Сенненскі раён

Се́нненскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе Віцебскай вобласці. Цэнтр — горад Сянно. Мяжуе з Бешанковіцкім, Віцебскім, Лёзненскім, Аршанскім, Талачынскім і Чашніцкім раёнамі.

Плошча раёна 2 тыс. км². Насельніцтва 31,6 тыс. чал. (2003).

Прырода

Паверхня паўднёвай часткі ўзгорыста-платопадобная, у межах Аршанскага ўзвышша, паўночная і паўночна-заходняя часткі раўнінныя, з асобнымі ўчасткамі астраўных павышэнняў у межах Чашніцкай раўніны; на крайнім усходзе Лучоская нізіна. Найвышэйшы пункт 263 м (каля в. Папіна), найбольш нізкая адзнака 154 м (урэз вады возера Серакаротня каля в. Рыбнае).

У тэктанічных адносінах раён прымеркаваны да Аршанскай упадзіны. Зверху залягаюць марэнныя і водна-ледавіковыя адклады паазерскага, сожскага і бярэзінскага зледзяненняў магутнасцю ад 30—40 да 240 м (у ледавіковых лагчынах), ніжэй — дэвонскія пясчанікі, гліны, мергелі і даламіты — да 350 м, верхнепратэразойскія гліны, алеўраліты і пясчанікі — да 900—1000 м. Пароды крышталічнага фундамента на глыбіні 750—900 м на захадзе і 1200—1400 м ніжэй узроўню мора на ўсходзе. Вядомы 184 радовішчы торфу з агульнымі запасамі 36,7 млн тон (найбуйнейшыя Мох-Ніжняя Крывіна, Капланскі Мох, Крыпец, Кічынскае, Забоціна—Бярозка); 5 радовішчаў пясчана-жвіровага матэрыялу з запасамі 6,4 млн куб. м. (найб. Оўсішчанскае, Латыгальскае, Дубнякоўскае, Яноўскае); 5 радовішчаў глін і суглінкаў з запасамі 5,2 млн куб. м (найб. Ракіта, Тупічанскае, Мелькавіцкае, Папоўскае); 3 радовіішчы пяскоў з запасамі 24,2 млн куб. м (Маргойскае, Папоўскае 1-е, Мішчукоўскае).

Сенненшчына — азёрны край. У раёне 71 возера i 8 буйных сажалак (штучных вадаёмаў). Сярод буйнейшых: Сянно, Вялікае Святое, Багданаўскае Бярозаўскае, Ліпна, Сосна, Кічына, Серакаротня, Ходцы (Любач). Буйных рэк няма.

Пераважаюць дзярнова-падзолістыя глебы. Агульная плошча балот 15,4 тыс. га. Найбольшыя балотныя масівы: Мох-Ніжняя Крывіна, Хабоціна-Бярозка, Капланскі Мох, Замашанскі Мох, Рудзецкае. Пад сельскагаспадарчымі ўгоддзямі каля 48 % тэрыторыі раёна.

Сістэма ахоўваемых прыродных тэрыторый Сенненшчыны ўключае гідралагічныя заказнікі.

• «Гурынскае»
• «Замашанскі Мох»
• «Капланскі Мох»

