Лебедзева (Маладзечанскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Лебедзева.

Ле́бедзева[1] (трансліт.: Liebiedzieva, руск.: Лебедево) — аграгарадок у Маладзечанскім раёне Мінскай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Лебедзеўскага сельсавета.

Побач з вёскай пачынаецца рака Нявежа.

Гісторыя

Упершыню згадваецца 25 красавіка 1387 г. ў дароўнай грамаце Ягайлы на Тракайскае, Мінскае і Полацкае княствы свайму брату князю Скіргайле «пад нашею печатью завесистою». Сведкамі граматы былі «чесные люди» пан Храшчэнька Зяглоўскі і доктар Святаслаў. Сярод розных пералічаных месцаў названа «так жь село Лебедево, што и к Лебедеву тягло и тягнет, и то Лебедевская волостка, люди все и села, тая околица»[2]. Такім чынам Лебедзева ў 14 ст. было валасным цэнтрам, і належала адной асобе. Хутчэй за ўсё Лебедзева тым часам «цягнула» да Крэва.

Згодна з археалагічнымі даследаваннямі ў Лебедзеве існавала гарадзішча, якое адносіцца да 1 тыс. да н.э. Мясцовая назва — Царковішча. Знаходзілася 1,5 км на захад ад вёскі, 0,5 км злева ад дарогі ў вёску Маркава. Гарадзішча разбурана ў час будаўніцтва дарогі. Паводле краязнаўчых сачыненняў канца 19 ст.:

М. Лебедзева, Лебедзеўскай вол., Вілейскага павета За 1,5 вярсты на захад ад мястэчка знаходзіцца сярод поля ўзвышэнне ў форме копнападобнай горкі, троху большай за 20 саж. у акружнасці, паверхня плоская. Перавозячы адтуль камяні для будаўніцтва царквы ў 1866 г., сяляне знайшлі камень з выдзеўбаным паглыбленнем усярэдзіне. Такія камяні звычайна ставілі на ўваходзе ў касцёл для вады. Месца гэта завуць Царковішча, ці старое месца. Паводле паданняў, тут была царква, якая знікла пад зямлю».

У XV ст. Лебедзева належала князям Гальшанскім.

У 1476 годзе Гальшанскія пабудавалі касцёл Нараджэння Прасвятой Багародзіцы.

З 1519 па 1557 год Лебедзева — каралеўскае ўладанне, шляхецкае мястэчка.

Па звестках інвентару ад 7 чэрвеня 1535 года ў Лебедзеве былі млын, возера, дзе гадавалі рыбу. Возера было прадметам судовых спрэчак. Адзначана, што Лебедзева мела «Ловы звярыныя, птушыныя і рыбныя, гоны бабровыя і ўсякімі грунтамі зямельнымі, на якіх жыла шляхта з людзьмі путнымі, валаснымі з парабкамі, з чэляддзю нявольнай…»

У 1567 годзе Кароль Жыгімонт Аўгуст з мэтай падрыхтоўкі да падпісання уніі склікаў у Лебедзеве 30 тысяч вялікалітоўскай шляхты.

Магнаты Вялікага Княства Літоўскага прапаноўвалі гэтак званы «мяккі» варыянт Рэчы Паспалітай, які выключаў далучэнне да Польшчы і прадугледжваў захаванне асобнага Сейма.

На вусным шляхецкім рэферэндуме даецца згода на скліканне агульнага з палякамі Сейма, дзе і вырашаецца пытанне уніі.

Лебедзева — колішняе ўладанне князёў Радзівілаў, што пабудавалі тут мураваны кальвінскі збор, апякункай якога была П. К. Радзівіл, маркграфіня Брандэнбургская. З 1704 года збор не меў свайго настаяцеля, таму сюды прыязджаў пастар з Жупранаў для адпраўлення службы. У 1754 годзе збор быў прыпісаны да жупранскага. Падтрыманы матэрыяльна Радзівіламі збор праіснаваў да канца 18 ст., адзін з нямногіх у ВКЛ перажыў контррэфармацыю. Нават калі не стала пастара, мясцовая абшчына сама па сабе працягвала дзейнічаць.

