Масква

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Масква (значэнні).

Масква (руск.: Москва) — горад у цэнтры еўрапейскай часткі Расіі, сталіца краіны. З’яўляецца асобным суб’ектам федэрацыі — горадам федэральнага значэння. Таксама цэнтр Цэнтральнай федэральнай акругі і Маскоўскай вобласці, горад-герой (1965). Найбуйнейшы па колькасці жыхароў горад Расіі і Еўропы, важнейшы транспартны вузел, а таксама палітычны, эканамічны, культурны і навуковы цэнтр краіны.

Геаграфія

Горад размешчаны ў міжрэччы Волгі і Акі, на ўскраіне Мяшчорскай нізіны. Па тэрыторыі Масквы працякае каля 150 рэчак, большасць з якіх у падземных трубах; самая вялікая рака Масква з прытокамі Яўза і Сетунь. У межы Масквы ўключаны былыя гарады Бабушкін, Любліно, Кунцава, Пярова, Тушына і іншыя населеныя пункты. Падзяляецца на 10 адміністрацыйных акруг.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Масквы У канцы І тыс. асновай насельніцтва Масквы былі вяцічы. У канцы ХІ ст. Масква — невялікі горад з умацаваным цэнтрам і рамесна-гандлёвым пасадам. Упершыню згадваецца ў Іпацьеўскім летапісе ў 1147 як уладанне суздальскага князя Юрыя Далгарукага. На мяжы XII—XIII ст. значны горад Уладзіміра-Суздальскага княства. У 1237-38 разбурана мангола-татарамі. 3 канца ХІІІ ст. цэнтр самастойнага княства; пачынальнікам дынастыі маскоўскіх князёў быў Даніла Аляксандравіч, сын Аляксандра Неўскага. 3 XIV ст. цэнтр Маскоўскага вялікага княства. Каля 1326 пры Іване I з Уладзіміра ў Маскву перанесена рэзідэнцыя мітрапалітаў рускай праваслаўнай царквы. У 1368 і 1370 войскі Дзмітрыя Іванавіча Данскога адбілі напады на Маскву вялікага князя ВКЛ Альгерда. У Маскве фарміравалася рускае войска, якое ўдзельнічала ў Кулікоўскай бітве 1380. У 1382 горад абрабаваў і спаліў хан Тахтамыш.

3 канца XV ст. Масква — сталіца Расіі, у сувязі з чым у XV—XVI ст. павялічылася эканамічнае значэнне горада (вытворчасць зброі, тканін, скураных, ганчарных і ювелірных вырабаў), заснаваны Гарматны двор, Парахавы (канец XV ст.) і Манетны (1534) двары. У сакавіку 1564 Іван Фёдараў (Федаровіч) і Пётр Мсціславец выдалі ў Маскве першую друкаваную рускую кнігу («Апостал»). Горад моцна пацярпеў у часы апрычніны (1565-72, 1575-76), у 1571 спалены (акрамя Крамля) войскам крымскага хана Даўлет-Гірэя. У 1610 акупіраваны войскамі Рэчы Паспалітай, вызвалены народным апалчэннем пад кіраўніцтвам К. Мініна і Дз. Пажарскага. 3 XVІІ ст. Масква — усерасійскі цэнтр рамеснай вытворчасці і гандлю (у канцы 1630-х г. у горадзе было каля 2 тыс. рамеснікаў), узніклі парахавыя млыны, папяровыя мануфактуры, Гранатны двор і інш. У 1687 заснавана Славяна-грэка-лацінская акадэмія (з 1682 Маскоўская духоўная акадэмія). У 1682 і 1698 у Маскве адбыліся бунты стральцоў. 3 1708 цэнтр Маскоўскай губерні, рэзідэнцыя генерал-губернатарства. Пасля пераносу ў 1712 сталіцы Расіі ў Пецярбург Масква засталася важнейшым эканамічным, гандлёвым і культурным цэнтрам краіны. У XVІІІ ст. развівалася тэкстыльная вытворчасць (палатняныя, шаўковыя мануфактуры, Суконны двор). Паводле перапісу 1701 ў Маскве 16 358 двароў. Пачалося брукаванне вуліц, у 1730 з’явілася вулічнае асвятленне, у 1781—1804 пабудаваны першы ў Расіі водаправод. У 1699 заснавана Бурмістрава палата (пазней Ратуша, з 1720 Магістрат), у 1785 — Гарадская дума. Заснаваны Артылерыйская (1707) і Інжынерная (1712) школы, у 1755 — Маскоўскі ўніверсітэт. У вайну 1812 Масква — цэнтр агульнарасійскага супраціўлення, на 2/3 спалена войскамі Напалеона I. У 1814 тут дзейнічала больш за 250 прадпрыемстваў. 3 2-й пал. ХІХ ст. Масква — найбуйнейшы чыгуначны цэнтр краіны. У канцы 1840-х г. у горадзе з’явіўся першы грамадскі транспарт — «лінейкі», у 1899 — Маскоўскі трамвай.

