Іўеўскі раён

Іўеўскі раён — адміністрацыйная адзінка ў складзе Гродзенскай вобласці. Утвораны 15 студзеня 1940 года. Плошча раёна складае 1842 тыс. км². Падзелены на 10 сельсаветаў. Знаходзіцца на ўсходзе Гродзенскай вобласці. На поўначы мяжуе з Літоўскай Рэспублікай і Ашмянскім раёнам, на ўсходзе — з Валожынскім і Стаўбцоўскім раёнамі Мінскай вобласці, на поўдні — з Навагрудскім раёнам, на захадзе — з Лідскім і Воранаўскім раёнамі.

Прырода

Тэрыторыя раёна знаходзіцца ў межах Беларускай антэклізы, дзе выдзяляецца Іўеўская брахіантыкліналь. Належыць да Лідскай раўніны на поўначы і Нёманскай нізіны на поўдні. Рэльеф раўнінны. У 50 % вышыня рэльефу складае 150—200 метраў над узроўнем мора, 50 % — ніжэй за 150 м. Самы высокі пункт — 243,4 метры (за 8 км на паўднёвы захад ад вёскі Трабы).

Карысныя выкапні: торф, пясчана-жвіровы матэрыял, будаўнічыя пяскі, крэйда, гліны. Сярэдняя тэмпература студзеня −6,2 °C, ліпеня 17,6 °C. Ападкаў выпадае 610 мм у год. Вегетацыйны перыяд доўжыцца 191 суткі.

Праз раён цячэ рака Нёман з прытокамі Заходняя Бярэзіна, Гаўя (з Алітай) і Іўнянка. Іншыя рэкі: Дудлянка, Чапунька. У раёне на рацэ Гарача знаходзіцца Лаздунскае вадасховішча. Лясы пераважна хваёвыя, займаюць 44,7 % тэрыторыі раёна, з іх 22,3 % — штучныя насаджэнні. Найбольшая лясістасць — на паўднёвым усходзе і паўночным захадзе раёна, на ўсходзе знаходзіцца частка (20 тыс. га) лясоў Налібоцкай пушчы. Глебы дзярнова-падзолістыя (40 %), дзярнова-падзолістыя забалочаныя (29,4 %), тарфяна-балотныя (11,6 %), дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя (12,3 %). Балоты займаюць каля 4,7 % тэрыторыі раёна. Самыя буйныя балотныя масівы — Сіма, Жыжма, Краснае балота.

На тэрыторыі раёна знаходзяцца Нацыянальны парк Налібоцкі (часткова), заказнікі мясцовага значэння: біялагічны «Урочышча Краснае», ландшафтны «Раздоры».

Гісторыя

Іўеўскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці БССР. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 14 сельсаветаў: Галімшчанскі, Геранёнскі, Дайлідскі, Драбышоўскі, Жамласлаўскі, Іўеўскі, Князікоўскі, Ліпнішкаўскі, Морынскі, Некрашскі, Слесарскі, Старчаняцкі, Суботніцкі, Суражскі. З 20 верасня 1944 года раён у складзе Маладзечанскай вобласці, з 8 студзеня 1954 года ў складзе Гродзенскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Драбышоўскі, Іўеўскі, Некрашскі сельсаветы, утвораны Лукашынскі сельсавет, Слесарскі сельсавет перайменаваны ў Кудэйшынскі. 5 чэрвеня 1959 года скасаваны Кудэйшынскі сельсавет, 1 верасня 1959 года — Лукашынскі сельсавет. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Юрацішкі, Бакштаўскі, Даўнарскі, Лаздунскі, Лежневіцкі, Лелюкінскі, Такарышкаўскі, Трабскі, Юрацішкаўскі, Яхімаўшчынскі сельсаветы скасаванага Юрацішкаўскага раёна і Багданаўскі сельсавет Валожынскага раёна Маладзечанскай вобласці. 13 лютага 1960 года Багданаўскі сельсавет перададзены ў склад Ашмянскага раёна. 2 сакавіка 1960 года Даўнарскі сельсавет скасаваны. 29 красавіка 1960 года скасаваны Жамласлаўскі, Такарышкаўскі, Яхімаўшчынскі сельсаветы, утвораны Даўгердзішскі сельсавет. 9 верасня 1960 года скасаваны Князікоўскі, 2 снежня 1961 года — Галімшчанскі і Старчаняцкі сельсаветы. 20 красавіка 1962 года скасаваны Юрацішкаўскі сельсавет, Дайлідскі сельсавет перайменаваны ў Іўеўскі. 25 снежня 1962 года да раёна далучаны Багданаўскі сельсавет Ашмянскага раёна. 15 мая 1963 года скасаваны Геранёнскі, Даўгердзішскі і Суражскі сельсаветы, утвораны Жылеўскі сельсавет. 6 студзеня 1965 года Багданаўскі сельсавет перададзены ў склад Валожынскага раёна Мінскай вобласці. 19 студзеня 1965 года ўтвораны Такарышкаўскі сельсавет. 6 жніўня 1979 года Жылеўскі сельсавет перайменаваны ў Геранёнскі, 15 ліпеня 1985 года Такарышкаўскі сельсавет — у Эйгердаўскі. 22 снежня 1986 года скасаваны Лежневіцкі сельсавет. 18 красавіка 2017 года скасаваны Морынскі сельсавет[4].

