Жарабковічы

Жарабко́вічы[1] (трансліт.: Žarabkovičy, руск.: Жеребковичи) — аграгарадок у Ляхавіцкім раёне Брэсцкай вобласці, на рацэ Шавялёўцы. Адміністрацыйны цэнтр Жарабковіцкага сельсавета. Месціцца за 18 км на паўночны ўсход ад Ляхавічаў, чыгуначная станцыя на лініі Асіповічы I — Русіно, праз аграгарадок праходзіць аўтамабільная дарога Р103 Клецк—Ляхавічы.

Назва

Паходзіць напэўна ад мянушкі Жарабок (Жеребокъ) і вытворнага ад яе патроніма — імя па бацьку, пазней прозвішча.

Цяпер болей вядомы версіі з народнай этымалогіі, адна выводзіць назву ад дзеяслова «жарабіць», які на мясцовай гаворцы значыць «выпас быдла», другая — ад коней, якіх тут быццам гадавалі для княжацкіх патрэб, калі паселішча належала Радзівілам. Назва аднак вядома з часоў, калі цяперашняй мясцовай гаворкі пэўна яшчэ не было і да 14-гадовага перыяду належнасці Барбары Радзівіл, пра развітую тут конегадоўлю таксама няма звестак.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае і Расійская імперыя

Вядомы прынамсі з 1440—1447 года як «Жеребковичи» ў Клецкай воласці, нададзеныя нейкаму Рыгору Пятрышчу (або Пятрышчу Рыгоравічу). Тады ж тры «чалавекі» — Васіль, сын яго Андрэй і Хадот, «у Жеребковичох» нададзены і нейкаму Пішчыку. Перад тым Рыгору Пятрышчу з Клецкай воласці былі нададзены шэсць «чалавек» бортнікаў — Дзямід, два Дабарэвічы, Палаўчын, Клімец і Трунец. Неўзабаве Пятрышча з братам таксама з Клецкай воласці атрымаў яшчэ Мірашава «месца» (напэўна, былы маёнтак нейкага Міраша), Левановічы і Цыцкавічы (напэўна, «чалавекі» з сем’ямі)[2].

Да 1450-х гадоў Жарабковічы і Ляхавічы (напэўна, Старыя), належалі ўжо валынскаму баярыну Дзяніску Мукасеевічу, які памяняў іх з панам Іванам Іллінічам на яго замак Вельгар з «местам» і некалькімі «прыселкамі» ў Луцкім павеце[3]. Потым Жарабковіцкі маёнтак перайшоў як спадчына да пана Юрыя Іллініча. У 1525 годзе канцлер Альбрэхт Гаштольд аспрэчыў правы Іллініча на ўваходы у пушчу Лесішча, якая па словах Гаштольда належала да яго Ляхавіцкага маёнтка, у тым жа годзе ён нават забраў Жабрабковіцкі маёнтак у Іллініча. Загадам караля Жыгімонта Старога, маёнтак вернуты, а Гаштольд абавязаны кампенсаваць шкоды[4].

Неўзабаве Юрый Іллініч памёр, пры падзеле яго спадчыны ў 1527 годзе Жарабковічы атрымаў сярэдні сын Станіслаў і далучыў як «дварэц» да свайго Мірскага маёнтка. Правы Станіслава на Жарабковічы пацвердзіў гаспадар. Пасля смерці Станіслава ў 1531 годзе маёнтак перайшоў да старэйшага брата Яна, які ў 1532 годзе прадаў Жарабковічы разам з маёнткам Малкава Альбрэхту Гаштольду за 1500 коп літоўскіх грошаў[4].

У 1537 годзе з дазволу бацькі Станіслаў Гаштольд запісаў Ляхавіцкі маёнтак з «дваром» Жарабковічы як вена сваёй жонцы Барбары Радзівіл. Пасля смерці Станіслава ў 1542 годзе род Гаштольдаў згас і іх асноўныя ўладанні як вымарачныя перайшлі на вялікага князя, то бок дзяржаве. Вяноўныя ж маёнткі засталіся Барабары, якая ў 1547 годзе ўзяла шлюб з каралём Жыгімонтам Аўгустам[5].

