Браслаўскі раён

Бра́слаўскі раён — адміністрацыйная адзінка ў складзе Віцебскай вобласці. Размешчаны на паўночным захадзе Беларусі, на сутыку дзяржаўных межаў Рэспублікі Беларусь з Літвой і Латвіяй. Праз раён праходзяць ветка чыгункі Друя — Варапаева, нафтаправод «Дружба». Найбольшае значэнне для знешніх сувязяў раёна маюць шашэйныя дарогі, якія звязваюць Браслаў з Даўгаўпілсам, Глыбокім, Полацкам, Паставамі, Друяй.

Пасля ўз’яднання Заходняй Беларусі з БССР у студзені 1940 года былі ўтвораны Браслаўскі і Відзаўскі раёны Вілейскай вобласці. У 1944—1954 гадах яны адносіліся да Полацкай, у 1954—1960 гадах — да Маладзечанскай абласцей. У 1960 годзе іх тэрыторыі былі аб’яднаны ў Браслаўскі раён у складзе Віцебскай вобласці. Тэрыторыя раёна падзелена на 9 сельскіх саветаў.

Прырода

У прыродных адносінах Браслаўскі раён размешчаны ў міжрэччы Заходняй Дзвіны і Дзісны і адрозніваецца вялікай разнастайнасцю ландшафтаў. Паўночная і цэнтральная часткі раёна знаходзяцца ў межах Браслаўскай грады з маляўнічым узгорыстым рэльефам. Поўдзень Браслаўшчыны — гэта частка раўніннай Полацка-Дзісенскай нізіны. Найвышэйшы пункт раёна знаходзіцца сярод канцова-марэнных пагоркаў каля вёскі Смулькі — 210,6 м. Самы нізкі пункт Браслаўшчыны і адначасова ўсёй Паўночнай Беларусі знаходзіцца ва ўрочышчы Фядорынкі ля Заходняй Дзвіны — 97,7 м. Карысныя выкапні: пясчана-жвіравы матэрыял, гліна, торф, сапрапелі.

Раён мае даволі густую рачную сетку. Рэкі Браслаўшчыны адносяцца да Заходне-Дзвінскага гідралагічнага раёна. Буйнейшай ракой з’яўляецца Заходняя Дзвіна (яе працягласць на тэрыторыі раёна каля 10 км). Сярод іншых рэк Дзісна, па якой праходзіць мяжа з Літвой і Пастаўскім раёнам; Друйка, якая дрэніруе асноўныя азёры Браслаўскай групы і злучае іх з Заходняй Дзвіной; таксама Дрысвята, Янка, Рычанка, Дружнянка, Акунёўка, Акмяніца, Усвіца, Прорва, Плесавіца, Абабіца, Маруга, Густатка.

Прыродным багаццем Браслаўшчыны з’яўляюцца азёры, іх налічваецца больш за 200. Азёры займаюць каля 10 % плошчы раёна — гэта адзін з вышэйшых паказчыкаў у Беларусі. Буйнейшымі азёрамі з’яўляюцца: Дрывяты (Браслаўскае) — 36,1 км² (пятае па велічыні ў Беларусі), Снуды — 22 км², Богінскае — 13,2 км², Струста — 13 км², Укля — 9 км². Часткова ў Браслаўскім раёне знаходзіцца возера Дрысвяты (літоўская назва — Друкшай) з плошчай 44,5 км², якое мяжуе з Літвой і возера Рычы (латвійская назва — Езерс) з плошчай 12,8 км². У наваколлі Браслава размяшчаецца адна з буйнейшых у Беларусі азёрных груп, вядомая пад назвай Браслаўская група азёр, якая ўключае больш за 50 азёр агульнай плошчай звыш 30 км², а плошча басейна складае больш 800 км² і аб’ёмам вады звыш 540 млн м³. Азёры звязаны паміж сабой шматлікімі ручаямі, рачулкамі, пратокамі працягласцю звыш 300 кіламетраў. Вылучаецца яшчэ некалькі груп азёр: Дрысвяцка-Богінская (часткова ў Літве і Латвіі), Абстэрнаўская (часткова ў Міёрскім раёне), Замошская, Відзская. Да ліку самых глыбокіх азёр Беларусі адносяцца: Рычы — 51,9 м, Воласа Паўднёвы — 40,4 м, Воласа Паўночны — 29,2 м, Укля — 25 м, Струста — 23 м. Для азёр Браслаўшчыны характэрна вялікая колькасць астравоў, сярод якіх ёсць значныя па плошчы. Азёры насяляе 21 від рыб, найбольш каштоўныя — вугор, судак, лешч, лінь, сазан, укляя.

