Цівалі (Мінск)

У гэтага паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Цівалі.

Цівалі́[1], прадмесце Цівалі́ — гістарычны раён Мінска, размешчаны ў паўночна-заходняй частцы горада, за Кальварыйскімі могілкамі.

Гісторыя

На месцы цяперашняга кінатэатра «Аўрора» месцілася загарадная рэзідэнцыя менскіх каталіцкіх арцыбіскупаў. Па паўстаннях 1830—1831 і 1863—1864 гадоў улады Расійскай імперыі канфіскавалі маёмасць і выслалі апошняга каталіцкага біскупа.

Мясцовасць выкупіў прускі прадпрымальнік Т. Гольцберг. У сваім фальварку Гольцберг зрабіў першы ў Мінску парк актыўных атракцыёнаў. Мясціна была названа ў гонар парка актыўнага адпачынку «Цівалі», адкрытага ў Капенгагене знакамітым дацкім вандроўнікам Г. Карстэнсэнам у 1844 годзе. Праз папулярнасць праекта падобныя паркі былі створаны ў многіх еўрапейскіх гарадах.

У беларускіх Цівалях была пабудавана сядзіба, летні тэатр «Цівалі» і рэстарацыя. На ўзвышшы знаходзіўся адзіны ў ваколіцах вятрак. Раён з’яўляўся адным з культурных куткоў губернскага Мінска.[2]

Да 1917 года фальварак Сеніцкай воласці Мінскага павета[3]. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі бальшавіцкія ўлады зрабілі ў Цівалях жывёлагадоўчую ферму. Фальварак пераўтвораны ў вёску, Ждановіцкі сельсавет[3]. Да Ціваляў быў далучаны фальварак Навінкі, што месціўся побач на поўнач[4].

Цягам 1938 года супрацоўнікі НКУС СССР закапалі ў жывёльным могільніку вёскі Цівалі (Мінскі раён; цяпер ля кінатэатра «Аўрора», вул. Прытыцкага, Мінск) каля 300 целаў чыгуначнікаў. У той год іх незаконна расстралялі ў некалькіх гарадах Беларусі па загаду камісара шляхоў зносін СССР(руск.) бел. Лазара Кагановіча за стачкі дзеля спынення высылкі жыхароў Беларусі ў Сібір і Запаляр’е. У 1961 годзе салдаты Беларускага палка Міністэрства ўнутраных спраў БССР раскапалі могільнік. Сярод касцей жывёл знайшлі скручаныя калючым дротам рэшткі людзей з прастрэленымі чарапамі. Пры гэтым замест апазнання і пахавання па загаду вышэйшага камандавання чалавечыя рэшткі спалілі напалмам разам з жывёльнымі і затым закапалі ў лесе ля дарогі на Ракаў (Валожынскі раён, Мінская вобласць)[5].

20 студзеня 1960 года вёска пералічана са складу скасаванага Мядзвежынскага сельсавета ў Ждановіцкі сельсавет[6]. У 1967 годзе вёска далучана да Мінска. Галоўная вуліца вёскі атрымала назву Кветкавая[3]. Вёска знесеная ў 1970-я гады[4].

У 1992—2000 гадах хакейны клуб «Дынама» Мінск выступаў пад назвай «Цівалі», пад якім 4 разы станавіўся чэмпіёнам Беларусі па хакеі з шайбай[7]

Сучаснасць

У наш час пра існаванне прадмесця нагадвае аднайменны парк паміж вуліцамі Прытыцкага, Пятра Глебкі і Матусевіча[8], што месціцца ў раёне колішняга фальварка Шырокае Балота.

У 2017 годзе запланаваная станцыя Чацвёртай лініі Мінскага метрапалітэна атрымала назву Цівалі.

У культуры

У 1994 годзе Сяргей Законнікаў напісаў паэму «Цівалі» ў гонар чыгуначнікаў Беларусі, забітых у 1938 годзе за спыненне цягнікоў з ссыльнымі. Паэма складалася з 15 частак: Уступ, На Беларусі мор, Ноч, Раніца, Сон Лысоні, Сон Варанога, Сон машыніста Калейкі, Пекла, Жалезны наркам, Статак, Наш дзень, Мне чуецца гул грамадзянскай вайны, Лёс, Апошні шанц, Эпілог[9]. 24 кастрычніка 2012 года ў Мінску адбылася прэм’ера дакументальна-публіцыстычнага фільму «Цівалі» рэжысёркі Галіны Самойлавай аб расстраляных чыгуначніках. 29 кастрычніка фільм паказаў спадарожнікавы тэлеканал «Белсат» (Варшава, Польшча)[10].

Зноскі

1. ↑ Рапановіч Я. Н. Слоўнік назваў населеных пунктаў Мінскай вобласці / Рэд. П. П. Шуба. — Мінск: Навука і тэхніка, 1981. — 360 с.
2. ↑ Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. — 696 с. С. 231—232
3. 1 2 3 Минск : энциклопедический справочник, 1983, с. 402
4. 1 2 Сацукевіч І. І., с. 5
5. ↑ Марат Гаравы У Мінску адбылася дэманстрацыя стужкі «Цівалі»(нявызн.). Газета «Новы час». Праверана 1 лістапада 2014.
6. ↑ Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 20 студзеня 1960 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1960, № 2.
7. ↑ «Дынама» — чэмпіён(нявызн.) (недаступная спасылка). Газета «Наша Ніва». Архівавана з першакрыніцы 5 сакавіка 2016. Праверана 1 лістапада 2014.
8. ↑ Решение 22-й сессии Минского городского Совета депутатов 24-го созыва № 274 от 22.12.2006: Аб прысваенні назваў вуліцы, скверам і мікрараёнам г. Мінска(недаступная спасылка)
9. ↑ Сяргей Законнікаў Гэта мы(нявызн.). Мы — нацыя. Праверана 1 лістапада 2014.(недаступная спасылка)
10. ↑ Яны спрабавалі спыніць сталінскую машыну смерці(нявызн.). Белсат. Праверана 1 лістапада 2014.

Літаратура

• Гісторыя Мінска. 1-е выданне. Мінск. БелЭн. 2006. — 696 с. ISBN 985-11-0344-6.
• Тиволи // Минск : энциклопедический справочник / Л. В. Аржаева и др.; редколлегия: И. П. Шамякин (главный редактор) и др.. — Минск: Белорусская Советская Энциклопедия, 1983. — 467 с. — 70 000 экз.
• Рапановіч Я. Н. Слоўнік назваў населеных пунктаў Мінскай вобласці / Рэд. П. П. Шуба. — Мінск: Навука і тэхніка, 1981. — 360 с.
• Сацукевіч І. І. Вёскі, што ўвайшлі ў склад Мінска. — nashapamiac.org.