У пач. ХХ ст. Масква — буйны сусветны крэдытна-фінансавы цэнтр. Адзін з цэнтраў рэвалюцыі 1905 — 07 і Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 ў Расіі. 3 1918 Масква — сталіца РСФСР, у 1922-91 — СССР. У Вялікую Айчынную вайну адбылася Маскоўская бітва 1941—42, масквічы сфарміравалі 16 дывізій народнага апалчэння; тут знаходзіліся Дзяржаўны камітэт абароны і Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандавання. У 1980 ў Маскве прайшлі XXII Летнія Алімпійскія гульні.

3 1990 у Маскве абвешчаны дзяржаўны суверэнітэт Расійскай Федэрацыі. 3 1992 Масква — сталіца Расійскай Федэрацыі, горад федэральнага значэння — суб’ект Расійскай Федэрацыі.

Адміністрацыйны падзел

• Горад Зеленаград.

Гаспадарка

Масква — адзін з найбуйнейшых у свеце індустрыяльных цэнтраў. У структуры прамысловай прадукцыі вылучаюцца электраэнергетыка, машынабудаванне, хімічная прамысловасць, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, харчовая і інш. Шмат прадпрыемстваў ваенна-прамысловага комплексу, вядучыя прадпрыемствы авіяцыйнай, ракетна-касмічнай, радыёэлектроннай, прыладабудаўнічай прамысловасці. Вядучае месца займаюць машынабудаванне і металаапрацоўка, найбольшыя прадпрыемствы: «ЗІЛ», «Маскоўскі падшыпнік», авіяцыйнае вытворчае аб’яднанне імя Дзяменцьева, вытворчае аб’яднанне «Энергія», завод імя Хрунічава і інш. Нафтаперапрацоўчы завод.

Масква — цэнтр кнігавыдавецтва і кнігадрукавання. Развіваецца кінапрамысловасць. Галоўны фінансавы і інвестыцыйны цэнтр краіны.

Транспарт

Вузел чыгунак, аўтамабільных, водных і паветраных шляхоў зносін, рачны порт. Ад Масквы адыходзяць 11 электрыфікаваных напрамкаў чыгункі, 13 шашэйных дарог, міжнародныя аэрапорты Дамадзедава, Шарамецьева, Унукава, 3 рачных порты (выхады да мораў Атлантычнага і Паўночна-Ледавітага акіянаў). 9 чыгуначных вакзалаў:

• Камсамольская плошча
  • Ленінградскі
  • Казанскі
  • Яраслаўскі
• Кіеўскі
• Савелаўскі
• Рыжскі
• Павялецкі
• Курскі
• Беларускі

Дзейнічае Маскоўскі метрапалітэн (з 1935 года).

Навучальныя ўстановы

• Вышэйшае тэатральнае вучылішча імя М. С. Шчэпкіна
• Літаратурны інстытут імя А. М. Горкага
• Маскоўская сельскагаспадарчая акадэмія імя К. А. Ціміразева
• Маскоўскі дзяржаўны універсітэт імя М. В. Ламаносава
• Маскоўскі фізіка-тэхнічны інстытут (дзяржаўны універсітэт)
• Маскоўскі інжынерна-фізічны інстытут (дзяржаўны універсітэт)
• Маскоўскі дзяржаўны інстытут міжнародных адносін (універсітэт)
• Расійскі ўніверсітэт дружбы народаў
• Усерасійскі дзяржаўны інстытут кінематаграфіі імя С. А. Герасімава

Тэатры

• Вялікі тэатр
• Дзяржаўны акадэмічны тэатр імя Яўгена Вахтангава
• Малы тэатр
• Маскоўскі акадэмічны тэатр імя Уладзіміра Маякоўскага
• Маскоўскі драматычны тэатр імя А. С. Пушкіна
• Маскоўскі драматычны тэатр імя М. М. Ярмолавай
• Маскоўскі Мастацкі тэатр
• Маскоўскі тэатр «Сучаснік»
• Маскоўскі тэатр аперэты
• Тэатр на Таганцы

Музеі

• Дзяржаўная Траццякоўская галерэя
• Дзяржаўны Дарвінаўскі музей
• Дзяржаўны музей выяўленчых мастацтваў імя А. С. Пушкіна
• Дом-музей В. М. Васняцова
• Мемарыяльная кватэра Пушкіна на Арбаце
• Музей абароны Масквы
• Музей В. А. Трапініна і маскоўскіх мастакоў яго часу
• Музей вады (Масква)
• Музей гісторыі каньяка
• Музей Усходу
• Расійскі музей лесу