Пад лясамі, якія адносяцца да падзоны дубова-цёмнахвойных лясоў, занята 26 % тэрыторыі раёна. Пераважаюць невялікія масівы па 20-500 га, найбольшыя з якіх Бяльмонт, Відзаўская лясная дача, Друйская лясная дача. Склад лясоў у працэнтах: хваёвыя — 48,7, яловыя — 16,2, бярозавыя — 21,3, асінавыя — 3,5, чорнаальховыя — 8,4, шэраальховыя — 0,8, ясеневыя — 0,7, дубовыя — 0,2. 18 % лясоў — штучныя, пераважна хваёвыя насаджэнні. Лугі невялікімі ўчасткамі займаюць плошчу 34 тыс. га. Сухадолы займаюць 29,4 %, нізінныя — 65,2 %, заліўныя — 5,4 %. 130 балот належаць да Браслаўска-Шумілінскага тарфянога раёна. Іх плошча складае 18,1 тыс. га, 14,3 тыс. га нізінныя, 3,6 тыс. га верхавыя, 0,2 тыс. га пераходныя. Асноўныя балотныя масівы: Сядун, Бяльмонт, Весялоўскае, Каміраўшчына.

Флора Браслаўскага раёна налічвае больш 800 відаў вышэйшых раслін. На тэрыторыі Браслаўшчыны сустракаюцца 20 відаў раслін, занесеных у Чырвоную кнігу Беларусі. Сярод іх гарлачык жоўты малы, неатыянта клабучковая. Распаўсюджаны расліны розных прыродных зон: субарктычная (хвошч стракаты, марошка), таёжныя (лінея паўночная, баранец звычайны), лесастэпавыя (кізільнік алаунскі). У азёрах сустракаецца шэраг рэдкіх водных і прыбярэжна-водных раслін: гідрыла мустоўчатая, каўлінія гнуткая, каўлінія малая, трыснёг аўсяніцавы і іншыя. З паляўніча-прамысловых жывёл на тэрыторыі Браслаўскага раёна водзяцца лось, дзік, казуля, заяц-бяляк і заяц-русак, ліс, воўк, янотападобны сабака, чорны тхор, вавёрка, лясная куніца, выдра, андатра, бабёр, крот. Шчыльнасць некаторых відаў жывёл значная. На 100 га лесу налічваецца 10 ласёў, 18 дзікоў, 12 казуль. З відаў, занесеных у Чырвоную кнігу Беларусі, адзначаны барсук, буры мядзведзь, звычайная палятуха. Рэгіён цікавы ў арніталагічным плане. Тут жыве 80 % усяго саставу гнездавой арнітафауны Беларусі. Асабліва важнае значэнне маюць арэалы распаўсюджання белай курапаткі, серабрыстай чайкі, чорнаваллёвіка.

Створаны Нацыянальны парк Браслаўскія азёры. На тэрыторыі раёна знаходзіцца некалькі геалагічных помнікаў прыроды — валуноў[4].

Азёры

• Воласа Паўночны
• Воласа Паўднёвы
• Святца
• Бярэжа
• Ельна
• Абакрыцелі
• Аболе
• Багданаўскае
• Болта
• Загорнае
• Высокае
• Муйса
• Возера Сіта
• Возера Ілгайцы
• Возера Ільжа

Гісторыя

Браслаўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Вілейскай вобласці БССР. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 19 сельсаветаў: Ахрэмавецкі, Быстрамавецкі, Друйскі, Дубінаўскі, Залескі, Замошскі, Зарачскі, Іказненскі, Карасінскі, Купчэльскі, Літоўшчынскі, Муражскі, Мяжанскі, Опсаўскі, Плюскі, Слабодкаўскі, Спрындаўскі, Цяцеркаўскі, Урбанскі. З 20 верасня 1944 года ў складзе Полацкай вобласці, з 8 студзеня 1954 года ў Маладзечанскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Карасінскі, Купчэльскі, Літоўшчынскі, Муражскі, Спрындаўскі, Урбанскі сельсаветы, утвораны Княжынскі сельсавет, перайменаваны Дубінаўскі сельсавет у Барунскі, Залескі — у Пагошчанскі. 27 сакавіка 1959 года скасаваны Барунскі, Быстрамавецкі, Замошскі, Княжынскі, Пагошчанскі і Цяцеркаўскі сельсаветы. З 20 студзеня 1960 года ў складзе Віцебскай вобласці. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Відзы, Абалеўскі, Далёкаўскі, Дрысвяцкі, Казянскі, Ярканцаўскі сельсаветы скасаванага Відзаўскага раёна. 29 снежня 1962 года Абалеўскі сельсавет перайменаваны ў Відзаўскі, Ярканцаўскі сельсавет скасаваны. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны Більдзюгскі і Корніцкі сельсаветы скасаванага Шаркаўшчынскага раёна. 18 красавіка 1963 года ў склад раёна перададзены гарадскі пасёлак Друя Мёрскага раёна. 17 ліпеня 1964 года Корніцкі сельсавет перайменаваны ў Ёдскі. 30 ліпеня 1966 года Більдзюгскі і Ёдскі сельсаветы перададзены зноў утворанаму Шаркаўшчынскаму раёну. 3 ліпеня 1970 года Іказненскі сельсавет перайменаваны ў Цяцеркаўскі. 18 снежня 1989 года скасаваны Відзаўскі сельсавет. 8 красавіка 2004 года скасаваны Відзаўскі і Друйскі пассаветы, утвораны Відзаўскі і Друеўскі сельсаветы, скасаваны Друйскі, Дрысвяцкі, Зарачскі і Казянскі сельсаветы. 15 верасня 2005 года гарадскі пасёлак Друя аднесены да катэгорыі сельскіх населеных пунктаў (пасёлак).

