Дзятлаўскі раён

Дзя́тлаўскі раён — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка на паўднёвым усходзе Гродзенскай вобласці. Утвораны 15 студзеня 1940 года. Плошча раёна складае 1,5 тыс. км².

Прырода

Тэрыторыя раёна знаходзіцца ў межах Беларускай антэклізы, дзе выдзяляецца Іўеўская брахіантыкліналь. Належыць да Верхнянёманскай нізіны на поўначы і захадзе, на ўсходзе размяшчаецца каля падножжа Навагрудскага ўзвышша. Рэльеф — узгорыста-раўнінны. Пераважае вышыня 140—200 метраў над узроўнем мора. Самы высокі пункт — 283 метры (на паўночны ўсход ад горада Дзятлава).

Карысныя выкапні: торф, пясчана-гравійны матэрыял, будаўнічыя пяскі, мел, гліны, сапрапелі, радонавыя воды.

Сярэдняя тэмпература студзеня −6,1 °C, ліпеня 17,6 °C. Ападкаў выпадае 620 мм у год. Вегетацыйны перыяд — 193 сутак.

Працякае рака Нёман з прытокамі Моўчадзь (на ёй Гезгальскае вадасховішча) з Дзятлаўкай, Шчара з Пад’яваркай. Цячэ рака Ваўчанка. Лясы пераважна хваёвыя, займаюць 42 % тэрыторыі раёна. Глебы дзярнова-падзолістыя, дзярнова-падзолістыя забалочаныя, дзярновыя і дзярнова-карбанатныя. Агульная плошча сельгасугоддзяў складае 66,1 тыс. га, з іх асушаных 14,6 тыс. га.

Гісторыя

Раён утвораны 15 студзеня 1940 года ў складзе Баранавіцкай вобласці БССР. Цэнтр — гарадскі пасёлак Дзятлава. 12 кастрычніка 1940 года падзелены на 15 сельсаветаў: Азяранскі, Ахонаўскі, Гезгальскі, Данілавіцкі, Дварэцкі, Дзятлаўскі, Заройскі, Засецкі, Міроўшчынскі, Мулярскі, Накрышкаўскі, Новаяльнянскі, Стрэльскі, Таркацкі, Юравіцкі. 4 мая 1945 года цэнтр раёна перанесены ў гарадскі пасёлак Наваельня, Новаяльнянскі сельсавет скасаваны, яго тэрыторыя перададзена ў адміністрацыйнае падпарадкаванне Новаяльнянскага пассавета. З 8 студзеня 1954 года раён у складзе Гродзенскай вобласці. 16 ліпеня 1954 года скасаваны Заройскі, Міроўшчынскі, Мулярскі, Таркацкі сельсаветы, утвораны Навасёлкаўскі сельсавет, Гезгальскі сельсавет перайменаваны ў Нагародавіцкі, Накрышкаўскі сельсавет — у Парэцкі. 20 студзеня 1960 года да раёна далучаны гарадскі пасёлак Казлоўшчына, Гярбелевіцкі, Мяляхавіцкі, Падвялікаўскі, Раготнаўскі, Рудаяварскі сельсаветы скасаванага Казлоўшчынскага раёна. 13 лютага 1960 года Рудаяварскі сельсавет перададзены Жалудоцкаму раёну. 16 ліпеня 1960 года скасаваны Азяранскі сельсавет. 17 красавіка 1962 года да раёна далучаны Дзямянавецкі і Рудаяварскі сельсаветы скасаванага Жалудоцкага раёна. 25 снежня 1962 года раён скасаваны: Нагародавіцкі і Стрэльскі сельсаветы перададзены Лідскаму раёну, гарадскі пасёлак Наваельня, Ахонаўскі, Данілавіцкі, Дварэцкі, Навасёлкаўскі сельсаветы — Навагрудскаму раёну, астатняя тэрыторыя — Слонімскаму раёну.

6 студзеня 1965 года Дзятлаўскі раён утвораны зноў, уключаў гарадскія пасёлкі Дзятлава, Казлоўшчына, Войневіцкі, Гярбелевіцкі, Дзямянавецкі, Дзятлаўскі, Засецкі, Мяляхавіцкі, Падвялікаўскі, Парэцкі, Раготнаўскі, Рудаяварскі, Юравіцкі сельсаветы Слонімскага раёна, Нагародавіцкі, Стрэльскі сельсаветы Лідскага раёна, гарадскі пасёлак Наваельня, Ахонаўскі, Данілавіцкі, Дварэцкі, Навасёлкаўскі сельсаветы Навагрудскага раёна. 11 лютага 1972 года скасаваны Засецкі і Нагародавіцкі сельсаветы. 12 лістапада 1973 года Юравіцкі сельсавет перайменаваны ў Вензавецкі, Стрэльскі сельсавет — у Жукоўшчынскі, Навасёлкаўскі сельсавет — у Таркачоўскі, 28 сакавіка 1977 года Падвялікаўскі сельсавет — у Дзянісаўскі. 21 красавіка 1977 года скасаваны Ахонаўскі сельсавет, утвораны Лезнявіцкі сельсавет. 21 верасня 1990 года Дзятлава аднесена да катэгорыі гарадоў раённага падпарадкавання. 20 мая 1991 года скасаваны Лезнявіцкі сельсавет. 20 кастрычніка 1995 года горад Дзятлава і Дзятлаўскі раён аб’яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку. 7 жніўня 1996 года ваенны гарадок Гезгалы аднесены да катэгорыі сельскіх населеных пунктаў (пасёлак) і вылучаны ў асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку — Гезгалаўскі пассавет. 30 снежня 2003 года скасаваны Дзянісаўскі сельсавет[4]. 13 ліпеня 2007 года скасаваны Гярбелевіцкі, Дзямянавецкі і Таркачоўскі сельсаветы[5]. 28 жніўня 2013 года скасаваны Раготнаўскі і Рудаяварскі сельсаветы[6]. 30 снежня 2014 года скасаваны Гезгалаўскі пассавет[7], 30 сакавіка 2021 года — Мяляхавіцкі сельсавет[8].

