Ястрамбель

Ястрамбе́ль[1] (трансліт.: Jastrambieĺ, руск.: Ястрембель) — вёска ў Беларусі, у Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Уваходзіць у склад Малахавецкага сельсавета. Размешчана за 15 км на поўдзень ад Баранавіч, пры рацэ Мышанка.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Вядомы з XVI стагоддзя як паселішча Навагрудскага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага. Упамінаецца ў 1507 г. як уладанне Пятра Дарагастайскага, а ў 1567 г. — як уладанне Андрэя Падарэўскага, які са сваіх маёнткаў выстаўляў «12 коней збройна»[2]. Пад 1577 года упамінаецца ў актах Берасцейскага гродскага суда.

У 1663 г. (у дарчым запісу дэрпцкага падкаморыя Яна Гераніма Рдултоўскага і яго жонкі Сусаны) маёнткам Ястрамбель стаў валодаць іх сын Міхал Ян Рдултоўскі, а пазней яго нашчадкі па мужчынскай лініі[2].

Па тэстаменту новагародскага суддзі Антонія Рдултоўскага ад 1768 г. маёнтак перайшоў у валоданне яго сыноў — Яўхіма Рдултоўскага і новагародскага харужага Яна Хрызастома Рдултоўскага (1735—1791)[2]. Неўзабаве 21 красавіка 1768 г. частку маёнтка прадалі Францу Ябланеўскаму[2]. У 1776 г. Ян Хрызастом Рдултоўскі (1735—1791) разам са сваёй жонкай Канстанцыяй запісалі фундуш мясцовай ястрамбельскай царкве[2]. Ад Яна Хрызастома маёнтак перайшоў у валоданне яго сына — Казіміра Рдултоўскага.

Пад уладай Расійскай імперыі

У 1840 г. у Ястрамбелі была пабудавана драўляная царква Святога Мікалая Цудатворца. Маёнтак Ястрамбель (вёскі Ястрамбель, Малахоўцы, Сіворчыцы, вінакурня) і маёнтак Адахоўшчына (Адахоўшчына, Карчы, Селявічы) у 1846 г. супольна налічвалі 226 душ мужчынскага пола, 180 душ жаночага пола, 9374 дзесяціны зямлі (лес і 2388 дзесяціны пашні)[3].

Маёнтак Ястрамбель з палацам Казімір Рдултоўскі прадаў 3 мая 1851 г. двараніну-каталіку Міхалу Катлубаю[3]. Да Міхала ў Ястрамбель частка заязджаў яго родны брат Эдвард Катлубай (1822—1879), які часта працаваў у архіве Радзівілаў у нясвіжскім палацы і выдаў пасля ў 1854 г. у Вільні кнігу «Нясвіжская галерэя Радзівілаўскіх партрэтаў»[3].

У 1864 г. маёнтак і палац перайшлі па спадчыне да сына Міхала Катлубая — адстаўнога паручніка Генрыка Катлубая (1829 г. нар.), які быў жанаты з Ізабелай Антонаўнай Мацкевіч[3]. Пры Генрыку Катлубаю яго зямельныя валоданні ў вёсцы Ястрамбель налічвалі толькі 2763 дзесяціны, бо ў выніку сялянскай рэформы (1861) у Расійскай Імперыі вызваленыя ад прыгону сяляне атрымалі частку зямлі маёнтка Ястрамбель[3]. У 1897 г. у Ястрамбелі Катлубаі пабудавалі шыкоўны палац, знешні выгляд якога застаўся амаль нязменым да нашага часу[4].

З 1878 года працавала школа чаравічнага рамяства. У 1879 годзе праваслаўны прыход налічваў каля 1,5 тыс. вернікаў, царкве належала каля 40 дзесяцін зямлі (у тым ліку 17 дзесяцін ворыва). У 1886 годзе сяло — цэнтр воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні, дзейнічала царква. Побач знаходзіліся сядзіба, дзе працаваў вінакурны завод, пейзажны парк, сад, сажалка.

Паводле перапісу 1897 годзе ў сяле дзейнічалі царква, хлебазапасны магазін, валасное праўленне, пабудавана новая сядзіба. На пачатку XX ст. працавала школа граматы.

Найноўшы час

Пасля смерці Генрыка Катлубая маёнткам кіравала яго жонка Ізабела і толькі ў 1911 г. зямля маёнтка была падзелена роўнымі часткамі (па 1184 дзесяціны) паміж дзецьмі Генрыка і Ізабелы — Эдвардам і Міхалам Катлубаямі[3].

Апошнім уласнікам маёнтка Ястрамбель быў Зыгмунт Катлубай (1885—1940), выпускнік Ягелонскага ўніверсітэта і юрыст[3].

З 1921 года вёска ў складзе Польшчы, цэнтр гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства.

З 1939 года ў БССР. Зямля і палац Катлубаяў у Ястрамбелі былі нацыяналізаваны[3].

З 15 студзеня 1940 года ў Навамышскім раёне Баранавіцкай, з 8 студзеня 1954 года Брэсцкай абласцей, з 8 красавіка 1957 года ў Баранавіцкім раёне.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 8 ліпеня 1944 года вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. На франтах вайны загінула 12 вяскоўцаў.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе:
  • 1886 — 15 двароў, каля 80 жыхароў.
  • 1897 — 39 двароў, 229 жыхароў.
• XX стагоддзе:
  • пачатак XX ст. — 54 двары, 261 жыхар, у маёнтку — 1 двор, 28 жыхароў.
  • 1921 — 31 дом, 161 жыхар, у маёнтку — 6 дамоў, 82 жыхары.
  • 1939 — 366 жыхароў.
  • 1959 — 498 жыхароў.
  • 1970 — 496 жыхароў.
  • 1998 — 165 двароў, 376 жыхароў.
• XXI стагоддзе:
  • 2005 — 384 жыхары, 155 гаспадарак.

Інфраструктура

У вёсцы знаходзяцца магазін, школа-інтэрнат, музей Кабушкіна.

Славутасці

• Палацава-паркавы комплекс Катлубаяў (канец XIX ст.; уключае мураваны сядзібны дом, парк, сад[5]).
• Вінакурня

Страчаная спадчына

• Капліца

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. 1 2 3 4 5 Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины… С. 514.
3. 1 2 3 4 5 6 7 8 Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины… С. 515.
4. ↑ Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины… С. 516.
5. ↑ Ястрембельская ўсадьба Архівавана 17 верасня 2016. // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2006. ISBN 985-11-0373-X.
• Федорук, А. Т. Старинные усадьбы Берестейщины / А. Т. Федорук. — Минск : Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 2004. — 576 с. ISBN 985-11-0305-5.
• Aftanazy, R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej : w 11 t. / R. Aftanazy. — Wrocław — Warszawa — Kraków : Zaklad im Ossolinskich, 1991. — Cz. 1. Wielkie księstwo Litewskie. Inflanty. Kurlandia. — T. 2. Województwa brzesko-litewskie, nowogródzkie. — 474 s.

Спасылкі

	Ястрамбель на Вікісховішчы

• в. Ястрамбель на Radzima.org
• Ястрамбель на сайце Глобус Беларусі (руск.)