Цындаа

Цындаа Qingdao (i) (англ.: Qingdao, ням.: Tsingtau, кіт. трад. 青島, спр. 青岛, піньінь Qīngdǎo, літаральна: «востраў цёмнага колеру») — горад субправінцыйнага значэння ў Кітаі на ўсходзе правінцыі Шаньдун. Горад размешчаны на паўвостраве Шаньдун, на беразе Жоўтага мора і з’яўляецца найважнейшым портам, ваеннай базай і прамысловым цэнтрам. У горадзе выкарыстоўваецца цындааскі дыялект (кіт. спр. 青岛话, пал. цындаахуа) кітайскай мовы. Марскі курорт.

У лютым 1994 года Цындаа быў унесены ў спіс 15 галоўных гарадоў КНР[2].

Фізіка-геаграфічная характарыстыка

Цындаа размешчаны на поўдні Шаньдунскага паўвострава на беразе Жоўтага мора за 555 км на паўднёвы ўсход ад Пекіна. З усходу горад абмываецца Жоўтым морам; з поўначы мяжуе з гарадской акругай Яньтай, з захаду — з гарадской акругай Вэйфан. У 40 км ад цэнтра горада знаходзіцца гара Лаашань (1133 м).

Прыморская зона дзяржаўнага ўзроўню. Яе працягласць — 25 км, шырыня — 3 км. Марскія пляжы горада з дробным пяском абмываюцца цёплымі хвалямі Жоўтага мора.

Клімат

Клімат у Цындаа вільготны, мусонны. Сярэднегадавая тэмпература — +12,4 °C. Улетку душна, часта ідуць дажджы, сярэдняя тэмпература жніўня — 25,3 °C; узімку — моцны вецер, але не вельмі холадна, сярэдняя тэмпература ў студзені −0,9 °C. Самы прыемны час — восень і вясна. Сярэдні ўзровень гадавых ападкаў — 720 міліметраў.

Гісторыя

Да 1891

Археалагічныя знаходкі сведчаць пра тое, што людзі пачалі сяліліцца на тэрыторыі цяперашняга горада Цындаа яшчэ 6000 гадоў назад. У часы Усходняй дынастыі Чжоу (770—256 да н.э.) быў заснаваны горад Цзімо (цяпер гэта месца знаходзіцца на тэрыторыі гарадскога павета Пінду), тады другі па велічыні ў Шоньдуне. У далейшым мясцовасць шмат разоў згадваецца ў розных крыніцах. Так, менавіта адсюль у 221 годзе да н.э. пасля аб’яднання Кітая першы імператар імперыі Цынь, Цынь Шыхуан, адпраўляў караблі ў Карэю і Японію. У-дзі, адзін з імператараў імперыі Хань, прынёс рытуальныя ахвяры на гары Буцзі побач з сучасным Цындаа і распарадзіўся пабудаваць некалькі храмаў.

Пры імперыях Тан і Сун гэтыя месцы былі месцам стыкоўкі марскіх маршрутаў паўночнага і паўднёвага Кітая. Пры імперыі Юань гэтая мясцовасць сталі паўднёвым ускрайкам Цзяачжоу-Лайчжаускага канала, пракапанага праз Шаньдунскі паўвостраў.

Пры імперыі Мін тут размячалася важная ваенна-марская база, якая насіла назву Цзяааа.

У 1890-я гады імперыя Цын вырашыла стварыць на гэтым месцы ваеннае ўмацаванне, якое абараняла ад нападаў з мора. 14 чэрвеня 1891 года быў заснаваны горад Цындаа, аднак будаўніцтва яго вялося даволі павольнымі тэмпамі.

