Любань (Вілейскі раён)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Любань (значэнні).

Лю́бань[1] (трансліт.: Liubań, руск.: Любань) — аграгарадок у Вілейскім раёне Мінскай вобласці. Уваходзіць у склад Любанскага сельсавета.

Геаграфія

Знаходзіцца за 12 км на паўночны захад ад цэнтра горада Вілейка. Праз Любань праходзіць шаша Р28 на ўчастку Вілейка — Мядзел, іншыя дзве дарогі вядуць праз Іжу ў Лыцавічы і ў Куранец. Бліжэйшая чыгуначная станцыя ў Куранцы (лінія Полацк — Маладзечна).

Гісторыя

Назва сучаснай вёскі не з’яўляецца аўтэнтычнай, бо на гэтым месцы да стварэння маёнтка Любань існавала вёска пад назвай Юхавічы, якая ўпершыню згадваецца ў пісьмовых крыніцах у 1536 г. як «сяло Юхавічы» на ускрайку Юхавіцкай пушчы. У Юхавічах у 1789 г. мелася карчма, якая стаяла на перакрыжаванні дарог з Чурлёнаў на Куранец і старой ваеннай дарогі з Вільні. У познія часы Рэчы Паспалітай вёска (як і іншыя навакольныя землі) належала князям Агінскім. У першыя гады Расійскай імперыі маёнтак быў канфіскаваны ў дзяржаўны скарб.

У 1806 г. Ян Віктаравіч Любанскі набыў маёнтак Маркава, да якога належыла таксама вёска Юхавічы. Ян Любанскі для паляпшэння сваёй прыватнай гаспадаркі актыўна скупліваў, а часам захопліваў і адсуджваў навакольныя землі сваіх суседзяў-землеўласнікаў. Ён таксама вырашыў пабудаваць сваю ўласную рэзідэнцыю пад назвай «Любанова» ці «Любань» і выбраў маляўнічую мясцовасць на ўзлеску Юхавіцкай пушчы, дзе праекту будаўніцтва суцэльнага садова-паркавага і архітэктурнага ансамбля «замінала» вёска Юхавічы, што месцілася побач. Таму Ян Любанскі ў час будаўніцтва рэзідэнцыі ў 1807—1808 гг. высяліў сялян з вёскі Юхавічы ва ўрочышча Кузюткі, што месцілася каля Маркаўскага маёнтка, і засценкі Кульшыно, Астравы, Красны Бераг, Чабатары. Сяляне ва ўрочышча Кузюткі па-ранейшаму называлі сябе юхаўчанамі і з цягам часу афіцыйнай назвай новай вёскі ва ўрочышчы Кузюткі ўсё ж стала «Юхавічы» (Зараз гэта вёска знаходзіцца ў межах Маладзечанскага раёна).

У часы Лістападаўскага паўстання (1830—1831) пляменнік Яна Віктаравіча Любанскага Віктар Міхайлавіч Любанскі, які ў тыя часы жыў у Любані, стаў адным з начальнікаў штаба Вілейскага павятовага апалчэння паўстанцаў і нават з атрадам даў бой расійскім урадавым войскам каля Любані.

Паводле інвентару за 1847 год, у маёнтку Любань (з 19 населеных пунктаў) цалкам налічвалася 953 мужчынскія і 889 жаночых душ. Акрамя прыгонных абавязкаў сяляне павінны былі паставіць для двара маянткоўца 418 курэй, больш за 4 тысячы яек і 836 копаў (1 капа – 60 штук) сушаных баравікоў.

Пазней маёнтак Любань перайшоў у валоданне сына Яна Любанскага — Яна Янавіча Любанскага (1820—1884) і ўнука Аляксандра Янавіча Любанскага (1863—1932).

У 1861 г. у маёнтку Любань з фальваркамі ў Вілейскім павеце налічвалася 1137 прыгонных душ мужчынскага полу (у тым ліку 13 дваровых) і 224 з далёкіх двароў. Усяго карыснай зямлі ў маёнтку было 4480 дзесяцін (па 3,9 дзесяціны на душу). Прыгону адбывалася 156 дзён з двара для прыгонных мужчынскага полу і 104 дня для душ жаночага полу. Згону было па 12 дзён для працоўных душ мужчынскага і жаночага полу. Натуральныя павіннасці былі наступныя: будаўнічыя па меры патрэбы, начная варта па чарзе[2].

