Воўчын

Во́ўчын[1] (трансліт.: Voŭčyn, руск.: Волчин) — вёска ў Камянецкім раёне Брэсцкай вобласці, на рацэ Пульва. Адміністрацыйны цэнтр Воўчынскага сельсавета. Размешчаны за 55 км на паўднёвы захад ад Каменца, за 10 км на паўднёвы захад ад чыгуначнай станцыі Высока-Літоўск.

Гісторыя

Упершыню Воўчын згадваецца ў XVI ст. як мястэчка Берасцейскага павета, уладанне Солтанаў. Першым вядомым гаспадаром Воўчынскага ключа быў Аляксандр Солтан, па смерці якога ў 1554 годзе мястэчка паводле спадчыны перайшло да яго сына Івана. У 1586 годзе Яраслаў Солтан, сын Івана, разам з жонкай Марыяй збудавалі тут праваслаўную царкву ў гонар Святога Мікалая.

У пачатку XVII ст. Воўчынскі ключ перайшоў да роду Гасеўскіх. Паводле фундацыі Аляксандра Гасеўскага ў мястэчку ў 1639 годзе ўзвялі першы драўляны касцёл. А. Гасеўскі і яго жонка Ева з Пацаў падзялілі маёнтак паміж сынамі наступным чынам: старэйшы сын, Крыштаф атрымаў у спадчыну Стары Воўчын і фальварак Грымяча, а малодшы, Вінцэнт — Новы Воўчын. Неўзабаве ўсе фальваркі аказаліся зноў у адных руках.

У 1708 годзе Тэрэза Гасеўская выйшла замуж за Казіміра Яна Сапегу і тэстаментам запісала Воўчын разам з фальваркамі Шчытнікі, Грымяча, Люта і іншыя мужу. У 1710 годзе Казімір Сапега прадаў Воўчын і Радванічы Якубу Генрыку Флемінгу і яго першай жонцы Францішцы Ізабеле з Сапегаў. 3 атрыманых сродкаў Казімір Сапега фундаваў узвядзенне ў Воўчыне палаца і адбудову знішчаных шведамі фальваркаў, сядзібаў і гаспадарак для мясцовых сялян. Наступным гаспадаром Воўчынскіх маёнткаў быў князь Казімір Чартарыйскі. яго дачка Канстанцыя выйшла замуж за Станіслава Панятоўскага, які збудаваў тут палац і касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1733). Каля 1738 года ад С. Панятоўскага маёнтак выкупіў Фрыдэрык Міхал Чартарыйскі. Чартарыйскія ўзвялі пышны 36-пакаёвы палац, пры ім тэатр і аранжарэю. У 1769 годзе барскія канфедэраты забралі з мястэчка 7 гармат і шмат амуніцыі[2].

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Воўчын апынуўся ў складзе Расійскай імперыі, дзе стаў цэнтрам воласці Берасцейскага павета Гродзенскай губерні. У 1828 годзе мястэчка перайшло да Пуслоўскіх, пазней Марчэўскіх. У 1880-я тут было 102 двары, касцёл, царква, яўрэйскі малітоўны дом, народная школа, 24 крамы, вадзяны млын, рэгулярна праводзіліся 3 кірмашы.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Воўчын апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі. У 1938 годзе ў воўчынскім касцёле адбылося пахаванне рэшткаў Станіслава Аўгуста Панятоўскага, перавезеных сюды з Санкт-Пецярбургу (у 1995 годзе перададзены Варшаўскай кафедры)[3].

У 1939 годзе Воўчын увайшоў у БССР, дзе стаў цэнтрам сельсавета. Статус паселішча панізілі да вёскі. Перад вайной у вёсцы жыло 1180 чалавек у 196 дварах[4]. Падчас Вялікай Айчыннай вайны ў ліпені 1942 года гітлераўцамі было спалена 6 дамоў, забіта 395 чалавек[4]. Станам на 1970 год тут было 162 двары, на 1992 — 193.

• Даўнія выявы мястэчка
• Рэшткі палаца Чартарыйскіх
• Будынак бібліятэкі (архіву)
• Касцёл
• Касцёл, галоўная брама
• Касцёл, брама
• Касцёл, труна С. А. Панятоўскага
• Плябанія
• Адміністрацыя гміны

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 539 муж., з іх духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 463, мяшчан-хрысціян і сялян 72, жабракоў 2[5]; 1885 — 804 чал.
• XX стагоддзе: 1970 — 162 двары, 460 жыхароў; 1992 — 193 двары,502 чал.[6]

Інфраструктура

У Воўчыне працуюць сярэдняя школа, бальніца, амбулаторыя, дом культуры, бібліятэка, пошта.

Турыстычная інфармацыя

Славутасці

• Капліца Святога Уладзіміра (XIX ст.)
• Каплічка прыдарожная (1-я пал. XX ст.)
• Касцёл Найсвяцейшай Тройцы (1729—1733)
• Могілкі: яўрэйскія; старыя хрысціянскія
• Сінагога (XIX ст.)
• Царква Святога Мікалая (XVIII ст.; колішняя грэка-каталіцкая, цяпер ва ўладанні БЭМП)
• Млын (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Палацава-паркавы комплекс Чартарыйскіх (1750-я)

Галерэя

• Краявіды Воўчына
• Касцёл, рэстаўрацыя
• Касцёл, скульптура і вежа
• Касцёл, інтэр’ер да рэстаўрацыі
• Плябанія
• Царква
• Адміністрацыя гміны
• Даўняя камяніца
• Старая гаспадарчая пабудова

Вядомыя ўраджэнцы

• Вінцэнт Корвін-Гасеўскі (каля 1620—1662) — дзяржаўны і ваенны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага
• Барыс Міхайлавіч Малчанаў (нар. 1950) — беларускі архітэктар.
• Станіслаў Аўгуст Панятоўскі (1732—1798) — апошні кароль і вялікі князь
• Зыгмунд Фогель (1764—1826) — мастак часоў падзелаў Рэчы Паспалітай

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. ↑ Wołczyn // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887. S. 867.
3. ↑ Wołczyn (w:) Internetowa encyklopedia PWN(недаступная спасылка) (польск.)
4. 1 2 Волчин (руск.)
5. ↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 412.
6. ↑ В. Міронаў, В. Шаблюк. Воўчын // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0. С. 364.

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 2: Беліцк — Гімн / Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — 537 с., [8] к.: іл. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-142-0.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Wołczyn // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VIII: Perepiatycha — Pożajście. — Warszawa, 1887. S. 865—867.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Воўчын
• Воўчын на Радзіма.орг
• Прагноз надвор’я ў в. Воўчын
• Курукин Игорь, ВЕЛИКАЯ ЛИТВА ИЛИ «АЛЬТЕРНАТИВНАЯ» РУСЬ?, 1 января 2007 (руск.)