Паводле інвентару 1579 г., у Лебедзеве былі вуліцы Вялікая, Віленская, Хажоўская, Вялікасадская. У канцы Віленскай прымыкала Старое сяло (з чатырма шнурамі), і Асанаўшчына. Пры рэчцы Нявежа ў Лебедзеве быў вялікі «двор» з 14 гаспадарчымі пабудовамі (піваварня з 14 бочкамі, саладоўня, стадола, аборы, гумно, хлявы і інш.). У Лебедзеўскім маёнтку налічвалася 29 «дымоў», а ў мястэчку 134 дымоў. Для параўнання ў суседняй вёсцы Мароські тады было 52 «дымы». Сярод залежных ад Лебедзеўскага двара адзначаны ў інвентары фальваркі і засценкі — Маліноўшчына, Тарашкова, Хвашчоўка, Кухмістрава, Іваноўшчына, Паташня, Уша, Слабодка, Даманава, Татаршчына, Зубкова, Азярышча, Лабачоўка, Высокаўшчына, Ярашова, Рудоўка, Марозкі (Мароські), Старая і Новая Боркаўшчына.

У 1588 годзе Альбрэхт Радзівіл прадаў Лебедзева Юзафу Галаўне.

У пачатку XVII ст. вырас гандаль. Ухіл быў зроблены на продаж алкагольных напояў. У Лебедзеве тым часам на 149 дамоў прыходзілася 48 корчмаў і заезных двароў. Дакументы захавалі імёны і прозвішча тагачасных жыхароў Лебедзева: Антон Мацулевіч, Сымон Глод, Рыгор Блін, Сымон Корсак, Лявон Харлап, Казімір Шчасны, Мацей Габрыновіч, Язэп Тамашэвіч, Лявон Жыр, Юрка Сулела. У 16 ст. на палях Лебедзеўскага маёнтка вырошчвалі: ячмень, авёс, грэчка, жыта, каноплі, лён, боб і інш. Апроч розных палявых работ (паншчыны), лебедзеўцы выходзілі на «гвалты»: будавалі масты, пракладалі грэблі і інш.

Згодна з археалагічнымі раскопкамі ў цэнтры Лебедзева была пракладзена каналізацыя.

У 1655 г. Лебедзева было знішчана расійскімі войскамі ў час вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай.

8 мая 1667 г. ў Лебедзеве адбыўся сялянскі бунт.

У 1708 г. у час Паўночнай вайны (1700—1721) праз Лебедзева праходзілі шведскія войскі.

У 1751 г. інвентары зафіксавалі ў Лебедзеве 125 сядзіб, прытым 60 іх уладальнікаў мелі па паўвалокі (валока — 21,3 га) і трохі больш зямлі, астатнія — значна меней.

Паводле інвентару 1762 г. Лебедзева належала кашталяну Тадэвушу Агінскаму. У Лебедзеве тады было 29 дымоў і 233 чалавекі. Бровар і саладоўня давалі гадавы прыбытак у 600 злотых. Была кузня з майстрамі-кавалямі. Побач пушча багатая зверам і іншай жыўнасцю. Так было да канца 18 ст., калі ўладальнік пушчы Якуб Саковіч не прадаў яе генералу Паўлу Равінскаму, які пачаў прамысловую высечку, што ў выніку прывяло да знікнення лесу.

Праз Лебедзева 4 снежня 1812 года праязджаў Напалеон на сустрэчу са сваім генералам Гогендорпам у Беніцу.

У Лебедзеве былі сфарміраваны атрады паўстанняў 1830—1831 і 1863—1864 гадоў.

Вядома, што ў першай палове 19 ст. ў Лебедзеве існаваў шпіталь пры касцёле.

У Лебедзеве працавалі вольнапрактыкуючыя лекары: Рамуальд Іванавіч Шміт, Бенціян Абрамавіч Задзінскі, Лейба Абрамавіч Блумберг, Дзмітрый Міхайлавіч Саковіч (у маёнтку Агароднікі), зубны лекар — Ісак Якаўлевіч Цукерман. Была аптэка Іцкі Цукермана.

