Варшава
Варшава (польск.: Warszawa польскае вымаўленне (i)) — сталіца Польшчы з 1596 г. Афіцыйная назва — Сталічны горад Варшава (польск.: Miasto Stołeczne Warszawa). Насельніцтва 1,727 млн. жыхароў (2014)[1], з прыгарадамі 2,88 млн. (2009). Варшава — 9-ы па колькасці насельніцтва горад ЕС. Плошча горада 516,9 км², плошча гарадской агламерацыі (Obszar Metropolitalny Warszawy) 6100,43 км².
Порт на рацэ Вісла, прыкладна за 260 км ад узбярэжжа Балтыйскага мора; міжнародны аэрапорт. Машынабудаванне (аўтабудаванне, электратэхнічнае і інш.), металаапрацоўка і металургія, хімічная, парфумерная, паліграфічная, лёгкая прамысловасць. Універсітэт (1818). Нацыянальны музей, археалагічны музей. «Тэатр Велкі», «Тэатр Па-польску», «Тэатр нарадовы» і інш. Міжнародны музычны фестываль «Варшаўская восень», арганізаваны ў 1956 Тадэвушам Бердам і Казімірам Сероцкім. Метрапалітэн.
Варшава дала імя Варшаўскай канфедэрацыі, Варшаўскаму герцагству, Варшаўскаму дагавору (і адпаведнай арганізацыі), Варшаўскай канвенцыі.
Гісторыя
Асноўны артыкул: Гісторыя Варшавы
Сярэднявечча
Першым паселішчам на тэрыторыі сучаснай Варшавы было заснаванае ў IX ст. Старое Брудна, якое праіснавала да XI ст. Новае ўмацаванае паселішча — Яздуў — узнікла ў XIII ст. і было знішчана войскам Міндоўга ў 1262 г. Першыя пісьмовыя згадкі пра Варшаву належаць да перыяду з 1281 да 1321 гг. У 1334 г. князь Трайдзень I надаў Варшаве Кульмскае права, і тады ў горадзе пасялілася шмат купцоў з Торуні.
У XIV ст. Варшава ўваходзіць у склад аб’яднанай Польшчы і становіцца часткай Чэрскага герцагства. У гэты час у Старым горадзе былі пабудаваныя два шэрагі гарадскога муру. У 1380 г. быў заснаваны Новы горад, які ў 1408 г. таксама атрымаў Кульмскае права. У 1413 г. Януш І Старэйшы перанёс сталіцу мазавецкага Чэрскага герцагства з Чэрску ў Варшаву. Пасля Крэўскай уніі горад хутка развіваецца, дзякуючы выгаднаму геаграфічнаму становішчу паміж абедзвюма сталіцамі — Вільняй і Кракавам. У 1548 г. каралева Бона Сфорца пераносіць свой двор з Вавелю ў Кракаве ва Уяздоўскі замак у Варшаве.
Рэч Паспалітая
У 1526, пасля спынення дынастыі мазавецкіх князёў, Варшава далучана да Каралеўства Польскага. У XVI ст. тут праходзілі пасяджэнні сейма, у 1573 адбыліся першыя каралеўскія выбары. З 1596 Варшава сталіца Польшчы.
Пад час Польска-шведскай 1655-60 і Паўночнай войнаў Варшава была неаднаразова разбурана шведскімі войскамі, але хутка адбудоўвалася.
З другой паловы XVIII ст. Варшава з’яўляецца важнейшым палітычным, эканамічным, культурным і асветніцкім цэнтрам краіны.
Шматлікія помнікі Варшавы ў выніку Другой сусветнай вайны былі разбураны, але ў пасляваенныя гады адбудаваныя. Таму адрэстаўраваны гістарычны комплекс у цэнтры Варшавы з’яўляецца свайго роду «астраўком» памяці аб старой, даваеннай Варшаве і сувяззю часоў. У 1980 годзе ён быў занесены ў спіс помнікаў Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.
Дэмаграфія
Клімат
——
Асноўны артыкул: Клімат Варшавы Клімат Варшавы — умерана-кантынентальны, з мяккай зімой і цёплым, вільготным летам. Сярэдняя тэмпература ўзімку ад +2 °C да -5 °C, улетку — ад +15 да +20 °C. Клімат Варшавы — адзін з найбольш камфортных сярод гарадоў умеранага пояса, спякота вышэй +30 °C бывае рэдка і кароткачасова, маразы ніжэй -15 °C таксама бываюць рэдка. Восень зацяжная і цёплая, вясна прыходзіць паступова.