Пасля смерці Барабары ў 1551 годзе яе маёнткі перайшлі ў асабістае ўладанне Жыгімонта Аўгуста. Кароль аддаваў Ляхавіцкае староства ў дзяржанне за пазыкі, першым дзяржаўцам быў Рыгор Валовіч (зг. у снежні 1556). Ад 8 мая 1561 года[6] за пазыку 3000 коп грошаў дзяржаву з дварамі Ляхавічы, Старыя Ляхавічы і Жарабковічы атрымаў Іван Солтан. Пры Солтане ў Ляхавіцкіх ўладаннях гаспадарскім рэвізорам Андрэем Ільгоўскім праведзена валочная памера, матэрыялы цяпер захоўваюцца ў ЦДГАУК[7]. Цягам ліпеня 1566 — снежня 1567 года, нягледзячы на супраціўленне Солтана, дзяржава яму была заменена, а Ляхавіцкая нададзена за службу «до двух животовъ» Уладзіміру Забалоцкаму і яго жонцы з правам на 6000 коп грошаў. У канцы 1569 — пачатку 1570 года загадам гаспадара Дзмітрам Сапегам і Вацлавам Шушынскім праведзена рэвізія, матэрыялы цяпер захоўваюцца ў НГАБ[8]. Ужо ў 1569—1571 гадах кароль забраў Ляхавіцкую воласць і ў Забалоцкага, каб абмяняць «замак Ляхавічы, двор Жарабковічы ў Навагародскім павеце, места Батокі, двор Крэцінку, 50 валок ў воласці Палангенскай у зямлі Жамойцкай» з віленскім кашталянам Янам Хадкевічам на яго «дзедзічныя маёнткі Свіслач, двор Грынкі, Янава, Валкаўшчызна» і Абчоўскую пушчу ў Ваўкавыскім павеце.[5][9][10]

Пасля смерці ў 1621 годзе Яна Караля Хадкевіча, у маі 1623 годзе яго ўладанні падзелены паміж спадчыннікамі — Ляхавіцкі маёнтак атрымала дачка Ганна Схаластыка, жонка Яна Станіслава Сапегі, пасля яе смерці ў 1625 годзе ўласнасць перайшла да Сапегаў. Пасля смерці Е. Ф. Сапегі ў 1750 годзе, спадчыннікі спрабавалі выплаціць пазыкі і захаваць маёнтак, але ўрэшце ў 1760 годзе прадалі польнаму гетману Міхалу Юзафу Масальскаму. У рэестры названы самі Ляхавічы і фальваркі Старыя Ляхавічы, Ажэвічы, Жарабковічы, Зубялевічы, Голдавічы, Мыслабаж, Літва і Вадзяжым. У 1775 годзе, праз стратэгічнае становішча Ляхавічаў, маёнтак цалкам перайшоў да дзяржавы, але ў 1790 годзе рашэнне адменена і ўладанні вернуты Масальскім. Ад 1791 года, паводле новага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення, аказаліся ў Случарэцкім павеце Новагародскага ваяводства[5].

Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) у складзе Расійскай імперыі, у Нясвіжскім павеце Мінскага намесніцтва. У 1793 годзе Ляхавіцкае графства перайшло ва ўладанне графаў Касакоўскіх. У складзе графства між іншых былі фальварак Жарабковічы (уключаў вёскі Зарытава, Падлессе Жарабковіцкае) і фальварак Гулічы (уключаў саму вёску Жарабковічы). Пасля трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) і адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы Паўла I (1796) у Слуцкім павеце Мінскай губерні.[5]

Найноўшы час

У Першую сусветную вайну вёска ў прыфрантавой паласе, у лютым—снежні 1918 года пад акупацыяй германскіх войскаў. Паводле Трэцяй Устаўной граматай ад 25 сакавіка 1918 года ў складзе Беларускай Народнай Рэспублікі. Паводле пастановы І з’езда КП(б) Беларусі ад 1 студзеня 1919 года ў складзе Беларускай ССР. З чэрвеня 1919 года пад акупацыяй Польшчы.

Паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 года ў складзе Ляхавіцкай гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства міжваеннай Польскай Рэспублікі[5].

У выніку паходу Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь 17 верасня 1939 года Жарабковічы ўвайшлі ў БССР, ад 15 студзеня 1940 года — у Ляхавіцкім раёне Баранавіцкай вобласці, ад 12 кастрычніка 1940 года — цэнтр Жарабковіцкага сельсавета. У 1940 годзе створаны калгас імя Сталіна, які аб’ядноўваў 98 гаспадарак з 727 га ворыва[5].

