

Славутасці

• Туганавіцкі парк (2-я палова 18 ст.), на левым беразе р. Сэрвач —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 113Г000729шыфр 113Г000729
• Камень філарэтаў, у глыбокім яры недалёка ад парка — геалагічны помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Дубы-блізняты «Туганавіцкія» — помнікі прыроды рэспубліканскага значэння
• Брацкая магіла савецкіх воінаў
• Царква прападобнага Серафіма Сароўскага (2008)

Старачаная спадчына

• Сядзіба Верашчакаў

Вядомыя ўраджэнцы

• Марыля Верашчака (1799—1863) — каханая Адама Міцкевіча.

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. ↑ Решение Барановичского районного Совета депутатов от 14.03.2008 N 47 «О преобразовании сельских населенных пунктов Барановичского района в агрогородки»
3. ↑ Решение Брестский облсовет 286 26.06.2013 Об изменениях в административно-территориальном устройстве Барановичского района Брестской области(руск.) . Архівавана з першакрыніцы 2 жніўня 2015. Праверана 2 жніўня 2015.

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя ў 15 тамах. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2006. ISBN 985-11-0373-X.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка г. Баранавічы і Баранавіцкага р-на. — Мн.: Белта, 2000. — С. 61.
• РИБ Т. 20. — кн. I., № 130 Стб. 170-171 (20.6.1514); — кн. II. № 82 Стб. 637-640 (20.10.1510).
• Шаблюк В. У. Двор у Туганавічах. – Мн.: Полымя, 1996. – 48 с.: іл., 17 см – ISBN 985-07-0076-9

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карчова
• Карчова на сайце Глобус Беларусі (руск.)