Насельніцтва

Насельніцтва раёна — 28,8 тыс. чалавек (2009), гарадское насельніцтва складае 27,8 %. Сярэдняя шчыльнасць — 15 чалавек на 1 кв.км. Цэнтр раёна — горад Іўе. Разам з гарадскім пасёлакам Юрацішкі раён змяшчае яшчэ 372 сельскія населеныя пункты.

Адміністрацыйна раён падзяляецца на 10 сельсаветаў: Бакштаўскі, Геранёнскі, Іўеўскі, Лаздунскі, Лелюкінскі, Ліпнішкаўскі, Суботніцкі, Трабскі, Эйгердаўскі, Юрацішкаўскі.

Гаспадарка

Агульная плошча сельгасугоддзяў 79,2 тыс.га, з іх асушаныя — 25,7 тыс.га. У раёне 20 калгасаў, адкормачны пункт. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: свінагадоўля, мяса-малочная жывёлагадоўля і конегадоўля, вырошчваюць збожжавыя, алейныя і кармавыя культуры, цукровыя буракі, лён, бульбу.

Прадпрыемствы: харчовай прамысловасці, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасці.

Транспарт

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгуначная лінія Ліда — Маладзечна, магістраль Мінск — Гродна M6. Раённы цэнтр звязаны аўтадарогамі з гарадамі Навагрудак і Ашмяны. На Навагрудак вядзе рэспубліканская аўтадарога Іўе — Навагрудак — Баранавічы Р5, на Ашмяны — рэспубліканская аўтадарога Іўе — Юрацішкі — Ашмяны — Варняны / пад’езд да граніцы Літоўскай Рэспублікі (Лоша) Р48.

Таксама ад раённага цэнтра ў бок літоўскай мяжы ідзе рэспубліканская аўтадарога Іўе — Трокелі — Радунь Р135.

Сродкі масавай інфармацыі

Мясцовая прэса прадстаўлена раённай газетай «Іўеўскі край», якая з’яўляецца грамадска-палітычным выданнем. Заснавальнік — Іўеўскі райвыканкам. Выходзіць 2 разы на тыдзень: па сярэдах і суботах. Газета двухмоўная (беларуская і руская мовы).

Аб’ём вяшчання раённага радыё «Голас Іўеўшчыны» складае каля 1 гадзіны ў тыдзень. Трансляцыя ідзе па правадной сетцы раніцай ці позна вечарам у выглядзе кароткіх блокаў мясцовых навін.

Адукацыя і культура

У раёне 16 сярэдніх, 16 базавых, 5 пачатковых школ, школа-інтэрнат, музычная школа, прафесійна-тэхнічнае вучылішча, 17 дашкольных устаноў, 38 клубаў, 13 дамоў культуры, 44 бібліятэкі, 9 бальніц, амбулаторыя, 27 фельчарска-акушэрскіх пунктаў.

Памятныя мясціны

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Іўеўскага раёна Архітэктурныя помнікі: Мікалаеўскі касцёл (1519) і руіны замка (15-16 стст.) у вёсцы Геранёны, касцёл Марыі (1772) у вёсцы Дуды, сядзіба (1870) у вёсцы Жамыслаўль, Сямёнаўскі касцёл (1904) у вёсцы Лаздуны, Казіміраўскі касцёл (пачатак 20 ст.) і капліца (19 — пачатак 20 ст.) у вёсцы Ліпнішкі, Мікалаеўская царква (пачатак 20 ст.) у вёсцы Морына, Суботніцкі касцёл Святога Уладзіслава (1907) у вёсцы Суботнікі, Троіцкі касцёл (18 ст.) у вёсцы Сурвілішкі, касцёл Раства Багародзіцы (пачатак 20 ст.) і Петрапаўлаўская царква (19 — пачатак 20 ст.) у вёсцы Трабы.

Вядомыя асобы

• Уладзіслаў Брахоцкі (1810—1896) — грамадскі дзеяч.
• Янка Пазняк (1887—1939) — беларускі грамадзка-культурны дзеяч, выдавец, публіцыст, палітык.
• Зянон Пазняк (нар. 1944) — беларускі палітык і грамадскі дзеяч, адзін з заснавальнікаў Беларускага народнага фронту «Адраджэньне».

Зноскі

1. ↑ http://ivje.gov.by/ru/predsedatel_rik-ru/
2. 1 2 3 Вынікі перапісу 2009 года
3. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 18 апреля 2017 г. № 245 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Ивьевского района Гродненской области

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7), ISBN 985-11-0035-8.
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Спасылкі

• Іўеўскі раённы выканаўчы камітэт Архівавана 6 жніўня 2013. (руск.)
• Інфармацыя на старонцы Гродзенскага аблвыканкама Архівавана 19 красавіка 2014.
• Мапы і агульныя звесткі на emaps-online (руск.)
• Гісторыка-культурныя каштоўнасці Іўеўскага раёна на сайце «Дорогами Беларуси» (руск.)
• Славутасці на партале globustut.by (руск.)
• Фотаздымкі на сайце Radzima.org
• Виртуальная Ивьевщина Архівавана 21 снежня 2019.