Тамперэ

Тамперэ (фінск. Tampere, швед. Tammerfors) — горад у правінцыі Пірканма на поўдні Фінляндыі, другі па значнасці гарадскі цэнтр пасля Хельсінкі. Тамперэ, разам з 204 000 жыхароў і больш за 300 000, уключна суседнія муніцыпалітэты, з’яўляецца другім па значнасці гарадскім цэнтрам Фінляндыі пасля Хельсінкі.

Геаграфія

Горад размешчаны на поўдні Фінляндыі, знаходзіцца паміж двума азёрамі: Нясіярві (Näsijärvi) на поўначы і Пюхяярві (Pyhäjärvi) на поўдні. Розніца між ўзроўнямі вады гэтых азёр — 18 метраў, між імі цячэ рака Тамеркаскі дажўжынёй 945 метраў. Рака падзяляе гістарычны цэнтр горада на дзве часткі.

Найбліжэйшыя гарады — Нокія, Піркала, Кангасала, Юлёярві, Орывесі, Куру, Руавесі і Лемпяля.

Клімат

Клімат Тамперэ блізкі да ўмерана-марскога. Для яго характэрна мяккая снежная зіма і кароткае халаднаватае лета. Самым халодным месяцам з’яўляецца люты, а самым цёплым — ліпень. Снег ляжыць у сярэднім з канца лістапада да сярэдзіны красавіка.

Гісторыя

У 1775 годзе ў раёне ракі Тамеркаскі шведскім каралём Густавам III было заснавана гандлёвае паселішча. Ужо праз чатыры гады, у 1779 годзе, паселішча атрымала статус горада. У той час Тамперэ быў невялікім гарадком, які займаў усяго некалькі квадратных кіламетраў.

Вялікае Княства Фінляндскае

У XIX стагоддзі, калі Тамерфорс у складзе Вялікага Княства Фінляндскага быў адным з гарадоў Расійскай імперыі, ён ужо ўяўляў з сябе буйны гандлёвы і індустрыяльны цэнтр. На працягу другой паловы XIX стагоддзя Тамерфорс складаў амаль палову індустрыяльнага патэнцыялу Фінляндыі. Індустрыяльная моц горада дала яму другая назва — «Паўночны Манчэстэр».

У сувязі з развіццём вытворчасці і будаўніцтвам новых заводаў Тамперэ павялічваў сваю плошчу за кошт далучэння суседніх сельскіх паселішчаў.

У снежні 1905 года ў Тамерфорсе праходзіла 1-я канферэнцыя РСДРП, дзе ўпершыню сустрэліся У. І. Ленін і Сталін.

Незалежная Фінляндыя

Падчас Грамадзянскай вайны ў Фінляндыі (28 студзеня — 15 мая 1918 года) Тамперэ быў месцам аднаго са стратэгічна важных падзей — 6 красавіка «белыя» узялі горад і захапілі ў палон каля 10 000 «чырвоных».

Тамперэ быў вядомы як горад тэкстыльнай і металургічнай прамысловасці. Аднак, у 1990-х гадах ён стаў вядомы як цэнтр тэлекамунікацыйнай індустрыі і інфармацыйных тэхналогій. Тэхналагічны цэнтр Хермія (фінск.: Hermia) у раёне Херванта (фінск.: Hervanta) з’яўляецца флагманам гэтай індустрыі.

Эканоміка

Тамперэ — вузел чыгунак і аўтадарог, порт.

У горадзе дзейнічае шэраг буйных прадпрыемстваў прадпрыемствы машына-будаўнічай, цэлюлозна-папяровай, хімічнай, гарбарна-абутковай, тэкстыльнай, харчовай прамысловасці, ГЭС, вылічальны цэнтр. Дзейнічае завод канцэрна Pilkington.[2]

Культура

Тамперэ вядомы сваім насычаным культурнай жыццём. У горадзе пражывалі і пражываюць некаторыя з класікаў і вядомыя фінскія пісьменнікі. Горад таксама мае даўнія тэатральныя традыцыі - у горадзе дзейнічаюць 3 тэатры, з якіх найбольш вядомым з’яўляецца Тамперскі гарадскі тэатр (Tampereen Teatteri), кожны жнівень праводзіцца тэатральны фестываль (Tampereen Teatterikesä).