Насельніцтва

Насельніцтва раёна, на 1 студзеня 2019 года, — 23 744 чалавек, гарадское насельніцтва складае 47 %. Сярэдняя шчыльнасць — 23 чал./1 км². Цэнтр раёна — горад Дзятлава. У складзе раёна гарадскія пасёлкі Казлоўшчына і Наваельня, 223 сельскія населеныя пункты, 10 сельсаветаў: Вензавецкі, Войневіцкі, Данілавіцкі, Дварэцкі, Дзятлаўскі, Жукоўшчынскі, Казлоўшчынскі, Мяляхавіцкі, Новаяльнянскі, Парэцкі.

Гаспадарка ———-

Сельская гаспадарка раёна прадстаўлена 15 сельскагаспадарчымі вытворчымі кааператывамі. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля, бульбаводства, вырошчваюць збожжавыя, кармавыя культуры, лён.

На тэрыторыі раёна дзейнічаюць прадпрыемствы харчовай і лёгкай прамысловасці, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасці.

Па тэрыторыі раёна праходзяць чыгуначная лінія Ліда — Баранавічы, аўтамагістраль Ліда — Слонім — Быцень, аўтадарога рэспубліканскага значэння Дзятлава — Навагрудак — Любча.

Адукацыя і культура

У раёне 17 сярэдніх, 5 базавых, 1 пачатковая школа, 1 гімназія, установа адукацыі «Казлоўшчынскае ДПТВ-191», 19 дашкольных устаноў, 28 клубаў, 38 бібліятэк, 3 бальніцы, 28 фельчарска-акушэрскіх пунктаў, рэспубліканская туберкулёзная бальніца «Наваельня», філіял “Санаторый «Радон» СКУП «Белаграздраўніца», дзіцячы аздараўленчы цэнтр «Баравічок», дзіцячы санаторый «Ластаўка».

У Дзятлаве з 1966 года працуе дзяржаўны гісторыка-краязнаўчы музей.

Памятныя мясціны

Асноўны артыкул: Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Дзятлаўскага раёна

• Царква Праабражэння Гасподняга ў г. Дзятлава (1839);
• Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Дзевы Марыі ў г. Дзятлава (1648);
• царква святых апосталаў Пятра і Паўла ў в. Вензавец (1875);
• Царква Узвіжання Крыжа Гасподняга ў в. Войневічы (1897);
• касцёл Цела Гасподняга ў в. Дварэц (1904);
• Царква Пакрова Прасвятой Багародзіцы ў в. Дварэц (пачатак 20 ст.);
• Царква Свяціцеля Мікалая Цудатворцы ў в. Нагародавічы (2-я палова 19 ст.);
• Барысаглебская царква ў в. Накрышкі (1836);
• касцёл Святых Анёлаў-Ахоўнікаў у в. Раготна (19 ст.);
• Сядзіба Ігната Дамейкі ў в. Жыбарты (1819).

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Алег Аблажэй, беларускі мастак
• Вячаслаў Адамчык (1933, в. Варакомшчына — 2001) — беларускі празаік, драматург, кінасцэнарыст.
• Эдуард Іосіфавіч Груда, беларускі матэматык
• Ігнат Дварчанін (1895—1937), дзеяч беларускага нацыянальнага руху, паэт, літаратуразнавец
• Вадзім Леанідавіч Лакіза, беларускі археолаг
• Віктар Шымук, беларускі пісьменнік, перакладчык

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6), ISBN 985-11-0035-8.
• Административно-территориальное устройство БССР: справочник: в 2 т. / Главное архивное управление при Совете Министров БССР, Институт философии и права Академии наук БССР. — Минск: «Беларусь», 1985―1987.
• Административно-территориальное устройство Республики Беларусь (1981—2010 гг.): справочник. — Минск: БелНИИДАД, 2012. — 172 с.

Зноскі

1. ↑ http://dyatlovo.grodno-region.by/ru/biografiya-ru/
2. 1 2 [belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Результаты переписи 2009 года] (нявызн.) (недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 23 мая 2012.
3. ↑ «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь» Архівавана 4 сакавіка 2016. (па стане на 1 студзеня 2011 г.)
4. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 30 декабря 2003 г. № 40 О решении вопросов административно-территориального устройства Дятловского района
5. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 13 июля 2007 г. № 43 О решении вопросов административно-территориального устройства Дятловского района
6. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 28 августа 2013 г. № 251 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Дятловского района Гродненской области
7. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 30 декабря 2014 г. № 50 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Дятловского района Гродненской области
8. ↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 30 марта 2021 г. № 309 Об административно-территориальном устройстве Дятловского района Гродненской области Архівавана 26 мая 2021.

Спасылкі

• Здымкі на Radzima.org
• Здымкі на Globustut.by
• Інфармацыя на старонцы Гродзенскага аблвыканкаму Архівавана 20 студзеня 2005.