Мар’іна Горка

Ма́р’іна Го́рка[2] (трансліт.: Marjina Horka) — горад у Беларусі на рацэ Цітаўцы. Адміністрацыйны цэнтр Пухавіцкага раёна Мінскай вобласці. Насельніцтва 21 303 чал. (2017)[3].

Месціцца за 63 км на паўднёвы ўсход ад Мінска. Чыгуначная станцыя Пухавічы на лініі Мінск—Асіповічы, аўтадарогі на Мінск, Бабруйск, Чэрвень, Узду.

Назва

У тапоніме «Мар’іна Горка» спалучаецца паняцце «Горка» (невялікая гара) і азначэнне «Мар’іна», якое паходзіць ад асабістага імя[4]. Існуе некалькі меркаванняў пра паходжанне назвы горада. Адзінай афіцыйнай пазіцыі наконт назвы ў наш час няма. Паводле першага падання, назва мясціны пайшла ад узвышша, на якім павесілася дачка памешчыка Мар’я (яе бацька дазнаўся, што дзяўчына пакахала простага хлопца, і разлучыў іх). Згодна з іншай легендай, паселішча назвалі «Мар’інай Горкай» ад суседняй царквы, дзе знаходзіўся цудоўны абраз Божай Маці[5]. Таксама існуе паданне, што назва паселішча ўтварылася ад паганскай традыцыі, бо некалі тут было капішча, дзе язычнікі маліліся сваёй багіні Мары[6].

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мар’іна Горка згадваецца ў XVI ст. У розныя часы мясцовасць знаходзілася ў валоданні Радзівілаў, Бужынскіх, Ратынскіх, Крупскіх і іншых.

28 траўня 1760 года права валодання Мар’інай Горкай падаравана Навасёлкаўскай царкве.

У складзе Расійскай імперыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Мар’іна Горка апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Ігуменскім павеце Мінскай губерні.

У 1812 годзе згадваецца, калі царкву ў Мар’інай Горцы спалілі напалеонаўскія салдаты.

Баніфацый Крупскі, уладальнік паселішча, быў адным з арганізатараў нацыянальна-вызваленчага паўстання (1863—1864) у краі, па задушэнні якога расійскія ўлады канфіскавалі яго маёмасць, а самога выслалі ў Сібір. За верную службу «царю и отечеству» Мар’іну Горку перадалі царскаму чыноўніку Макаву. Будаванне Лібава-Роменскай чыгункі (1873) паспрыяла развіццю паселішча. 30 жніўня 1880 тут адкрылася сельскагаспадарчая школа. Паводле вынікаў перапісу 1897 года, у вёсцы было 24 двары.

Найноўшы час

У канцы лютага 1918 года вёска акупіравана войскамі кайзераўскай Германіі. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Мар’іна Горка абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У снежні 1918 года занята Чырвонай Арміяй, з 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Савецкай Беларусі, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. У час Польска-савецкай вайны ў жніўні 1919 — ліпені 1920 года пад акупацыяй Польшчы.

З 31 ліпеня 1920 года ў БССР. 17 чэрвеня 1924 года Мар’іна Горка стала цэнтрам Пухавіцкага раёна. 27 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлка гарадскога тыпу.

У Другую сусветную вайну з 28 чэрвеня 1941 да 3 ліпеня 1944 пасёлак знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй. У часе акупацыі, улетку 1941 года было створана гета, у якое, паводле ўспамінаў сведак, трапіла каля 80 чалавек[7].

22 ліпеня 1955 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Мар’іна Горка атрымала статус горада. У студзені 1963 года ў горадзе размешчаная 5-я брыгада спецпрызначэння.

У 2017 годзе ў склад горада ўвайшлі вёскі Кавалёва і Сенажаткі[8].

