Валожынскі раён

Вало́жынскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Мінскай вобласці Беларусі.

Геаграфія

Знаходзіцца на захадзе Мінскай вобласці, мяжуе з Маладзечанскім, Мінскім, Дзяржынскім і Стаўбцоўскім раёнамі Мінскай вобласці, на захадзе і паўночным захадзе — з Іўеўскім, Ашмянскім і Смаргонскім раёнамі Гродзенскай вобласці.

Клімат умерана кантынентальны. Сярэдняя тэмпература студзеня складае −6,7 °C, ліпеня — +17,5 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — 659 мм. Вегетацыйны перыяд — 187 дзён.

Паверхня хвалістая. На ўсходзе раёна размяшчаецца Мінскае ўзвышша, на поўначы — адгор’і Ашмянскага ўзвышша, на паўднёвым захадзе — Нёманская нізіна. Пераважаюць вышыні 150—250 м, максімальная адзнака — 335 м (гара Маяк каля в. Шапавалы).

Гісторыя

Валожынскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці БССР. Цэнтр — горад Валожын. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 21 сельсавет: Адамоўскі, Брыльскі, Бурмацкі, Вішнеўскі, Войштавіцкі, Гародзькаўскі, Даўбенскі, Дорскі, Забрэжскі, Ігнатаўскі, Ластаянцаўскі, Лоскаўскі, Ляшчоўскі, Мінцаўскі, Пяршайскі, Румскі, Сакаўшчынскі, Стайкаўскі, Сугваздаўскі, Узбалацкі, Філіпіняцкі.

20 верасня 1944 года раён увайшоў у склад Маладзечанскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года быў утвораны Багданаўскі сельсавет, скасаваны Адамоўскі, Бурмацкі, Войштавіцкі, Ігнатаўскі, Лоскаўскі, Ляшчоўскі, Мінцаўскі, Філіпіняцкі сельсаветы, Румскі сельсавет перайменаваны ў Белакорацкі. 26 ліпеня 1957 года скасаваны Ластаянцаўскі сельсавет. 12 чэрвеня 1968 года Стайкаўскі сельсавет перайменаваны ў Мінцінскі. З 20 студзеня 1960 года раён у складзе Мінскай вобласці, да раёна былі далучаны Гіравіцкі, Пятроўшчынскі, Ракаўскі і Яршэвіцкі сельсаветы Радашковіцкага раёна, Багданаўскі сельсавет перададзены ў склад Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці. 26 жніўня 1961 года быў скасаваны Гіравіцкі сельсавет. 17 красавіка 1962 года да раёна былі далучаны Зарачанскі, Пральніцкі сельсаветы, 24 населеныя пункты Волменскага сельсавета і гарадскі пасёлак Івянец скасаванага Івянецкага раёна. 5 мая 1962 года Мінцінскі сельсавет перайменаваны ў Валожынскі, Пральніцкі — у Падневіцкі, Брыльскі сельсавет скасаваны.

25 снежня 1962 года Валожынскі раён быў ліквідаваны, яго тэрыторыя далучана да Маладзечанскага раёна за выключэннем гарадскога пасёлка Івянец, Волменскага, Зарачанскага і Падневіцкага сельсаветаў, якія ўвайшлі ў склад Стаўбцоўскага раёна.