Гісторыя

Раён утвораны 17 ліпеня 1924 года ў складзе Віцебскай акругі БССР. Цэнтр — горад Сянно. 20 жніўня 1924 года падзелены на 14 сельсаветаў: Алексініцкі, Беліцкі, Гарывецкі, Застадольскі, Машчонскі, Навасельскі, Нямойтаўскі, Падворыцкі, Паўлавіцкі, Пустынкаўскі, Раснянскі (Расненскі), Сенненскі, Сукрэмненскі, Ульянавіцкі. 29 кастрычніка 1924 года Паўлавіцкі сельсавет перайменаваны ў Ходчанскі, Сукрэмненскі сельсавет — у Латыгальскі. 24 верасня 1926 года скасаваны Сенненскі сельсавет, 12 кастрычніка 1929 года — Падворыцкі сельсавет. Пасля скасавання акруговага падзелу 26 ліпеня 1930 года раён у прамым падпарадкаванні БССР. 8 ліпеня 1931 года да раёна далучаны Будскі, Навасельскі і Сідорніцкі (Тур’еўскі) сельсаветы скасаванага Багушэўскага раёна. 20 жніўня 1933 года Машчонскі сельсавет падзелены на Машчонскі і Падворыцкі сельсаветы. 12 лютага 1935 года Будскі, Застадольскі і Навасельскі сельсаветы перададзены адноўленаму Багушэўскаму раёну. З 20 лютага 1938 года раён у складзе Віцебскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Падворыцкі і Сідорніцкі сельсаветы. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Багушэўск, Астапенскі, Забараўскі, Застадольскі, Какоўчынскі, Ледневіцкі, Машканскі і Навасельскі сельсаветы скасаванага Багушэўскага раёна. 20 мая 1960 года скасаваны Астапенскі, Застадольскі, Латыгальскі, Ледневіцкі і Навасельскі сельсаветы, утвораны Багушэўскі сельсавет. 14 красавіка 1962 года Забараўскі сельсавет перайменаваны ў Обальскі, 2 жніўня 1966 года Пустынкаўскі сельсавет — у Студзёнкаўскі, 7 чэрвеня 1968 года Машчонскі сельсавет — у Белаліпскі, 19 лютага 1971 года Гарывецкі сельсавет — у Запруддзеўскі. 30 сакавіка 1992 года скасаваны Белаліпскі сельсавет. 21 чэрвеня 1993 года Запруддзеўскі сельсавет перайменаваны ў Багданаўскі. 20 кастрычніка 1995 года Сенненскі раён і горад Сянно аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 8 красавіка 2004 года скасаваны Алексініцкі, Обальскі, Раснянскі, Ульянавіцкі сельсаветы[5].

Насельніцтва

1999 — 33,9 тыс. 2001 — 33,4 тыс. (гарадское 37,4 %) 2008 — 27,4 тыс. Гарадскія паселішчы: г. Сянно, г. п. Багушэўск.

Гаспадарка

Буйнейшыя прадпрыемствы:

• Багушэўскі льнозавод, ААТ
• Багушэўскі лясгас, ДЛГУ
• Багушэўскі спіртзавод, РУП Віцебскі лікёра-гарэлачны завод
• Камбінат кааператыўнай прамысловасці, ПГПП
• Сенненскі завод сухога абястлушчанага малака, ААТ
• Сенненскі льнозавод, ААТ

Культура і грамадства

• Сенненскі краязнаўчы музей
• Голас Сенненшчыны — раённая газета Сенненскага раёна. Выдаецца 1 мая 1918 ў г. Сянно.
• Сенненская ДЮСШ

Старшыні райвыканкома

• Ануфрый Мікітавіч Зыкаў 1924
• Іосіф Мікалаевіч Навумчык 1924—1926
• Сямён Агеевіч Брыкаў 1926—1927
• Фёдар Сідаравіч Шляяхтуноў 1927—1929
• Уладзімір Крышкіян 1929
• Нічыпар Сяргеевіч Гнеўка 1929—1930
• Павел Купрыянавіч Грынкевіч 1930
• Себясевіч 1931
• Мікіта Сямёнавіч Брэль 1933
• Рыгор Р. Бялуга 1933
• Рудольф Пятровіч Квіліс 1933—1934
• Алесь Мацвеевіч Качук 1934
• Ілля Якубаў Вераб’ёў 1936—1937
• Міхаіл Якаўлевіч Міклушлоў 1937
• Іван Сямёнавіч Грыгор’еў 1937
• Фёдар Пракопавіч Шлёмін 1938—1941
• Міхаіл Якаўлевіч Міклушоў 1944
• Максім Васільевіч Гавядка 1945—1952
• Пётр Сідаравіч Фіткевіч 1952
• Аркадзь Фролавіч Клімаў 1952—1957
• Кірыла Цімафеевіч Новікаў 1958—1960
• Іван Фёдаравіч Молахаў 1960—1962
• Пётр Купрыянавіч Пацей 1962
• Васіль Васільевіч Бармінскі 1962—1970
• Яўгенія Захараўна Бураўцава 1970—1977
• Яўген Мікалаевіч Маханькоў 1977—1978
• Георгій Віктаравіч Стук 1978—1984
• Мікалай Фёдаравіч Дамашкевіч 1984—1985
• Станіслаў Трафімавіч Вайцяховіч 1985—1996
• Валерый Аляксандравіч Дзегалевіч 1996—2000
• Віктар Іванавіч Зэльман 2000—

