Новая Мыш

Но́вая Мыш[1] (трансліт.: Novaja Myš, руск.: Новая Мышь) — вёска ў Баранавіцкім раёне Брэсцкай вобласці. Адміністрацыйны цэнтр Навамышскага сельсавета. Размешчана за 8 км на захад ад Баранавіч, на скрыжаванні аўтадарог на Івацэвічы, Стоўбцы, Слонім, Моўчадзь, на рацэ Мышанка.

Назва

Субстантыўны кампанент Мыш у састаўной геаграфічнай назве літаральна паўтарае старажытны гідронім Мыша — на беразе ракі была ўзведзена сядзіба. Інвентар 1692 года яшчэ згадвае пра раку Мышу, але з часам рака стала ўспрымацца як больш дробны аб’ект, і наступны інвентар 1730 года паведамляе ўжо пра Мышанку. Даследчыкі шукаюць паходжанне гідроніма як у славянскіх, так і ў балцкіх мовах.

Гісторыя

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Мыш згадваецца ў першай палове XV ст. як сяло Наваградскага павета. У 1563 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст перадаў мясцовасць за ваенныя заслугі жмудскаму старосце Я. К. Хадкевічу. Пад 1566 паселішча значыцца ў дакументах як мястэчка. У XVI—XVII стст. тут існаваў замак. У XVII ст. у мястэчку дзейнічалі касцёл і школа, у двары (Старая Мыш) існаваў кляштар езуітаў. У 2-й чвэрці XVII ст. мясцовасць перайшла ў валоданне Сяняўскіх, потым — Юдзіцкіх.

У Трынаццацігадовую вайну (1654—1667) замак і мястэчка зруйнавалі войскі Маскоўскай дзяржавы. Як даносілі захопнікі свайму гаспадару[2]:

В городе Мыши литовских людей всех побили, которых зостали, и языков взяли многих людей. И городок Мышь выжгли и со всем разорили без остатку.

У другой палове XVII ст. кашталян наваградскі М. Юдзіцкі заснаваў у Мышы езуіцкі калегіум. У XVIII ст. уладальнікамі мястэчка і двара былі Несялоўскія і Масальскія. У пачатку XVIII ст. апошнія заснавалі тут шкляную гуту. Станам на 1725 у мястэчку было больш за 100 двароў, дзейнічалі касцёл і царква, працавалі школа, шпіталь, карчма і млын. У 1784 маёнтак наведваў кароль і вялікі князь Станіслаў Аўгуст Панятоўскі.

Пад уладай Расійскай імперыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Новая Мыш апынулася ў складзе Расійскай імперыі, дзе стала цэнтрам воласці ў Навагрудскім павеце. У 1825 годзе з цэглы ўзведзены Праабражэнскі касцёл. У 1842 годзе адбыліся 2 кірмашы (1 і 29 верасня), на якіх у асноўным гандлявалі сельскагаспадарчымі прадуктамі і жывёлай. У 1859 годзе ў мястэчку на сродкі казны і тутэйшых сялян пабудавана драўляная Праабражэнская царква. Праваслаўны прыход налічваў каля 3500 вернікаў, сярод якіх пісьменных было толькі каля 10 %.

У 1860-я ў мястэчку было 132 двары, царква, касцёл, яўрэйскі малітоўны дом, штотыднёвыя таргі, 1 рэгулярны кірмаш.

У першай палове 1880-х гг. у мястэчку каля 160 двароў, 1030 жыхароў, дзейнічалі царква, народнае вучылішча (адчынена ў 1862), валасное праўленне, касцёл, сінагога, З яўрэйскія школы, бальніца, 21 крама, бровар, цагельны завод, паравы і ветраны млыны. Існавалі промыслы: шавецкі, кравецкі і кузнецкі, па вырабе розных рэчаў з дрэва.

Найноўшы час

У пачатку XX ст. Новая Мыш уяўляла сабой вялікае і шматмоўнае мястэчка, у народным вучылішчы вучылася каля 150 дзяцей (з іх толькі 25 дзяўчынак). Дзейнічалі прызыўны ўчастак і аптэка.

У Першую сусветную вайну Новую Мыш занялі нямецкія войскі. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства.

У 1939 Новая Мыш увайшла ў склад БССР. З 15 студзеня 1940 года цэнтр Навамышскага раёна Баранавіцкай вобласці. Статус паселішча панізілі да вёскі. З 12 кастрычніка 1940 года цэнтр сельсавета.

