Ліепая

Лі́епая (лат.: Liepāja, па-беларуску: Лібава, па-нямецку: Libau) — горад у Латвіі, на ўзбярэжжы Балтыйскага мора. . Трэці паводле велічыні горад Латвіі і найбольшы ў Курляндыі. Насельніцтва — 75 000 чалавек (2011). Значны незамярзальны порт, вядомы ў Латвіі як «горада, дзе нараджаецца вецер» з-за пастаяннага марскога брызу.

Геаграфія

Ліепая ляжыць на ўзбярэжжы Балтыйскага мора ў паўднёва-заходняй частцы Латвіі, каля самага заходняга пункту краіны. Гандлёвы канал, які злучае Балтыйскае мора з Ліепайскім возерам, падзяляе горада на паўднёвую і паўночную часткі, альбо Стары горад (лат.: Vecliepāja) і Новы горад (лат.: Jaunliepāja) адпаведна. Цэнтр горада знаходзіцца ў паўднёвай частцы якая, хоць завецца старэйшай, болей развітая. Тут размешчаная большасць адміністрацыйных і культурных устаноў, а таксама месцы адпачынку.

На поўначы горад даходзіць да канала Караста (лат.: Karostas kanāls). Аднайменная мясцовасць цяпер увайшла ў склад Ліепаі. Найбліжэйші горад — Гробіня — знаходзіцца за 10 км у кірунку Рыгі. Адлегласці да іншых значных гарадоў: 110 км на поўнач да Клайпеды, 115 км на поўнач да Вэнтспілса, 100 км на ўсход да Салдуса, 200 км на ўсход да Рыгі.

Гісторыя

Ліепая была заснавана як гандлёвая калонія на месцы куршскага рыбацкага паселішча на рацэ Ліве ў 1253 годзе. У XV стагоддзі тут праходзіў гандлёвы шлях з Амстэрдама ў Маскву, але да 1520 года рака стала вельмі плыткай для мараходства, і развіццё Лівы спынілася.

У 1560 г. Готхард Кетлер аддаў Лібаў у арэнду прускаму герцагу Альберту за 50 000 гульдэнаў. Толькі ў 1609 годзе пасля шлюбу Сафіі Гогенцолерн з Вільгельмам Кетлерам тэрыторыя вярнулася да Прускага герцагства.

У 1625 г. горад атрымаў Магдэбургскае права ад князя Фрыдрыха Кетлера Курляндскага (пацверджанае ў 1626 г. каралём Рэчы Паспалітай Жыгімонтам Вазам). У 1649 годзе ў «Historia Lettica» ўпершыню згадана назва Ліепая.

У 1697—1703 гадах быў прарыты канал да мора і пабудаваны порт. У 1701 годзе, у час Вялікай Паўночнай вайны, Ліепая была заваявана Карлам XII, аднак у канцы вайны вярнулася пад уладу Рэчы Паспалітай. У 1710 годзе ад эпідэміі чумы памерла амаль траціна жыхароў.

Разам з усёй Курляндыяй Ліепая ў 1795 г. трапляе ў склад Расіі, дзе ўвайшла ў склад Курляндскай губерні.

У 1861—1868 быў рэалізаваны праект па рэканструкцыі Лібаўскага порта, пабудаваны маяк і хвалярэзы. У 1877—1882 гадах выходзіла першая лібаўская латышскамоўная газета. У 1871 годзе адкрыта Лібава-Кашадарская чыгунка, у 1876 — Лібава-Роменская. Горад стаў значным портам Расійскай імперыі, да 1900 года праз яго праходзіла 7 % экспарту.

Па загадзе Аляксандра III вакол Лібавы была пабудавана крэпасць, а ў пачатку XX стагоддзя на паўночнай ускраіне размяшчалася ваенная база. Дзеля ваенных мэтаў быў вырыты асобны порт. Тут пачала дзейнічаць першая ў Расіі трэніравальная каманда па кіраванні падводнымі лодкамі. Усё гэта паўплывала на скачок колькасці жыхароў, якая за 60 гадоў павялічылася ад 10 да 100 тысяч чалавек.

