Стаўбцоўскі раён

Стаўбцоўскі раён — адміністрацыйная адзінка ў складзе Мінскай вобласці Беларусі. Утвораны 15 студзеня 1940 года. Пасля ліквідацыі Баранавіцкай вобласці ў студзені 1954 года ўвайшоў у склад Мінскай вобласці. У сучасных граніцах існуе з 1965 года. Падзелены на 16 сельскіх саветаў.

Геаграфічнае становішча

Раён на захадзе Мінскай вобласці. Мяжуе з Валожынскім, Дзяржынскім, Уздзенскім, Нясвіжскім і Капыльскім раёнамі Мінскай вобласці, з Карэліцкім, Навагрудскім і Іўеўскім раёнамі Гродзенскай вобласці.

Прырода

Значная частка раёна занятая Стаўбцоўскай раўнінай, якая на паўночным захадзе пераходзіць у Верхнянёманскую нізіну, на паўночным усходзе размешчаная частка Мінскага ўзвышша. Пераважаюць вышыні 180—200 м, максімальная 340 м (гара Дубовая каля вёскі Вірлавічы).

Галоўная рака — Нёман з прытокамі Сула, Уса і Альхоўка. Найвялікшае возера — Кромань.

Беларускімі геолагамі адкрыта Аколаўскае радовішча жалезных руд, таксама распрацоўваюцца радовішчы будаўнічага пяску і гліны.

Клімат умерана кантынентальны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,4 °C, ліпеня 17,7 °C. Сярэднягадавая колькасць ападкаў складае 635 мм. Вегетацыйны перыяд — 190 дзён.

Лясы (44 % тэрыторыі раёна) хваёвыя, яловыя, бярозавыя, чорнаалешнікавыя. На паўночным захадзе раёна частка Налібоцкай пушчы. Ландшафтны заказнік дзяржаўнага значэння Налібоцкі (частка).

Гісторыя

Стаўбцоўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці БССР. Цэнтр — горад Стоўбцы. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: Апечкаўскі, Аталезаўскі, Варацішчанскі, Гавезнаўскі, Задворскі, Залужскі, Засульскі, Мікалаеўшчынскі, Навасвержанскі, Пагарэлецкі, Ператоцкі, Старынскі, Шашкоўшчынскі, Ячонскі. З 8 студзеня 1954 года ў складзе Мінскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Апечкаўскі і Пагарэлецкі сельсаветы. 26 жніўня 1961 года Задворскі сельсавет перайменаваны ў Слабадскі. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны Літвенскі, Прудскі, Рубяжэвіцкі, Хотаўскі сельсаветы скасаванага Івянецкага раёна, 25 снежня 1962 года — гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы скасаванага Валожынскага раёна. 8 чэрвеня 1963 года Ячонскі сельсавет перайменаваны ў Заямнаўскі, Прудскі — у Налібацкі. 4 студзеня 1964 года скасаваны Ператоцкі і Старынскі сельсаветы. 27 кастрычніка 1964 года Гавезнаўскі сельсавет перайменаваны ў Вішнявецкі. 6 студзеня 1965 года гарадскі пасёлак Івянец, Волменскі, Зарачанскі, Падневіцкі сельсаветы перададзены зноў утворанаму Валожынскаму раёну. 5 сакавіка 1981 года Хотаўскі сельсавет перайменаваны ў Хатаўскі. 14 снежня 1983 года з часткі Літвенскага і Хатаўскога сельсаветаў утвораны Цясноўскі сельсавет. 29 чэрвеня 2006 года з часткі Слабадскога сельсавета ўтвораны Наваколасаўскі сельсавет. 30 кастрычніка 2009 года скасаваны Слабадскі сельсавет[4]. 24 снежня 2011 года Залужскі сельсавет перайменаваны ў Старасвержанскі[5]. 28 мая 2013 года скасаваны Аталезскі, Варацішчанскі, Засульскі і Цясноўскі сельсаветы[6].

Насельніцтва

Стаўбцоўскі раён налічвае 201 населены пункт, у якіх пражывае 43,7 тыс. чал. (2008). Гарадское насельніцтва складае 35 %, сельскае — 65 %. Статыстыка мінулых гадоў:

• 1995 — 48,9 тыс. чал.[7]
• 2006 — 44,5 тыс. чал.

Гаспадарчая дзейнасць

Сельская гаспадарка спецыялізуецца на мяса-малочнай жывёлагадоўлі і вырошчванні буракоў. Вырошчваюцца зерневыя і кармавыя культуры, бульба. Працуюць прадпрыемствы харчовай, дрэваапрацоўчай, паліўнай, машынабудаўнічай прамысловасці.