• Мар’іна Горка на старых здымках
• Вучэльня, да 1918 г.
• Вучэльня, 1918 г.
• Вучэльня, 1918 г.
• Падблонне. Царква, да 1900 г.
• Падблонне. Царква, каля 1900 г.
• Падблонне. Царква, 1918 г.
• Падблонне. Царква, 1918 г.
• Падблонне. Брама царквы, 1918 г.

Насельніцтва

Дэмаграфія

• XIX стагоддзе: 1897—108 чал. (57 муж. і 51 жан.)[9]
• XX стагоддзе: пач. XX ст. — 26 двароў, 194 жыхароў; 1917 — 67 двароў, 334 жыхары, з якіх 224 яўрэі; 1939 — 6,5 тыс. чал.; 1959 — 9,3 тыс. чал.; 1970 — 11,3 тыс. чал.; 1972 — 11,8 тыс. чал.[10]; 1989 — 18,9 тыс. чал.; 1991 — 20,1 тыс. чал.[11]; 1997 — 23 214 чал.[12]; 1999 — 23,9 тыс. чал.;
• XXI стагоддзе: 1 студзеня 2002 — 22,2 тыс. чал.; 2006 — 22,9 тыс. чал.; 2007 — 22,8 тыс. чал.; 2009 — 21 446 чал. (перапіс)[13]; 2015 — 21 384 тыс. чал.[14]; 2016 — 21 280 чал.[15]; 2017 — 21 303 чал.[3]

Яўрэі

У 1917 годзе у г. Мар’іна Горка жыло 224 яўрэяў, у 1939 г. 786 яўрэяў. Пасля акупацыі часткамі вермахта летам 1941 года было створана гета. У верасні 1941 года яўрэі г. Мар’іна Горка (1260 чал.) былі расстраляныя. Пасля рээвакуацыі ў 1944 годзе большасць яўрэяў г. Мар’іна Горка перасялілася ў Мінск. У 1966 годзе на месцы расстрэлу пастаўлены абеліск.

Медыцына

У 1954 годзе была збудавана бальніца на 35 ложкаў, дзе працавала 6 лекараў. У 1958 годзе была перайменавана ў Пухавіцкую раённую бальніцу.

Дзейнічаюць 2 паліклінікі. Паліклініка № 1 месціцца ў мікрараёне Новая Зара. Пабудавана фінскімі будаўнікамі, напачатку 1993 года [16]. Дзейнічае «Фізкультурна-аздараўленчы цэнтр „Вікторыя“».

Рэлігія

• Царква Благадаць — ХВЕ. Грамада заснаваная ў 1993 годзе[17]
• Царква евангельскіх хрысціян баптыстаў «Выратаванне»
• Касцёл Св. Антонія Падуанскага
• Царква Успення Маці Божай
• Свята-Аляксандра-Неўскі сабор
• Свята-Пакроўская капліца
• Свята-Георгіеўская капліца
• Капліца ў гонар абраза Пакроў Прасвятой Багародзіцы

Эканоміка

У горадзе дзейнічае гарадская гасцініца[18].

Прамысловая вытворчасць

У горадзе дзейнічаюць наступныя прадпрыемствы машынабудаўнічай, лёгкай, харчовай, мэблевай прамысловасці:

• ААТ «Пухавіцкі доследна-эксперыментальны завод»;
• ААТ «Пухавіцкі камбінат хлебапрадуктаў»;
• ААТ «Пухавічынафтапрадукт»;
• ААТ «Машхарчпрад»;
• ААТ «Пухавіцкі харчкамбінат»;
• ААТ «Пухавічы-лён»;
• РУП «Навукова-практычны цэнтр Нацыянальнай акадэміі Беларусі па харчы»;
• КП ДУП «Мар’інагорскі завод жалезабетонных вырабаў»;
• ТАА «Мароз Прадукт»;
• «Пухавіцкі малочны завод».

Транспарт

Грамадскі транспарт

Гарадскі і прыгарадны транспарт уключае аўтобусы і маршрутныя таксі. Асноўнымі транспартнымі вузламі з’яўляюцца пляц перад чыгуначным вакзалам і размешчаны непадалёк аўтавакзал.