З 1860 г. ў Лебедзеве працавала народнае пачатковае вучылішча. Быў у Лебедзеве свой тэатр.

У сярэдзіне XIX ст. Лебедзева налічвала каля 1100 жыхароў. Узгоркавыя мясціны не дазвалялі мець доўгіх вуліц, апроч Віленскай. У 1861 г. у Лебедзеве налічвалася 182 хаты. 3 29 чэрвеня па 9 ліпеня штогод збіраўся кірмаш. Наязджала да 2 тыс. купцоў з Вільні, Смаргоні, Крэва, Мінска, Маладзечна, Гарадка. Прадавалі сукно, керамічныя вырабы, кажухі, дзіцячыя цацкі, ласункі. Тут заключаліся гандлёвыя дагаворы.

Акрамя кірмашоў, кожны панядзелак у Лебедзеве праводзіліся так званыя «таргі».

З Лебедзевам звязаны стары шляхецкі род Цівінскіх. Іван Ігнатавіч Цівінскі арганізаваў таварыства філантропіі. Зянон Дамінікавіч Цівінскі ў 19 ст. вядомы акуліст.

У канцы XIX ст. у в. Лебедзева было каля 1290 жыхароў, 160 дагавораў, 2 царквы, школа, бровар, 2 заезныя дамы, 7 кірмашоў штогод.

У канцы XIX ст. — пачатку XX ст. мястэчка Лебедзева належала панам Свянтаржэцкім.

Лебедзева ў розныя часы належала Гарбоўскім, Давідовічам, Капытоўскім, Міцкевічам, Радзішэўскім.

У час першай сусветнай вайны ў верасні 1915 года Лебедзева было захоплена кайзераўскімі войскамі.

У Лебедзеве за польскім часам у 1937 годзе была створана Лебедзеўская харавая капэла.

На пачатак Другой сусветнай вайны, 1 верасня 1939 года, Лебедзева было ў складзе міжваеннай Польшчы, а ўжо 17 верасня ўвайшло ў склад БССР.

З 1941 па 1944 гг. Лебедзева знаходзілася пад фашысцкай акупацыяй. У час нямецкай акупацыі ў Лебедзеве існавала гета, было знішчана больш за 600 яўрэяў. 24 чэрвеня 1942 яны былі сагнаны пад відам вываду на працу ў хлеў, які знаходзіўся за 1 км ад Лебедзева ў бок вёскі Маркава і належаў А. В. Субачу, расстраляны і спалены разам з хлявом. На месцы трагедыі быў усталяваны памятны знак — помнік з савецкай сімволікай. 5 ліпеня 1944 г. Лебедзева вызвалена ад фашысцкіх захопнікаў часцямі 3-га Беларускага фронту.

Лебедзеўская харавая капэла

Гісторыя

У канцы XIX ст. — пачатку XX ст. у Лебедзеве быў створаны хор, што спяваў у мясцовай царкве, а таксама беларускія песні на святах і мерапрыемствах мястэчка. Вядомы песні з рэпертуару таго часу: «А хто там ідзе?», «А ў полі крынічанька», «Крапівушка», «Зялёны дубочак», «Ці свет ці світае».

У 1937 г. калектыў стаў звацца капэлай, і 1937 г. лічыцца датай стварэння аднаго з найстарэйшых творчых калектываў Мінскай вобласці.

У 1962 г. Лебедзеўскай харавой капэле надаецца ганаровае званне — народная. У рэпертуар уваходзяць песні згодна з існуючым ладам. Але галоўнае месца займаюць народныя песні, такія як «Купалінка», руская «Вараг», украінская «Барвінка», польская «Каралінка», чэшская «Камышынка».

Лебедзеўская народная харавая капэла ладзіла канцэрты як у Беларусі, так і за яе межамі — ў Вільне, Коўне, Маскве, Санкт-Пецярбургу. Калектыў мае шмат грамат, прызоў, прымаў удзел у розных фестывалях і конкурсах, неаднойчы прымалі ўдзел у радыё- і тэлеперадачах.