У Любані ў 1886 г. меліся палац, бровар, саладоўня, карчма, сад, а таксама цудоўны парк — з сажалкамі і масткамі, якія часткова захаваліся і сёння[3].

У часы рэвалюцыі 1905–1907 гадоў у Расійскай імперыі сяляне вёскі Каралеўцы Вілейскага павета падгаварылі наёмных работнікаў маёнтку Любань на арганізацыю забастоўкі, з-за чаго Любанскія і ўласнікі суседніх маёнткаў вымушаны былі часова з’ехаць з Вілейскага павета на жыхарства ў Вільню[3].

У 1909 г. у маёнтку Любань таксама налічваліся сыраварня, гараж, аранжарэя, лядоўня і новы палац Любанскіх. Асобна ад новага палаца стаялі флігель і дом для рабочых. А стары палац Любанскіх (які згарэў за некалькі гадоў да таго) быў пераабсталяваны ў якасці сыраварні, лядоўні і розных складскіх памяшканняў[3].

Недалёка ад маёнтка Любань — каля вёскі Гарадзішча (цяпер гэта — пагорак паміж вілейскай царквой Свяціцеля Ціхана і новымі ляснымі могілкамі) — на каталіцкіх могілках размяшчаўся сямейны склеп з пахаваннямі прадстаўнікоў роду Любанскіх (які існуе ў паўразбураным стане і цяпер)[3][4].

У часе Першай сусветнай вайны у 1917 г. у Любані быў створаны партызанскі атрад, які даваў адпор нямецкім войскам, якія забіралі ў сялян хлеб, жывёлу і сена.

У міжваеннай Польшчы 5 лютага 1922 г. Аляксандр Любанскі (1863—1932) прадаў за 42 мільёны 214 тысяч польскіх злотых Леаніду Кракаву свой маёнтак Любань (які на той час складаўся з 11 750 гектараў зямельных угоддзяў, з іх — 500 га ворыва, 650 га лугоў, 4300 га лесу)[3].

Леанід Кракаў, аднак, не быў шчаслівым пакупніком новага маёнтка, бо ў перыяд эканамічнага крызісу ў Польшчы ў 1930-я гг. трапіў у вір няўдалых фінансавых спекуляцый, таму маёнтак Любань у 1932 г. перайшоў ва ўласнасць аднаго з польскіх дзяржаўных банкаў. Адміністратарам быў назначаны Вітольд Грыгор’еўскі, якога за злоўжыванні ў маі 1938 г. замянілі інжынерам Зыгмунтам Шэліскім. У сваю чаргу аканомам маёнтка з 1930 па 1939 г. быў Васіль Гісіч, ураджэнец вёскі Ручыца.

З 1939 г. вёска ў складзе БССР, дзе паводле рэвізіі былых панскіх маёнткаў мелася: «Усёй зямлі 11 тысяч гектараў, пахатнай — 450 га, сенакосу — 220 га, сада — 4 га, лесу да 10 тысяч га. Маюцца два ставы са значнай колькасцю карпа, аранжарэя і пчальнік на 13 сямей. Накіраванне гаспадаркі камбінаванае: і паляводства, і жывёлагадоўля. Маецца лесапільны завод — 2 га, паравы млын, бровар, маслазавод, кузня і сталярная майстэрня – даволі прыстойныя. З пабудоў: 2 кароўнікі на 400 галоў, 1 свінарнік на 100 галоў, свіран, гараж, 4 каменныя падвалы, 1 лядоўня, вяндлярня, лазня і іншыя неабходныя пабудовы. Маецца трактар нямецкай маркі «Дэрынг», складаная малатарня «Рустан», электрадынама. Захавалася сама былая панская сядзіба, а таксама сельгасмашыны і інвентар. Скаціна ўся аддадзена былым батракам і бедным сялянам. Засталося 7 кароў, 16 працоўных коней, 1 свінаматка, парода скаціны — чырвонанямецкая. Маецца корму для жывёлы: саломы — 300 тон, сена — 50 тон, збожжа-насення: аўса — 65 тон, ячменю — 18 тон, «темешкі» — 12 тон, рыса — 12 тон, сена канюшыны — 500 тон, сарадзелы – 500 пудоў, азімыя засеяны на 92 га. Засталося рабочых і батракоў — 64 сям’і…»[3].