Нямецкая і японская акупацыя

Асноўны артыкул: Акупацыя Цындаа

У 1897 годзе горад у складзе тэрыторыі «Заліў Цзяачжоу» па канцэсіі быў перададзены Германіі. Падставай да перадачы быў так званы «інцыдэнт у Цзюе», калі ў 1897 годзе два нямецкія місіянеры былі забіты ва ўсходнім Шоньдуне, і нямецкі ўрад выставіў ультыматум імператару, патрабуючы абароны хрысціян.

Немцы ператварылі Цындаа ў стратэгічна важны порт, які кіраваўся Марскім упраўленнем (ням.: Reichsmarineamt), у адрозненне ад іншых нямецкіх калоній, што падпарадкоўваліся Упраўленню калоній (ням.: Reichskolonialamt). У Цындаа базіравалася нямецкая Імператарская Усходне-азіяцкая крэйсерская эскадра, праводзячая ваенныя аперацыі па ўсім Ціхім акіяне. З 1898 года тут базіраваўся Трэці марскі батальён. Нямецкі ўрад правёў перапланіроўку вуліц і стварыў гарадскі план, які існуе і цяпер. У той час быў пабудаваны і піваварны завод (англ.: Tsingtao Brewery), які функцыянуе дагэтуль і вырабляе 12 % усяго кітайскага піва. Нямецкі ўплыў распаўсюдзіўся на ўсю правінцыю Шаньдун, у якой узніклі шматлікія прадпрыемствы з нямецкім капіталам.

Перад пачаткам Першай сусветнай вайны нямецкія баявыя караблі пад камандаваннем адмірала фон Шпее пакінулі Цындаа, каб дайсці да Германіі і пазбегнуць небяспекі блакавання іх у гавані ваенна-марскімі сіламі Антанты[3].

Пасля пачатку вайны ў 1914 годзе японскі флот пры некаторым удзеле брытанскага блакіраваў Цындаа — саюзнікі абвясцілі вайну Германіі ў адпаведнасці з англа-японскім дагаворам. Японскія войскі трымалі аблогу Цындаа з 31 кастрычніка па 7 лістапада 1914 года[4]. Паводле вынікаў вайны на Парыжскай канферэнцыі было вырашана пакінуць захопленыя тэрыторыі ў правінцыі Шаньдун Японіі і не перадаваць іх Кітаю, што выклікала масавыя хваляванні.

У 1922 годзе горад быў вернуты кітайскім уладам. Пасля ўтварэння гаміньданаўскага ўрада ў Нанкіне ў 1929 годзе быў утвораны Спецыяльны горад Цындаа (青岛特别市), у 1930 годзе ператвораны ў звычайны горад. Японія зноў акупавала Цындаа ў студзені 1938 года падчас тэрытарыяльнай экспансіі ўздоўж кітайскага ўзбярэжжа пры дапамозе сумеснай аперацыі сухапутных войскаў і марской пяхоты.

Пасля Другой сусветнай вайны

Пасля Другой сусветнай вайны Цындаа зноў атрымаў статус «спецыяльнага горада», і гаміньданаўскія ўлады дазволілі ЗША выкарыстоўваць Цындаа ў якасці базы Заходняга Ціхаакіянскага флоту. Аднак 2 чэрвеня 1949 года горад быў заняты камуністычнымі войскамі (самым апошнім з буйных гарадоў паўночнага Кітая).

У 1949 годзе горад быў падзлены на 7 раёнаў. У 1951 годзе да горада былі далучаны некаторыя тэрыторыі Спецыяльнага раёна Цзяачжоу (胶州专区), на якіх быў утвораны Лаашанскі прыгарадны раён, і былі расфарміраваны чатыры гарадскія раёны. У 1958 годзе пад юрысдыкцыю Цындаа перайшлі паветы Цзяасянь і Цзяанань са складу Спецыяльнага раёна Чанвэй (昌潍专区) і павет Цзімо са складу Спецыяльнага раёна Лаян (莱阳专区). У 1961 годзе павет Цзімо быў перададзены ў склад Акругі Яньтай (烟台地区), а паветы Цзяасянь і Цзяанань вернутыя ў склад акругі Чанвэй; Лаашанскі прыгарадны раён быў ператвораны ў павет Лаашань. У 1978 годзе павет Цзімо са складу Акругі Яньтай і паветы Цзяасянь і Цзяанань са складу акругі Чанвэй ізноў былі перададзены пад юрысдыкцыю Цындаа. У 1983 годзе пад юрысдыкцыю Цындаа перайшлі павет Лайсі са складу акругі Яньтай і павет Пінду са складу акругі Вэйфан