Кіраўнікі

З 1937 г. — Іван Сцяпанавіч Корсак, кіраўнік царкоўнага хору. Затым Іосіф Сушко[3]. У 1963 г. кіраўніком прызначылі Аляксандра Рыгоравіча Пыжыка. Над капэлай доўгія гады шэфстваваў заслужаны дзеяч мастацтваў Беларусі Рыгор Раманавіч Шырма. Цяпер (чэрвень 2011) капэлай кіруе Ілья Андрэевіч Канапелька.

Удзельнікі

• Андрэй Іосіфавіч Блін,
• Лявонцій Антонавіч Шышко,
• Лідзія Лявонцьеўна Шышко,
• Ірына Лявонцьеўна Шышко,
• Ніна Емельянаўна Пяцукевіч,
• Галіна Дралуш,
• Соф’я Сямёнаўна Дудко,
• Ала Дудко,
• Іван Дудко,
• Марыя Данілаўна Доўгаполава,
• Валянціна Ігнатаўна Габруковіч,
• Вера Сцяпанаўна Харужык,
• Аляксей Захаравіч Нехвядовіч,
• Ганна Андрэеўна Ельяшэвіч,
• Іосіф Сямёнавіч Свірыда,
• Ніна Свірыда,
• Міхаіл Максімавіч Зяновіч,
• Алена Сямёнаўна Зяновіч,
• Яўген Сямёнавіч Семашкевіч,
• Вольга Паўлаўна Руткоўская,
• Зоя Фёдараўна Дарожка,
• Уладзімір Пятровіч Кісялевіч,
• Тамара Міхайлаўна Варабей,
• Вера Іосіфавна Габрыковіч,
• Гаўрыла Яфімавіч Посах.

Вядомыя асобы

• У 1941 годзе з пачаткам нацысцкай акупацыі, каб пазбегнуць арышту, некаторы час у вёсцы Лебедзева жыў Барыс Кіт, дзе пазней настаўнічаў у мясцовай народнай школе.
• Раман Семашкевіч нарадзіўся ў Лебедзеве ў 1900 годзе ў сям’і панскага садоўніка[4].
• Генадзь Каханоўскі вучыўся ў Лебедзеўскай школе.
• Веньямін Захаравіч Нехвядовіч (нарадзіўся ў Лебедзеве ў 1931) — загадчык хірургічным аддзяленнем 3-й Мінскай клінічнай бальніцы. Адпрацаваў урачом 62 з паловай гады. У 70-я гады атрымаў дазвол на выезд у ЗША, што на той час было немагчыма, у тым ліку на медыцынскую стажыроўку.
• Іван Ігнатавіч Цівінскі
• Зянон Дамінікавіч Цівінскі

Славутасці

• Свята-Троіцкая царква, 1869 г.
• Касцёл Найсвяцейшага Сэрца Ісуса, (2010)

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт Лебядзёва
2. ↑ Грамата вялікага князя Ягайлы ад 28 красавіка 1387 года яго брату Скіргайлу; надрукаваная: Jakubowski J. Opis Księstwa Trockiego z 1387 r. // Przegląd Historyczny. 1907. T.V. Z.1. S. 44-46.
3. ↑ Іосіф Сушко — заслужаны артыст з Маладзечна, які прайшоў праз ГУЛАГ Архівавана 4 сакавіка 2016. // «Рэгіянальная газета»
4. ↑ Карціны студэнта з Лебедзева трапілі ў Траццякоўку Архівавана 4 сакавіка 2016. // «Рэгіянальная газета»

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лебедзева (Маладзечанскі раён)
• Здымкі на Radzima.org
• Новыя падарожжы дылетанта — Лебедзева HQ
• Здымкі Лебедзева на globustut.by (руск.)
• Легенда пра Лебедзева(недаступная спасылка)
• Лебедзева — парафія Найсвяцейшага Сэрца Ісуса
• Афіцыйная старонка аграфірмы «Лебедзева»