Славутасці

• Адраджэнне (помнік)
• Армянскія могілкі
• Благаславёная ў вяках дружба народаў Расіі і Арменіі
• Дарогу качанятам!
• Дзеці — ахвяры заган дарослых
• Дзеці міра
• Маскоўскі крэмль
• Новадзявочы манастыр
• Песня (скульптура)
• Першы спадарожнік
• Помнік венгерска-савецкай дружбе
• Помнік героям фільма «Афіцэры»
• Помнік кінакамеры
• Помнік плаўленаму сырку «Дружба»
• Помнік Пятру I
• Помнік франтавому сабаку
• Помнік Шэрлаку Холмсу і доктару Ватсану
• Помнік Янку Купалу
• Працяты Пегас
• Хлеб (скульптурная кампазіцыя)
• Чорны кубаметр

Выдатныя асобы

Асноўны артыкул: Вядомыя асобы Масквы

• Мітрапаліт Антоній (1924—1986) — епіскап Рускай Царквы; Мітрапаліт Мінскі і Беларускі
• Ян Арлазораў (1947—2009) — расійскі тэатральны і эстрадны акцёр
• Арыстарх Белапольскі (1854—1934) — рускі і савецкі астраном
• Барыс Беразоўскі (1946—2013) — расійскі прадпрымальнік і палітычны дзеяч
• Яўген Будзінас (1944 — 2007) — беларускі пісьменнік і журналіст
• Канстанцін Ваншэнкін (1925—2012) — савецкі і расійскі паэт, аўтар слоў да песні «Я люблю цябе, жыццё»
• Уладзімір Высоцкі (1938—1980) — акцёр, паэт, аўтар соцень песень
• Ягор Гайдар (1956—2009) — расійскі дзяржаўны і палітычны дзеяч, эканаміст
• Іван Дыхавічны (1947—2009) — савецкі і расійскі кінарэжысёр і сцэнарыст
• Людміла Зыкіна (1929—2009) — руская народная і эстрадная спявачка
• Уладзімір Патанін (* 1961) — расійскі прадпрымальнік і палітычны дзеяч
• Таццяна Пельтцэр (1904—1992) — расійская актрыса
• Пётр I (1672—1725) — 9-ы Цар і Вялікі князь Усяя Русі (з 1682) і першы імператар (20 студзеня 1721) Расійскай імперыі
• Аляксандр Пушкін (1799—1837) — расійскі паэт, драматург і празаік; член Расійскай акадэміі
• Ірына Радніна (* 1949) — савецкая фігурыстка, трохразовая алімпійская чэмпіёнка, дзесяціразовая чэмпіёнка свету
• Аляксей Рыбнікаў (* 1945) — кампазітар, народны артыст Расіі
• Святлана Савіцкая (* 1948) — касманаўт
• Андрэй Сахараў (1921—1989) — савецкі фізік, праваабаронца і палітычны дзеяч
• Андрэй Сіняўскі (1925—1997) — рускі літаратуразнаўца, пісьменнік, літаратурны крытык
• Сяргей Салаўёў (1820—1879) — расійскі гісторык
• Яўген Святланаў (1928—2002) — савецкі расійскі дырыжор, кампазітар і піяніст
• Ігар Старыгін (1946—2009) — савецкі і рускі акцёр тэатру і кіно
• Аляксандр Сувораў (1730—1800) — расійскі палкаводзец
• Павел Траццякоў (1832—1898) — расійскі прадпрымальнік, мецэнат, заснавальнік Траццякоўскай галерэі
• Ірына Хакамада (* 1955) — расійскі палітык
• Пётр Чаадаеў (1794—1856) — рускі філосаф
• Аляксей Чарамухін (1895—1958) — расійскі навуковец
• Леў Яшын (1929—1990) — савецкі футбаліст, брамнік

Гарады-пабрацімы

Масква мае партнёрства з наступнымі гарадамі:

Гл. таксама

• Георгій Перамаганосец

Зноскі

1. ↑ http://dlib.rsl.ru/viewer/01003543120#?page=23
2. ↑ Министерство экономического развития Российской Федерации. Федеральное агентство кадастра объектов недвижимости. ГОСУДАРСТВЕННЫЙ (НАЦИОНАЛЬНЫЙ) ДОКЛАД О СОСТОЯНИИ И ИСПОЛЬЗОВАНИИ ЗЕМЕЛЬ В РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ В 2008 ГОДУ МОСКВА, 2009 с.187
3. ↑ https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/ Праверана 27 верасня 2022.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Масква
• Надвор’е Масква