Чыгуначны

Праз горад праходзіць Мінскае аддзяленне Беларускай чыгункі Мінск — Гомель, станцыя Пухавічы.

Аўтамабільны

• Дарога Р59, Мар’іна Горка — Чэрвень.
• Дарога Р92 абласнога значэння Мар’іна Горка — Старыя Дарогі.
• Дарога Р68, Пухавічы — Валяр’яны.

Культура і адукацыя

У горадзе штогод ладзіцца рэгіянальны фестываль песні і музыкі «Майскі вальс» на прыз кампазітара Ігара Лучанка.

Дзейнічае палац культуры, гарадская бібліятэка (адкрытая ў 1993 годзе), Пухавіцкая сельская бібліятэка (адкрытая ў 1949 годзе), Пухавіцкая раённая дзіцячая бібліятэка. У горадзе месціцца вёска дзяцей-сірот ГА «Беларускі фонд SOS-Дзіцячая вёска».

У горадзе дзейнічаюць наступныя ўстановы адукацыі: Мар’інагорскі дзяржаўны аграрна-тэхнічны каледж імя У. Е. Лабанка, Мар’інагорскі навучальна-педагагічны комплекс дзіцячы сад — сярэдняя школа, Сярэдняя школа № 2, Сярэдняя школа № 3, Сярэдняя школа № 4, Мар’інагорская дзіцячая школа мастацтваў і дзіцяча-юнацкая спартыўная школа (адкрытая ў 1959 годзе), 6 дашкольных устаноў, Мар’інагорская гімназія, Цэнтр творчасці дзяцей і моладзі «Світанак», Пухавіцкая дзіцяча-юнацкая спартыўная школа.

• Культура
• Пухавіцкая раённая дзіцячая бібліятэка
• Гарадскі дом культуры
• Кінатэатр Кастрычнік

Спорт

• Міні-футбольны клуб «Алімп»
• Футбольны клуб «Вікторыя»
• Гарадскі стадыён
• Стадыён «Зорка»

СМІ

У горадзе з 1930 года выдаецца раённая газета «Пухавіцкія навіны».

Славутасці

• Сядзібна-паркавы комплекс Макавых (1876)
• Рэшткі вадзянога млына на рацэ Цітаўка
• Брацкая магіла (1941—1944)
• Самаходная артылерыйская устаноўка СУ-100 (помнік быў усталяваны ў 1973 годзе)
• Абеліск савецкім жаўнерам. Усталяваны ў 1970 г. абеліск ушанавання памяці жаўнераў, партызан і падпольшчыкаў Пухаўшчыны
• Танк ІС-3. Танк быў усталяваны на пастамент у 1982 годзе ў ваенным гарадку Мар’інай Горкі ў памяць аб загінулых жаўнерах пры вызваленні горада
• Мемарыяльная дошка на валуне ў памяць пра загінулых у Афганістане ураджэнцаў Пухаўшчыны
• 122-мм гармата-гаўбіца. Усталявана ў 1968 годзе ў гонар салдат 1-га гвардзейскага Данскога танкавага корпуса генерал-маёра Панова, якія вызвалялі Мар’іну Горку ў ліпені 1944 года[19]
• Помнік Л. Гайдучонак
• Мемарыял 8-ай танкавай дывізіі
• Помнік В. Ф. Токараву
• Дом-музей дзе правёў дзяцінства І. М. Лучанок

• Валун з памятнай дошкай

• Помнік В.Ф.Токараву.
• Магільная пліта каля помніка В.Ф.Токараву.
• Помнік Л. Гайдучонак.
• 122-мм гармата-гаўбіца.
• Сядзібна-паркавы комплекс Макавых
• Дом дзе правёў дзяцінства І. М. Лучанок
• Абеліск ушанавання памяці ваяроў, партызан і падпольшчыкаў Пухаўшчыны
• Самаходная артылерыйская ўсталёўка СУ-100
• Мемарыяльная дошка ў памяць аб загінулым у Афганістане уражэнцаў Пухаўшчыны
• Валун з памятнай дошкай
• Брацкая магіла на гарадскіх могілках