| Клімат Варшавы (норма 1981—2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Паказчык | Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | Год |
| Абсалютны максімум, °C | 13,0 | 17,0 | 22,0 | 30,4 | 32,8 | 35,1 | 35,9 | 36,0 | 31,1 | 25,0 | 18,9 | 15,0 | 36,0 |
| Сярэдні максімум, °C | 0,6 | 1,9 | 6,6 | 13,6 | 19,5 | 21,9 | 24,4 | 23,9 | 18,4 | 12,7 | 5,9 | 1,6 | 12,6 |
| Сярэдняя тэмпература, °C | −1,8 | −0,6 | 2,8 | 8,7 | 14,2 | 17,0 | 19,2 | 18,3 | 13,5 | 8,5 | 3,3 | −0,7 | 8,5 |
| Сярэдні мінімум, °C | −4,2 | −3,6 | −0,6 | 3,9 | 8,9 | 11,8 | 13,9 | 13,1 | 9,1 | 4,8 | 0,6 | −3 | 4,6 |
| Абсалютны мінімум, °C | −31 | −27,2 | −22,2 | −7,2 | −2,8 | 1,6 | 5,0 | 3,0 | −2 | −9,6 | −17 | −22,8 | −31 |
| Норма ападкаў, мм | 27 | 26 | 31 | 34 | 56 | 69 | 73 | 64 | 46 | 32 | 37 | 34 | 529 |
| Крыніца: «Надвор'е і клімат» | |||||||||||||
Адміністрацыйны падзел
Варшава мае статус павета (powiat) і складаецца з 18 раёнаў (dzielnic). Варшава мае два гістарычных цэнтра — Стары горад (Stare Miasto) і Новы горад (Nowe Miasto) у раёне Сьрудмесце (Śródmieście).
Помнікі
Стары горад
- Крапасныя сцены, XIV-XV ст.
- Касцёл Св. Яна, XIV ст.
- Барбакан, арх. Дж. Батыста, 1548
- Камяніцы, XV-XVIII ст.
Новы горад
- Фарны касцёл, XV ст.
- Каралеўскі замак, 1598-1619
- Калона Жыгімонта III на Замкавай плошчы, 1644
- Кляштары і касцёлы, XVI-XVII ст.
- Палацы, XVII-XVIII ст.
У Варшаве каля 40 музеяў.
Прамысловасць
Горад з’яўляецца цэнтрам машынабудавання, хімічнай прамысловасці, вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і інш.
Транспарт
Варшава - вузел чыгунак і аўтадарог, міжнародны аэрапорт. З 1994 дзейнічае Варшаўскі метрапалітэн.
Адукацыя і навука
У горадзе размяшчаецца Польская АН, Нацыянальная бібліятэка. Варшаўскі ўніверсітэт — буйнешы навучальны і навуковы цэнтр Польшчы, заснаваны ў 1816.
Культура і мастацтва
У Варшаве дзейнічае каля 30 тэатраў, філармонія.
Штогод праводзіцца Міжнародны фестываль сучаснай музыкі «Варшаўская восень», адзін раз у пяць гадоў Міжнародны конкурс піяністаў імя Шапена.
Гарады-пабрацімы
Варшава з’яўляецца горадам-пабрацімам наступных гарадоў:[3]
|
|
Некаторыя вуліцы
Вядомыя асобы
- Марак Эдэльман
- Агнешка Асецка
- Ян Томаш Грос
- Вільгельм Калінскі
- Януш Корчак
- Беата Тышкевіч
- Кшыштаф Кеслёўскі
- Агнешка Холанд
- Ганна Марыя Ёпек
- Каміла Скалімоўская
- Мікалай Аляксандравіч Маніс
- Магдалена Радзівіл (1861—1945) — дзеяч беларускага культурнага руху, мецэнатка.
- Міхал Федароўскі (1853—1923) — беларускі і польскі фалькларыст, этнограф, археолаг.
- Маркус Клінгберг (1918—2015) — савецкі шпіён у Ізраілі, быў галоўным інфекцыяністам БССР.
- Яўген Барысавіч Меве (1910—1990) — фтызіятр, пульманолаг. Доктар медыцынскіх навук (1964), прафесар (1965).
Выбітныя будынкі і помнікі
- Лазенкоўскі палац
- Варшаўская фондавая біржа
- Палац культуры і навукі
- Помнік Жэгоце, Варшава
- Саксонскі палац (страчаная спадчына)
- Помнік Юзафу Панятоўскаму
- Палац Сапегаў
- Міроўскія залы
- Варшаўскія фільтры вады
- Варшаўскі заапарк
Хмарачосы
- Варшаўскі гандлёвы цэнтр
- Варшаўскі фінансавы цэнтр
- Інтэркантыненталь Варшава
- ОРКО Таўэр
- Babka Tower
- TP SA Tower
- Rondo 1
Зноскі
- 1 2 Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w I kwartale 2014 r., stan na 30.06.2019. Архівавана 26 снежня 2018.
- ↑ Główny Urząd Statystyczny, dane za rok 2013
- ↑ Сайт горада Варшава(польск.) (4 мая 2005). Архівавана з першакрыніцы 5 ліпеня 2014. Праверана 26 сакавіка 2014.
- ↑ Архівавана 6 чэрвеня 2012. Архівавана 6 чэрвеня 2012. Архівавана 6 чэрвеня 2012. Chicago Sister Cities (англ.) Архівавана 6 чэрвеня 2012.
Спасылкі
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Варшава
Катэгорыя·Населеныя пункты паводле алфавіта Катэгорыя·Раёны Варшавы Катэгорыя·Раёны і акругі гарадоў
Змесціва гэтай старонкі з праектаў амерыканскага фонда «Вікімедыя» дасяжнае пад сукупнай ліцэнзіяй CC BY-SA 3.0 і GFDL.