У студзені 1915 годзе Лібаву бамбілі нямецкія дырыжаблі. 7 мая 1915 года яна была занята кайзераўскімі войскамі. Пасля вайны Латвія здабыла незалежнасць, а Лібава на кароткі час стала сталіцай, калі пераходны ўрад Карліса Улманіса пакінуў Рыгу. З 1918 года Лібава перайменаваная ў Ліепаю.

У 1940 годзе Латвія была далучана СССР. У 1941 годзе Ліепая стала адным з першых гарадоў, захопленых з пачаткам аперацыі «Барбароса». Нацысты разам з латышскімі калабарацыяністамі знішчалі яўрэяў, якіх жа вайны тут пражывала каля 7000. Да канца вайны дажылі не больш за 30 з іх. У час вайны была разбурана большасць будынкаў і прадпрыемствы . 9 мая 1945 года Ліепая занята Чырвонай арміяй.

У пасляваенны час Ліепая была закрытым горадам, на ўезд у яго патрабаваўся адмысловы дазвол. Тут дзейнічада марская база Балтыйскага флоту і склад ядзернай зброі. Колькасць персаналу ваенна-марской базы дасягала 26 000 чалавек, у 1967 усе камерцыйныя рэйсы ў порт былі спынены.

У 1977 годзе Ліепая ўзнагароджаная ордэнам Кастрычніцкай рэвалюцыі за гераічную абарону супраць нацысцкай Германіі ў 1941 годзе. З хуткім ростам насельніцтва была заснаваныя 5 новых мікрараёнаў з стандартнымі панэльнымі жалезабетоннымі павярховікамі.

Пасля вяртання незалежнасці Латвіі порт Ліепаі быў адкрыты зноў, апошнія расійскія ваенныя з’ехалі ў 1994 годзе.

Эканоміка

Горад мае два порты, гандлёвы і ваенны (Караста). За савецкім часам Ліепая была важным ваенна-марскім апорным пунктам. Перад Другой сусветнай вайной порт быў для горада варотамі ў свет.

Сёння частка Ліепаі мае характар асобай эканамічнай зоны. Міжнародны аэрапорт Ліепая — адзін з трох міжнародных аэрапортаў Латвіі.

Асноўная прамысловасць — сталевырабнік «Liepājas Metalurgs» і вытворчасць бялізны.

Транспарт

• Ліепайскі трамвай

Гарады-пабрацімы

•  Белв’ю[d], ЗША (1992)[2]
•  Гдыня, Польшча (1999)[2]
•  Гомель, Беларусь (8 чэрвеня 1999)[2][3]
•  Гульдбаргсун, Данія (1993)[2]
•  Дармштат, Германія (1993)[2]
•  Клайпеда, Літва (1997)[2]
•  Орстад[d], Нарвегія (2001)[2]
•  Паланга, Літва (2001)[2]
•  Эльблёнг, Польшча (1991)[2]
•  камуна Нюнесхамн, Швецыя (1990)[2]
•  камуна Хельсінбарг, Швецыя (2005)[2]

Вядомыя асобы

• Баліс Дварыёнас — літоўскі кампазітар.
• Аляксандр Мікалаевіч Іванін (нар. 1949) — беларускі архітэктар.
• Мірдза Кэмпэ — латышская паэтэса.
• Янка Маўр (1883—1971) — беларускі пісьменнік.
• Эдуард Пятровіч Шапко (1903—1977) — беларускі акцёр.

Зноскі

1. ↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā»
2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 https://www.liepaja.lv/sadraudzibas-pilsetas/
3. ↑ http://www.gorod.gomel.by/Economic/VneshneEconomic/GorodaPartnery/Liepaya.aspx

Спасылкі

	Ліепая на Вікісховішчы

• www.liepaja.lv — афіцыйны сайт горада