У часе Другой сусветнай вайны з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944 года акупаваны нямецкімі войскамі[5]. Вызвалены 5 ліпеня 1944 года падраздзяленнямі 65-га асобнага танкавага палка і 54-й гвардзейскай стралковай дывізіі.

У 1948 годзе адноўлены калгас імя Сталіна, які аб’ядноўваў 35 гаспадарак, у снежні 1950 года да яго далучаны шэсць дробных навакольных калгасаў. Ад 8 студзеня 1954 года Жарабковічы ў складзе Брэсцкай вобласці, ад 16 ліпеня 1954 — у Падлескім сельсавеце. Калгас імя Сталіна 3 лістапада 1961 года перайменаваны ў «Беларусь». Падлескі сельсавет 3 ліпеня 1972 года зноў перайменаваны ў Жарабковіцкі сельсавет[11][5].

Інфраструктура

Станам на 2007 год планіровачна вёска складалася з трох просталінейных, паралельных, мерыдыяльных вуліц да якіх з захаду далучаецца блізкая да шыротнай арыентацыі вуліца. Забудова пераважна драўляная, сядзібнага тыпу[12]. Станам на 2020 год у паселішчы 7 вуліц — Кастрычніцкая, Лугавая, Мінская, Пушкіна, Садовая, Савецкая, Спакойная[13].

Станам на 1940 года ў вёсцы дзейнічалі пачатковая школа, клуб, медпункт, крама, тэлефон[5].

У 1970 годзе — цэнтр калгаса «Беларусь»[5].

Станам на 2007 год у Жарабковічах размяшчаліся выканкам сельсавета, філіял «Беларусбанк», дзіцячы сад, 2 крамы, аддзяленне «Белпошта», фельчарска-акушэрскі пункт, сярэдняя школа[5], бібліятэка, Дом культуры, комплексны прыёмны пункт[12].

Дом Культуры На базе Дома культуры праходзяць асноўныя культурныя мерапрыемствы вёскі — канцэрты, дыскатэкі, творчыя выступленні і вечары. Таксама дзейнічае шэраг гурткоў, у тым ліку беларускай народнай песні, народнага танцу, тэатральны, развіцця дзіцячай творчасці і іншыя. Размешчана сталая экспазіцыя прадметаў народна-побытавай культуры — ручнікоў, сельскагаспадарчых і побытавых прылад, іншых рэчаў. Частка мерапрыемстваў, пераважна дзіцячых, адбываецца ў будынках мясцовай школы і дзіцячага саду.

Дэмаграфія

• 1847 год — у вёсцы 37 двароў, 277 жыхароў, 27 валок; у фальварку (разам з Зарытавым і Падлессем) 58 двароў, 521 жыхар, 37,5 валок[5]
• 1897 год — у вёсцы 72 двары, 532 жыхары; у маёнтку 2 будынкі, 31 жыхар[5]
• 1909 год — у вёсцы 108 двароў, 652 жыхары; у маёнтку 6 жыхароў[5]
• 1921 год — у вёсцы 119 двароў, 619 жыхароў; у фальварку 3 дамы, 30 жыхароў[5]
• 1940 год — у вёсцы 127 двароў, 681 жыхар, у былым фальварку 88 жыхароў[5]
• 1959 год — 519 жыхароў[5]
• 1970 год — 617 жыхароў [5]
• 2002 год — 238 двароў, 670 жыхароў[5]
• 2005 год — 237 двароў, 620 жыхароў[5]
• 2014 год — 250 двароў, 681 жыхар

Вядомыя асобы

• Аляксей Сільвестравіч Арэшка (нар. 1923) — дзеяч беларускай эміграцыі, хімік.
• Аляксей Ігнатавіч Мікуліч (нар. 1934) — беларускі антраполаг, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі (1998).
• Анатоль Іванавіч Станкевіч (1937—1999) — беларускі паэт.