Вядомыя асобы

• Захар Іванавіч Баркоўскі (1911, в. Ліплянск — 1995) — Герой Сацыялістычнай Працы, Заслужаны аграном БССР
• Валянцін Емяльянавіч Бяляеў (1914, в. Вядзец) — адзін з кіраўнікоў партызанскага руху на тэрыторыі Віцебскай вобласці ў гады Вялікай Айчыннай вайны
• Мікалай Фёдаравіч Волкаў (1931, в. Нярэйша) — беларускі кардыёлаг.
• Анатоль Вялюгін (1923—1994) — беларускі паэт, кінадраматург, перакладчык; Заслужаны дзеяч культуры Беларусі (нарадзіўся ў в. Машканы)
• Іван Іларыёнавіч Камінскі — Герой Савецкага Саюза
• Соф’я Дзмітрыеўна Лі (1904—1988?) — беларускі мастак, заслужаны работнік культуры БССР. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. Нарадзілася ў вёсцы Обаль[6].
• Пётр Машэраў (1918—1980) — беларускі партыйны і савецкі дзеяч, з 1965 па 1980 — 1-ы сакратар ЦК КПБ (нарадзіўся ў в. Шыркі)
• Міхаіл Піятуховіч (1891—1937) — беларускі літаратуразнаўца, крытык, педагог (нарадзіўся ў в. Алексінічы)
• Лявон Рыдлеўскі (1903—1953) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, удзельнік Слуцкага Паўстання
• Лідзія Емяльянаўна Сіроткіна (1932, в. Замошша — 2015) — дэпутат Вярхоўнага Савета БССР
• Захар Васільевіч Шыбека (1948) — беларускі гісторык (нарадзіўся ў в. Асінаўка)

Зноскі

1. ↑ http://www.senno.vitebsk-region.gov.by/ru/rukovodstvo/
2. 1 2 3 Вынікі перапісу 2009 года
3. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. ↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
5. ↑ Решение Витебского областного Совета депутатов от 8 апреля 2004 г. № 55 Об изменении административно-территориального устройства районов Витебской области Архівавана 5 кастрычніка 2021.
6. ↑ Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі: У 5-і т., Т. 3. Карчма — Найгрыш / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Т. 3. — 751 с. — 9 500 экз.

Літаратура

• Памяць: гісторыка-дакументальная хроніка Сенненскага раёна / уклад. С. В. Шайко; мастак Э. Э. Жакевіч. — Мн., 2003. — 616 с.
• Сенненскі раён // Князева, В. М. Падарожжа па Беларусі : гарады і гарадскія пасёлкі / В. М. Князева. — Мн., 2005. — С. 157—160.
• Сенненскі раён // Рэспубліка Беларусь: вобласці і раёны Рэспубліка Беларусь : энцыклапедычны даведнік / склад. Л. В. Календа. — Мн., 2004. — С. 156—160.
• Паўлавец Р. Р., Шайко С. В. Сенненскі раён // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — С. 330. — 512 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0238-5 (т. 14), ISBN 985-11-0035-8.
• Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Витебская область / Редактор Г. Г. Науменко. — Мн.: РУП «Белкартография», 2010. — С. 31, 32, 38. — 72 с. — 10 000 экз. — ISBN 978-985-508-136-5. (руск.)
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Спасылкі

• Спіс населенных пунктаў Сенненскага раёна па сельсаветах
• Адметныя мясціны Сенненскага раёна на Radzima.org
• Рэсурс Віцебскай абласной бібліятэкі «Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць»
• Гісторыя Сенненскага раёна Архівавана 5 кастрычніка 2013.