У 1940 г. быў утвораны саўгас «Любань», які ў 1970—1980 гг. пры дырэктару Яўгену Мірановічу (1917—1980) быў вядомы на ўвесь СССР і з’яўляўся саўгасам-мільянерам з найлепшай вытворчасцю і паказчыкамі, дзе нават шылі кажухі, выгатаўлялі кумыс і інш. А партрэты перадавікоў саўгаса на дошку гонару маляваліся спецыяльна запрошаным з Масквы мастаком, а не фатаграфаваліся, як гэта звычайна рабілася ў іншых саўгасах і калгасах. Імем Мірановіча названа вуліца ў вёсцы.

З 1991 г. вёска ў складзе Рэспублікі Беларусь.

Да нядаўняга часу ў сядзібным парку былога маёнтка раслі яшчэ экзатычныя дрэвы, пасаджаныя Любанскімі: вастралістыя клёны, ліпы Мольтке, туі, кедравыя хвоі. Але ў 2000-х гг. ураганы павыварочвалі з каранямі частку дрэў, пашкодзіўшы ўнікальныя пароды сядзібнага парку.

Рымска-каталіцкая парафія

Мясцовая парафія Божай Міласэрнасці адносіцца да Вілейскага дэканата Мінска-Магілёўскай архідыяцэзіі. Была зарэгістраваная 14 сакавіка 2007 г.[5] Набажэнствы праводзяцца ў прыватным доме, абсталяваным для літургічных мэт.

Славутасці

• Рэшткі сядзібы Любанскіх, 2-ая пал. XIX ст. Пасля пажару ў старым сядзібным доме, новым сядзібным домам стаў перабудаваны будынак былой стайні. Будынак захаваўся і выкарыстоўваецца як цэх па разліву мінеральнай вады. Таксама захаваліся гаспадарчыя пабудовы і фрагменты сядзібнага парку.
• Парк

• Царква Сабора Беларускіх Святых (пабудавана ў 2003 г.)

• Сядзіба Любанскіх у Любані. Фота каля 1917 г.
• Тэлефонная лінія да сядзібы Любанскіх у Любані. Фота каля 1917 г.
• Парк у Любані. Фота 2017 г.
• Парк у Любані. Фота 2017 г.
• Парк у Любані. Фота 2017 г.

Вядомыя ўраджэнцы

• Яўстах Янавіч Любанскі (1859—1917) — буйны землеўласнік, прадпрымальнік, палітычны дзеяч Расійскай імперыі, дэпутат I Дзяржаўнай думы (1906) Расійскай імперыі ад Мінскай губерні, член палітычнага руху краёўцаў-кансерватараў
• Аляксандр Янавіч Любанскі (1863—1932) — уласнік Любані, арганізатар сельскагаспадарчай і прамысловай вытворчасці, мецэнат, філантроп

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU). Сустракаецца таксама варыянт пад Любаня́й; Лю́бань, м. (за Лю́банем, за Любанём); Любо́нь; Любо́нне, н.; Люба́нія, ж.
2. ↑ Извлечение из описаний помещичьих имений в 100 душ и свыше ; Приложения к трудам Редакционных коммиссий для составления Положений о крестьянах, выходящих из крепостной зависимости : сведения о помещичьих имениях. Виленская губерния.
3. 1 2 3 4 5 6 У 2018 ГОДЗЕ ВЁСКА ЛЮБАНЬ БУДЗЕ АДЗНАЧАЦЬ 210-ГОДДЗЕ З ЧАСУ СВАЙГО ЗАСНАВАННЯ
4. ↑ Вы ведалі, што ў кіламетры ад Вілейкі ёсць старыя могілкі з рэшткамі касцёла і сямейным склепам шляхецкага роду?
5. ↑ Любань (Вілейскі р-н) — парафія Божай Міласэрнасці

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Любань (Вілейскі раён)
• У 2018 ГОДЗЕ ВЁСКА ЛЮБАНЬ БУДЗЕ АДЗНАЧАЦЬ 210-ГОДДЗЕ З ЧАСУ СВАЙГО ЗАСНАВАННЯ // peramoga.by