У Вялікую Айчынную вайну з канца чэрвеня 1941 года да 8 ліпеня 1944 года вёска акупіравана нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Пры яе вызваленні вызначыўся наводчык, камандзір гарматы М. П. Акімаў, які падбіў 5 варожых танкаў, знішчыў 50 акупантаў і ўтрымаў рубеж да прыходу асноўных сіл сваёй часці. За гэты подзвіг Акімаву 25 верасня 1944 года было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

З 8 студзеня 1954 года ў Брэсцкай вобласці.

У 1996 у Новай Мышы ў гонар паэта і фалькларыста Яна Чачота быў усталяваны помнік[3]. Станам на 1998 у вёсцы быў 691 двор.

• Мястэчка на старых здымках
• Касцёл і царква
• Касцёл
• Карчма
• Вуліца Слонімская

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1830 — 524 муж., з іх шляхты 5, духоўнага саслоўя 2, мяшчан-іўдзеяў 147, мяшчан-хрысціян і сялян 367, жабракоў 3[4]; 1865 — 884 чал.
• XX стагоддзе: пачатак XX ст. — 320 двароў, каля 3860 жыхароў; 1921 — 327 дамоў, 1815 жыхароў[5]; 1959 — 1942 жыхары; 1998 — 511 гаспадарак, 1752 жыхары.

Інфраструктура

У Новай Мышы працуюць філіял Баранавіцкай фабрыкі дзіцячых цацак, выканкам сельсавета, калгасная сядзіба, механічныя майстэрні, Дом быту, аддзяленне сувязі і ашчаднага банка, бальніца, аўтаматычная тэлеф. станцыя, племстанцыя, ветэрынарная лячэбніца, прафесійна-тэхнічнае вучылішча механізацыі сельскай гаспадаркі, сярэдняя і музычная школы, дзіцячыя яслі-сад, Дом культуры, бібліятэка, аптэка, сталовая, 2 магазіны.

Славутасці

• Касцёл Перамянення Божага (1825, сярэдзіна XVIII стагоддзя) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 112Г000060шыфр 112Г000060
• Могілкі: яўрэйскія; старыя хрысціянскія
• Карчма (XIX ст.)
• Млын (XIX ст.)
• Сінагога
• Спаса-Праабражэнская царква (1859)
• Драўляная капліца на могілках (XX ст.)
• Брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан

Страчаная спадчына

• Капліца могілкавая (XIX ст.)

Галерэя

• Краявіды Новай Мышы
• Касцёл
• Інтэр’ер касцёла (алтары перанесены з Нясвіжскага касцёла бенедыкцінак)
• Царква
• Сінагога
• Карчма
• Надмагілле на старых каталіцкіх могілках
• Капліца-надмагілле Ю. Цітовіча
• Капліца-надмагілле Э. Маціеўскай
• Драўляная капліца на могілках

Вядомыя жыхары

З Новай Мышы паходзіць бацька польскага палітыка Яцака Пратасевіча[6].

Зноскі

1. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Брэсцкая вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2010.— 318 с. ISBN 978-985-458-198-9. (DJVU)
2. ↑ «Государев поход» 1655 // Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667 / Генадзь Сагановіч. — Мн.: Навука і тэхніка, 1995.
3. ↑ Ляшук В. Я., Снітко Г. М. Літаратурная Берасцейшчына: краязнаўчыя нарысы, партрэты, артыкулы / В. Я. Ляшук, Г. М. Снітко. — Мінск: Литература и Искусство, 2008. — С. 111. — 320 с. — ISBN 978-985-6720-29-4.
4. ↑ Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. С. 413.
5. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom VII. Część I: Województwo Nowogródzkie. — Warszawa: Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, 1923.
6. ↑ Мой род з Беларусі — размова з еўрадэпутатам Я. Пратасевічам // «Ніва» № 3, 20 студзеня 2008.

Літаратура

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 3, кн. 1. Брэсцкая вобласць / пад навук. рэд. А. І. Лакоткі. — Мн.: БелЭн, 2006. ISBN 985-11-0373-X.
• Дубейка, В. М. На беразе Мышанкі. — Мінск : Чатыры чвэрці, 2018. — 288 с.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 5: М — Пуд / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1999. — 592 с.: іл. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0141-9.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Mysz Nowa // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VI: Malczyce — Netreba. — Warszawa, 1885. S. 837—838.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Новая Мыш
• Артыкул і здымкі на Radzima.org
• Здымкі на «Глобус Беларусі»
• Прагноз надвор’я ў в. Новая Мыш
• Mysz n. rzeką Myszanką // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. — Tom VI (Malczyce — Netreba), 1885. — S. 837 (польск.)