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгунка і аўтамабільная дарога Мінск — Брэст, аўтамабільная дарога Івянец — Стоўбцы — Нясвіж, газаправоды Таржок (Расія) — Мінск — Івацэвічы (з адгалінаваннямі на Стоўбцы, Новы і Стары Свержань), Ямал (Расія) — Заходняя Еўропа.

Сродкі масавай інфармацыі

Мясцовая прэса прадстаўлена праз грамадска-палітычную і інфармацыйна-рэкламную газету «Прамень». Наклад — каля 6 тыс. асобнікаў, заснавальнік — Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт. Падпісны індэкс — 64334.

У эфір выходзіць праграма радыёвяшчання «Радыё Стоўбцы».

Славутасці

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Стаўбцоўскага раёна На Стаўбцоўшчыне знаходзіцца 17 помнікаў архітэктуры, 70 помнікаў гісторыі і культуры, у тым ліку Двор Свержань.

Археалагічныя помнікі

Вядомыя асобы

• Фабіян Акінчыц — беларускі грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, рэдактар (нарадзіўся ў засценку Акінчыцы)
• Лявон Белы — беларускі публіцыст
• Аляксандр Альгертавіч Дабравольскі — беларускі палітык
• Павел Пятровіч Дземідовіч — беларускі этнограф, фалькларыст, краязнавец, педагог.
• Фелікс Дзяржынскі — рэвалюцыянер
• Вольга Зінкевіч — чэмпіёнка Паралімпійскіх гульняў
• Якуб Колас — народны паэт Беларусі (нарадзіўся ў засценку Акінчыцы)
• Язэп Лёсік — акадэмік АН Беларусі, мовазнаўца і пісьменнік (нарадзіўся ў вёсцы Мікалаеўшчына)
• Янка Садоўскі (1926, Залужжа — 1982) — беларускі грамадскі дзеяч
• Аляксандр Сянкевіч — дзяржаўны дзеяч (нарадзіўся ў вёсцы Мікалаеўшчына)
• Юзюк Фарботка (1893, в. Налібакі — 1956) — беларускі паэт, літаратуразнавец, перакладчык, удзельнік грамадска-палітычнага руху Беларусі пачатку ХХ стагоддзя.
• Віктар Чабатарэвіч — дзеяч беларускай эміграцыі

У сяр. XIX ст. ў вёсцы Залучча жыў польскі і беларускі паэт Уладзіслаў Сыракомля. Са Стаўбцоўшчынай цесна звязана дзейнасць паэта і драматурга, вучонага-моваведа Каруся Каганца.

На тэрыторыі раёна нарадзіліся:

• маці народнага паэта Беларусі Янкі Купалы Бянігна Луцэвіч
• бацькі чырвонага камдыва часоў грамадзянскай вайны Мікалая Шчорса.

Тут пачыналі свой творчы шлях такія вядомыя паэты, пісьменнікі і літаратуразнаўцы як Генрых Далідовіч і Казімір Камейша, Алесь Рыбак і Мікола Маляўка, Алесь Камароўскі і Яўген Хвалей, Аляксей Пяткевіч, Уладзімір Мархель і інш.

Стаўбцоўшчына мае 40 заслужаных работнікаў розных галін. Дала 18 дактароў навук і прафесараў, 45 кандыдатаў навук, 4 Герояў Сацыялістычнай Працы, 36 пісьменнікаў і паэтаў, з іх 28 — ураджэнцы раёна.

Зноскі

1. ↑ http://stolbtsy.gov.by/rukovodstv/rajonnyj-ispolnitelnyj-komitet/predsedatel
2. 1 2 3 Вынікі перапісу 2009 года
3. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219 Об изменении административно-территориального устройства Минской области Архівавана 25 кастрычніка 2020.
5. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов 24 декабря 2011 г. № 134 О переименовании сельсоветов Столбцовского района Архівавана 20 лістапада 2020.
6. ↑ Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234 Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области Архівавана 19 верасня 2020.
7. ↑ Беларусь, 1995

Літаратура

• Стаўбцоўскі раён // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 686—687. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Стаўбцоўскі раён
• Геаграфічныя звесткі па тэме Стаўбцоўскі раён на OpenStreetMap
• Стаўбцоўскі раённы выканаўчы камітэт (руск.)
• Стаўбцоўскі раён на сайце Мінскага аблвыканкама Архівавана 20 ліпеня 2017. (руск.)
• Мапы і агульныя звесткі на emaps-online
• Гісторыка-культурныя каштоўнасці Стаўбцоўскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси» Архівавана 26 лютага 2017.
• Славутасці на партале globustut.by (руск.)
• Фотаздымкі на сайце Radzima.org
• Гарады Беларусі Архівавана 19 ліпеня 2010.
• Прыватны сайт vaselys Архівавана 30 лістапада 2011.