Страчаная спадчына

• Царква Нараджэння Божай Маці (1874)
• Царква Св. Аляксандра Неўскага (1871)
• Царква Раства Багародзіцы (XVIII ст.)
• Воданапорная вежа (Шухаўская вежа). Пабудавана ў 1930—1931 гадах. Падчас вайны была разбурана. Была адноўлена ​​і запушчана ў 1946 годзе. З 2005 года вежа стаяла без вады, а ў 2013 г. была дэмантавана [20]

Гарады-пабрацімы

• Дзмітраў, Расія
• Барышыўка, Украіна
• Свебадзіцы, Польшча

Галерэя

• Драўляная забудова на вуліцы Пралетарскай
• Суд Пухавіцкага раёна
• Капліца ў цэнтры горада
• Кашары
• Капліца на могілках
• Забудова вуліцы Чырвонаармейскай
• Раённы выканаўчы камітэт

Вядомыя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Мар’інай Горкі‎ Гл. таксама ———–

• Мар’іна Горка (вадасховішча)
• Гарады Мінскай вобласці
• Гарады Беларусі

Зноскі

1. ↑ Численность населения на 1 января 2022 г. и среднегодовая численность населения за 2021 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Национальный статистический комитет Республики Беларусь, 2022.
2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
3. 1 2 Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
4. ↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 79.
5. ↑ Памяць : Пухавіцкі раён: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [укладальнік А. А. Прановіч; рэдкалегія: А. М. Карлюкевіч і інш.]. — Мінск : Беларусь, 2003. — 748 с. — 3000 экз. ISBN 985-01-0251-9
6. ↑ Галіна Калевіч. Мар’іна Горка. Духоўнае Адраджэнне // «Ave Maria» № 1—2 (166—167), 2009.
7. ↑ http://www.gorka.by/?p=43271
8. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 8 сентября 2017 г. № 226 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Минской области Архівавана 30 кастрычніка 2020. (руск.)
9. ↑ Буйныя населеныя пункты Пухавіцкага раена (паводле перапісу 1897 г.)(недаступная спасылка) // Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 11. Спр. 1306
10. ↑ Марьина Горка // Большая советская энциклопедия, 3-е изд.: в 30 т. / Гл. ред. А.М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1969—1978.
11. ↑ Марьина Горка // Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. ISBN 5-85270-262-5.
12. ↑ ЭГБ, 1999
13. ↑ Перепись населения — 2009. Минская область Архівавана 30 кастрычніка 2010. (руск.)  Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
14. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
15. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу(руск.) . Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
16. ↑ http://www.gorka.by/?p=41385
17. ↑ https://kartoteka.by/unp-600306269
18. ↑ Марьина Горка // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
19. ↑ http://wikimapia.org/34914763/ru/122-%D0%BC%D0%BC-%D0%BF%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B0-%D0%B3%D0%B0%D1%83%D0%B1%D0%B8%D1%86%D0%B0
20. ↑ http://pravdinsky.info/chto-budet-v-marinoj-gorke-na-meste-shuxovskoj-bashni/

Літаратура

• Мар’іна Горка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — С. 74. — 592 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
• Марьина Горка // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9;
• Maryi-Góra // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. — S. 156
• Памяць : Пухавіцкі раён: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [укладальнік А. А. Прановіч; рэдкалегія: А. М. Карлюкевіч і інш.]. — Мінск : Беларусь, 2003. — 748 с. — 3000 экз. ISBN 985-01-0251-9

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мар’іна Горка
• Геаграфічныя звесткі па тэме Мар’іна Горка на OpenStreetMap