Каўнас

Ка́ўнас[3] (літ.: Kaunas, традыцыйная беларуская назва — Ко́ўна, польск.: Kowno) — другі паводле велічыні і значэння горад Літвы, адміністрацыйны цэнтр Каўнаскага павета і Каўнаскага раёна.

Размешчаны ля ўпадзення ракі Віліі (Нярыс, літ.: Neris) у Нёман (Нямунас, літ.: Nemunas). Плошча 157 км².

Назва

Назву Каўнас (літ.: Kaunas) узводзяць да балтыйскага кораня, які азначае нізкае, гразкае, багністае месца.

Гісторыя

Першае згадванне ў пісьмовых крыніцах адносіцца да 1361 года. Магдэбургскае права падаравана вялікім князем літоўскім Вітаўтам у 1408 годзе.

З 1842 года цэнтр Ковенскай губерні.

У 1920—1940 гадах «часавая сталіца» Літоўскай Рэспублікі.

Герб

На гарадскіх гербавых пячатках з XV стагоддзя адлюстроўваўся тур, з канца XV стагоддзя яго дапоўніў крыж. З 1843 года герб Ковенскай губерні, якім карыстаўся і губернскі горад Коўна, адлюстроўваў усталяваны на ратушнай плошчы помнік у памяць вайны 1812 года.

2 мая 1935 года гарадская рада Каўнаса зацвердзіла герб з выявай на пурпурным фоне белага тура з залатымі капытамі, рагамі і крыжам паміж рогамі. З 1969 года выкарыстоўваўся герб з выявай на чырвоным фоне белага зубра. Дэкрэтам прэзідэнта Літоўскай Рэспублікі 30 чэрвеня 1993 года зацверджаны герб, які паўтарае гістарычны герб: на чырвоным шчыце белы тур з залатым крыжам паміж рогамі.

Насельніцтва

У 1989 года насельніцтва складала 418 087 чалавек, па дадзеных усеагульнага перапісу насельніцтва 2001 года — 381 300 чалавек, у 2004 годзе — 368 917 чалавек.

Этнічны склад

У адрозненні ад Вільнюса і Клайпеды, Каўнас — адзін з самых манаэтнічных гарадоў Літвы. Літоўцы складаюць амаль 93 % яго насельніцтва, найбуйнай этнічнай меншасцю з’яўляюцца рускія, украінцы і беларусы (каля 6 %). Большасць жыхароў сярэдняга і старэйшага пакаленняў валодае рускай мовай.

Этнічны склад насельніцтва Каўнаса паводле перапісу 2001 года:

1. Літоўцы 92,9 %
2. Рускія 4,4 %
3. Украінцы 0,5 %
4. Палякі 0,4 %
5. Іншыя 1,8 %

Раней у гісторыі горада, да Халакоста, найбуйнымі меншасцямі ў горадзе з’яўляліся палякі і яўрэі, на якіх у суме прыходзілася да 4/5 насельніцтвы дарэвалюцыйнага Каўнаса.

Этнічны склад насельніцтва Каўнаса паводле перапісу 1939 года:

1. Літоўцы 60 %
2. Яўрэі 25 %
3. Палякі 10 %
4. Усходнія славяне 5 %

Этнічны склад насельніцтва Коўна паводле перапісу 1919 года:

1. Палякі 42 %
2. Яўрэі 31 %
3. Літоўцы 16 %
4. Рускія 1,5 %
5. Іншыя 1,0 %

(Частка моцна паланізаванай літоўскай эліты, працягвала ўлічвацца як палякі ў царскай Расіі)

Спорт

• ФК Каўна Жальгірыс — футбольны клуб.
• ФК Стумбрас — футбольны клуб.
• НФА стадыён па футболу.

Славутасці

• Касцёл Святога Юрыя
• Дом Пяркунаса

Вядомыя асобы

• Натальля Вішнеўская (1907—1989) — беларуская паэтка.
• Дамінік Касакоўскі (1711—1743) — дзяржаўны дзеяч Рэчы Паспалітай.
• Кястуціс Кевалас (нар. 1972) — архібіскуп Каўнаскай архідыяцэзіі.
• Дамінікас Дамаркас (нар. 1992) — літоўскі баскетбаліст.
• Ірына Аляксандраўна Новікава (нар. 1956) — беларускі ўрач алерголаг-імунолаг. Доктар медыцынскіх навук (2002), дацэнт (2003), прафесар (2008).
• Вітаўтас Пяткявічус (1930—2008) — літоўскі пісьменнік, палітычны і грамадскі дзеяч

Гарады-пабрацімы

• Брно, Чэхія
• Грэнобль, Францыя
• Калінінград, Расія
• Лінц, Аўстрыя
• Лос-Анджэлес, ЗША
• Одэнсэ, Данія
• Тамперэ, Фінляндыя
• Тарту, Эстонія
• Уроцлаў, Польшча
• Харкаў, Украіна
• Ферара, Італія

Зноскі

1. ↑ http://www.kaunas.lt/apie-kauna/statistika/
2. ↑ Resident population by city / town at the beginning of the year — Statistics Lithuania, 2019. Праверана 19 чэрвеня 2022.
3. ↑ Напісанне ў адпаведнасці з ТКП 187-2009 (03150) «Спосабы і правілы перадачы геаграфічных назваў і тэрмінаў Літоўскай Рэспублікі на беларускую мову»

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Каўнас
• Муніцыпалітэт г. Каўнаса, афіцыйная старонка Архівавана 17 снежня 2008. (англ.)
• Вялікая Савецкая Энцыклапедыя
• Горад гераічных буржуа