Насельніцтва

У Браслаўскім раёне налічваецца 639 населеных пунктаў, у тым ліку горад Браслаў з насельніцтвам 10,1 тыс. чалавек, гарадскі пасёлак Відзы — 2,2 тыс. чалавек. Найбуйнейшыя вёскі — Друя — 1,2 тыс. чал., Ахрэмаўцы — 1,4 тыс. чал., Слабодка — 0,8 тыс., Опса — 0,7 тыс., Пагошча — 0,5 тыс., Далёкія, Відзы-Лаўчынскія — 0,4 тыс., Дрысвяты — 0,3 тыс. чалавек. Пераважаюць, аднак, невялікія вёскі, шмат захавалася хутароў.

Колькасць насельніцтва:

• 1989: 35,7 тыс.
• 2005: 33,2 тыс.

Гаспадарка

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Браслаўская ГЭС.

Браслаў — цэнтр турызму нацыянальнага значэння. Турагенцкую і тураператарскую дзейнасць ажыццеўляюць турысцка-аздараўленчае прыватнае дачэрняе УП (ТАПДУП) «Браслаўскія азёры» (туркомплексы: «Дрывяты», «Золава», «Слабодка») і дзяржаўная прыродаахоўная ўстанова “Нацыянальны парк «Браслаўскія азёры». 2 гасцініцы, у т.л. «Заезны двор». Дамы паляўнічага «Абаб’е», «Браслаў», дом рыбака «Леошкі», агратурыстычная сядзіба «На Браслаўскіх азёрах».

Культура

• Браслаўскае раённае аб’яднанне музеяў
• Раённая газета «Браслаўская звязда»

Вядомыя асобы

• Уладзімір Беняшэвіч
• Ільдэфонс Бобіч
• Юзаф Буйноўскі
• Тамаш Ваўжэцкі (1753, маёнтак Мейшты — 1816) — адзін з кіраўнікоў паўстання 1794 года.
• Мікола Дварэцкі
• Мікола Канаш (1926, в. Азярава — 2006) — беларускі грамадскі дзеяч. Сябра Саюза беларускай моладзі ў Другую сусветную вайну, вязень ГУЛАГа, сулагернік Ларысы Геніюш і публікатар яе вершаў.
• Флор Манцэвіч
• Станіслаў Нарбут
• Уладзімір Генрыхавіч Пецюкевіч
• Пётра Сергіевіч (1900, в. Стаўрова — 1984) — беларускі жывапісец і графік, мастак-манументаліст.
• Канстанцін Юхневіч
• Чэслаў Плят
• Павел Мацвеевіч Сільчонак (нар. 1963) — беларускі палітык.
• Алеся Фурс — дзяячка беларускага нацыянальнага супраціву.

Зноскі

1. 1 2 3 Вынікі перапісу 2009 года
2. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
3. ↑ GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
4. ↑ Памятники природы республиканского значения. Витебская область. Архівавана 10 лютага 2012. (руск.)

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Беларусы — Варанец. — 511 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3), ISBN 985-11-0035-8.
• Памяць: Браслаўскі раён: гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. К. В. Велічковіч [і інш.]. — Мн., 1998. — 710 с.
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Браслаўскі раён
• Браслаўскі раённы выканаўчы камітэт
• Спіс населенных пунктаў Браслаўскага раёна па сельсаветам
• Рэсурс Віцебскай абласной бібліятэкі «Прыдзвінскі край: гісторыя і сучаснасць»
• Адметныя мясціны і архітэктурныя помнікі Браслаўскага раёна на radzima.org
• Вёскі Браслаўскага раёна