6 студзеня 1965 года раён быў адноўлены, уключаў Белакорацкі, Валожынскі, Вішнеўскі, Гародзькаўскі, Даўбенскі, Дорскі, Забрэжскі, Залескі, Пяршайскі, Ракаўскі, Сакаўшчынскі, Сугваздаўскі, Узбалацкі, Яршэвіцкі сельсаветы Маладзечанскага раёна, гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы Стаўбцоўскага раёна, Багданаўскі сельсавет (за выключэннем 24 населеных пунктаў) Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці. 22 мая 1967 года ўтвораны Падбярэзскі сельсавет. 12 жніўня 1970 года Волменскі сельсавет перададзены Дзяржынскаму раёну. 16 жніўня 1973 года Даўбенскі сельсавет перайменаваны ў Бабровіцкі, 1 кастрычніка 1973 года Зарачанскі — у Івянецкі. 29 ліпеня 1976 года скасаваны Белакорацкі сельсавет. 5 сакавіка 1983 года Забрэжскі сельсавет перайменаваны ў Забрэзскі. 30 кастрычніка 2009 года скасаваны Бабровіцкі, Забрэзскі, Падбярэзскі, Сугваздаўскі сельсаветы[3]. 28 мая 2013 года скасаваны Багданаўскі, Залескі, Пральніцкі, Сакаўшчынскі, Узбалацкі і Яршэвіцкі сельсаветы[4].

Вядомыя асобы

• Павел Вент (1880, фальв. Крыніца — ?) — генерал-маёр БНР
• Збігнеў Уладзіслававіч Iваноўскі (нар. 1948) — вучоны. Доктар палітычных навук, прафесар.
• Фердынанд Рушчыц
• Яўстафій Арлоўскі
• Аляксандр Аляксандравіч Лукашанец — беларускі мовазнавец
• Віктар Шніп
• Хведар Чэрня
• Валянціна Францаўна Гіруць-Русакевіч
• Ядвіга Канстанцінаўна Паплаўская
• Міхал Сапоцька
• Уладзімір Антонавіч Багіна
• Валянцін Уладзіміравіч Вялічка
• Ганна Міхайлаўна Рубацкая (1900—1993) — самадзейная паэтка[5][6].
• Міхаіл Фаміч Букштыновіч
• Уладзіслаў Максімілянавіч Страмінскі — беларускі і польскі мастак. Цяжка паранены ля мястэчка Пяршаі ў час Першай сусветнай вайны[7]
• Францішак Кушаль (1895, в. Пяршаі — 1968) — беларускі вайсковы і палітычны дзеяч
• Яўгенія Чаплінская (1925 в. Маршалкі — 2019) — педагог, культурніцкая дзяячка[8]

Цікавыя мясціны

На тэрыторыі Валожынскага раёна знаходзяцца наступныя помнікі прыроды рэспубліканскага значэння:

1. Валун «Камень»
2. Валун «Васькаў камень»
3. Валун «Чортаў камень»
4. Валун «Мігматыт»
5. Валун «Вялікі камень» кучкуноўскі
6. Валуны «Макасіцкія»
7. Валун «Вялікі камень» алянаўскі
8. Валун «Вялікі камень» бузуноўскі
9. Валун «Вялікі камень» залескі
10. Валун «Вялікі камень» навінаўскі
11. Валун «Вялікі камень» шальцінскі
12. Валун «Вялікі камень» прусагорскі
13. Гара «Замэчак»
14. Гора «Ходчыка»
15. Сіняя Гара
16. Агаленне «Палачаны»
17. Ледавіковы кангламерат «Ракаўскі»
18. Кангламерат «Святы камень» бузуноўскі

Усе пералічныя помнікі прыроды адносяцца да класу геалагічных.

Гл. таксама

• Валожынскі павет
• Рака Дворышча
• Рака Капусцінка
• Рака Клімок

Зноскі

1. 1 2 3 Вынікі перапісу 2009 года
2. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» Архівавана 4 сакавіка 2016. (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
3. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219 Об изменении административно-территориального устройства Минской области Архівавана 25 кастрычніка 2020.
4. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области Архівавана 31 сакавіка 2016.
5. ↑ Сшыткі бабулі Ганны
6. ↑ Ганне Рубацкай — 100 год //«Рэгіянальная газета», 19 мая 2000 г., № 20 (265)
7. ↑ Zenobia Karnicka.. The Life and Work — Chronology(англ.)  (недаступная спасылка). Wladyslaw Strzeminski 1893 — 1952. Museum of Art in Lodz (10 кастрычніка 1993). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2013.
8. ↑ https://www.svaboda.org/a/31456467.html

Літаратура

• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.