Мемарыялы

• У цэнтры Жарабковічаў пахаваны 14 воінаў Чырвонай і Савецкай арміі, загінулых ў 1941 і 1944 гадах, у 1957 годзе на магіле ўстаноўлены помнік — скульптура салдата.[5]
• На могілках пахаваны 14 вяскоўцаў, расстраляных акупантамі летам 1941 года, у 1965 годзе на магіле ўстаноўлены абеліск[5], які ў 2010-х гадах дэмантавалі, паставіўшы замест яго сучасны магільны камень.

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. ↑ LM № 3 (1440—1498). — Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 1998. — P. 56
3. ↑ Собчук В. Д. Від коріння до крони : дослідж. з історії князів. і шляхет. родів Волині ХV — першої половини ХVII ст. — Кременець: [Кременец.-Почаїв. держ. іст.-архітектур. заповідник], 2014. — 506 c. : табл. — С. 179, заўв. 7.
4. 1 2 Аляхновіч Р. А., Рыбчонак С. А., Шаланда А. І. Род Іллінічаў… С. 234.
5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 ГВБ. Т. 4, кн. 2, 2007, с. 273
6. ↑ Акты Виленской археографической комиссии: Том XXII. Акты Слонимского земского суда. — Вильна, 1895. — 535 с.
7. ↑ ЦДIАУК, ф. 1 (Скарб коронний), оп. 1, спр. 2, арк. 334—359 зв.; Паводле: Ерусалимский К. Ю. Московский боярич… С. 89.
8. ↑ НГАБ. КМФ-18, воп. 1, спр. 48, арк. 356 адв. — 357 адв.; Паводле: Ліцкевіч А. У. Распараджэнні Жыгімонта Аўгуста…
9. ↑ Ерусалимский К. Ю. Московский боярич… С. 89.
10. ↑ Довнар-Запольский М. В. Государственное хозяйство… С. 151—152. (са спасылкай: Кн. Зап. Лит. LIV, л. 63 и сл.)
11. ↑ Рашэнне выканаўчага камітэта Брэсцкага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 3 ліпеня 1972 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1972, № 23 (1361).
12. 1 2 ГВБ. Т. 4, кн. 2, 2007, с. 274
13. ↑ Спіс вуліц і іншых элементаў ўнутранага адраса (нявызн.). Нацыянальнае кадастравае агенцтва Рэспублікі Беларусь.(недаступная спасылка)

Літаратура

• Аляхновіч Р. А., Рыбчонак С. А., Шаланда А. І. Род Іллінічаў у Вялікім Княстве Літоўскім у XV—XVI стст.: радавод, гербы, уладанні. — Мір: Музей «Замкавы комплекс „Мір“», 2015. — 373 с., іл., карта.
• Довнар-Запольский М. В. Государственное хозяйство великого княжества Литовского при Ягеллонах : Т. 1. - Киев : тип. Имп. Ун-та св. Владимира, АО печ. и изд. дела Н.Т. Корчак-Новицкого, 1901. - VIII, 807, [3], V-CXII, II с., 1 л. табл.
• Жарабковічы // Гарады і вёскі Беларусі : Энцыклапедыя ў 15 тамах / Рэдкалегія: Г. П. Пашкоў (галоўны рэдактар) і інш.. — Мн.: БелЭн, 2007. — Т. 4, кн. 2. Брэсцкая вобласць. — С. 273-274. — ISBN 985-11-0303-0.
• Ерусалимский К. Ю. Московский боярич, литовский староста, королевский слуга: европейская карьера В. С. Заболоцкого [Текст] / К. Ю. Ерусалимский // Российская история. — 2011. — N 4. — С. 88-102. — Библиогр. в примеч. — Примеч.: с. 99-102 . — ISSN 0869-5687
• Ёсць край такі [Тэкст] : гістарычна-літаратурная хроніка / рэд.-склад. У. М. Лаўрэнаў. — [Б. м.] : Баранавіцкая ўзбуйненая друкарня, 2003. — 427 с. — ISBN 985-6676-41-X
• Ліцкевіч А. У. Распараджэнні Жыгімонта Аўгуста адносна ўласных гаспадарскіх (вялікакняскіх) маёнткаў пасля заключэння Люблінскай уніі 1569 г. (два дакументы з 52-й Кнігі запісаў Метрыкі ВКЛ) // Metriciana. Даследаванні і матэрыялы Метрыкі Вялікага княства Літоўскага. Т. 3. — Мн., 2004. — С. 35-56.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Жарабковічы