У горадзе штогод у сакавіку праводзіцца Міжнародны фестываль кароткаметражных фільмаў.Tammerfest — фестываль урбаністычнай рока праходзіць у горадзе кожны ліпень, акрамя таго гарадскі мастацкі фонд штогод арганізоўвае ў горадзе яшчэ 3 міжнародныя культурныя мерапрыемствы: Tampere Jazz Happening кожны лістапад, Tampere Vocal Music Festival і Tampere Biennale у розныя гады.

У Тамперэ размешчаны галоўны офіс папулярнага ва ўсёй краіне тэлеканала YLE TV2.

Славутасці

Адным з самых ранніх культавых збудаванняў Тамперэ з’яўляецца Старая царква, пабудаваная ў класічным стылі ў 1828 годзе па праекце архітэктараў Карла Басі і Карла Энгеля. У неагатычным стылі пабудавана ў 1881 годзе царква Алексантэры, а ў стылі нацыянальнага рамантызму збудаваны па праекце Ларса Сонка ў 1907 годзе Кафедральны сабор. У 1966 годзе ў стылі мадэрнізм пабудаваны ў раёне Калева па праекце архітэктараў Райлі і Рэйма Піетыля сучасны бетонны храм — царква Калева.

Адзіная праваслаўная царква ў гонар Аляксандра Неўскага і свяціцеля Мікалая пабудавана ў цэнтры Тамперэ ў 1899 годзе па праекце інжынера Т. У. Язукова.

У горадзе дзейнічае каля 20 музеяў рознай скіраванасці, у тым ліку музей шпіянажу, музей паліцыі, музей Леніна, а таксама музей мумі-троляў, прысвечаны творчасці Тувэ Янсан[3].

• Старая царква
• Царква Алексантэры
• Царква Калева
• Праваслаўная царква

Адукацыя

У акрузе Тамперэ дзейнічае 4 універсітэты, сярод якіх найважнейшымі з’яўляюцца Універсітэт Тамперэ (UTA, засн. 1925, у сяр. 2000-х навучалася больш за 12 000 студэнтаў) і Тамперскі тэхналагічны ўніверсітэт(TTY, таксама больш за 12 000 студэнтаў), размешчаны ў раёне Херванта.

Насельніцтва

Гарады-пабрацімы

• Выбарг, Расія
• Санкт-Пецярбург, Расія (1993)
• Ніжні Ноўгарад, Расія
• Брашаў (рум.: Braşov), Румынія
• Хемніц (ням.: Chemnitz), Германія
• Эсэн (ням.: Essen), Германія
• Каўнас (літ.: Kaunas), Літва
• Кіеў (укр.: Київ), Украіна
• Коўпавагюр (ісл.: Kópavogur), Ісландыя
• Лінц (ням.: Linz), Аўстрыя
• Лодзь (польск.: Łódź), Польшча
• Мішкальц (венг.: Miskolc), Венгрыя
• Норчэпінг (шведск.: Norrköping), Швецыя
• Одэнсэ (дацк.: Odense), Данія
• Оламаўц (чэшск.: Olomouc), Чэхія
• Саскатун (англ.: Saskatoon), Саскачэван, Канада
• Сірак’юс (англ.: Syracuse), Нью-Ёрк, ЗША
• Тарту (эст.: Tartu), Эстонія
• Тронхейм (нарв.: Trondheim), Нарвегія

Зноскі

1. 1 2 3 4 http://www.infopankki.fi/en/tampere/information-about-tampere Праверана 1 лютага 2017.
2. ↑ Pilkington плануе зачыніць свой завод у Юлеярві, без працы могуць застацца 320 чалавек // Сайт тэлерадыёкампаніі Yleisradio Oy. Novosti po-russki. — 26 кастрычніка 2012.(Праверана 8 мая 2022)
3. ↑ Где живут муми-тролли? — журнал Вокруг света

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Тамперэ
• Афіцыйны сайт Тамперэ(фін.)