З 1984 года Кітай пачаў праводзіць адкрытую палітыку ў дачыненні да замежных інвестыцый. У выніку Цындаа даволі хутка ператварыўся ў сучасны партовы горад. 5 лістапада 1984 года тры караблі ВМС ЗША ўпершыню пасля 1949 года наведалі Цындаа. Гэта быў першы заход ваенных караблёў ЗША ў кітайскі порт пасля доўгага перапынку.

У 1987 годзе павет Цзяасянь быў ператвораны ў гарадскі павет Цзяачжоу. У 1988 годзе павет Лаашань быў ператвораны ў раён гарадскога падпарадкавання. У 1989 годзе паветы Пінду і Цзімо былі ператвораны ў гарадскія паветы. У 1990 годзе паветы Цзяанань і Лайсі таксама былі ператвораны ў гарадскія паветы. У 2012 годзе гарадскі павет Цзяанань быў далучаны да раёна Хуандаа.

У наш час Цындаа ўяўляе сабой буйны прамысловы цэнтр. Нядаўна быў пабудаваны новы дзелавы цэнтр горада на ўсход ад старога дзелавога раёна. Па-за межамі цэнтра размешчана вялікая індустрыяльная зона, дзе размешчаны прадпрыемствы хімічнай прамысловасці і цяжкага машынабудавання, а таксама навукаёмістыя галіны.

Адміністрацыйны падзел

Горад субправінцыйнага значэння Цындаа падзяляецца на 6 раёнаў і 4 гарадскіх павета:

Карта	#	Статус	Назва	Іерогліфы	Піньінь	Насельніцтва (2010 заўв.)	Плошча (км2)	Шчыльнасць насельніцтвы (/км²)
	1	Раён	Шынань	市南区	Shìnán qū	544.800	30,01	18.153,95
	2	Раён	Шыбэй	市北区	Shìběi qū	1.020.700	63,18	16.155,43
	3	Раён	Хуандаа	黄岛区	Huángdǎo qū	1.392.600	2220,1	627,27
	4	Раён	Лаашань	崂山区	Láoshān qū	379.500	389,34	974,73
	5	Раён	Ліцан	李沧区	Lǐcāng qū	512.400	95,52	5364,32
	6	Раён	Чэн'ян	城阳区	Chéngyáng qū	737.200	553,2	1332,61
	7	Гарадскі павет	Цзяачжоу	胶州市	Jiāozhōu shì	843.100	1210	696,78
	8	Гарадскі павет	Цзімо	即墨市	Jímò shì	1.177.200	1727	681,64
	9	Гарадскі павет	Пінду	平度市	Píngdù shì	1.357.400	3166	428,74
	10	Гарадскі павет	Лайсі	莱西市	Láixī shì	750.200	1522	492,9

Эканоміка

Цындаа — гэта буйны эканамічны цэнтр Кітая. Тут размешчаны прадстаўніцтвы банкаў, вытворчыя магутнасці шматлікіх буйных кампаній і прадстаўніцтвы шматлікіх міжнародных фірмаў.

Прамысловасць: тэкстыльная (баваўняная, шарсцяная, ільняная, трыкатажная), транспартная, радыётэхнічная, металургічная, хімічная, электронная, гумавая, харчовая, тытунёвая, гарбарная, цэментавая. База рыбалоўства.

Цындаа з’яўляецца адным з пяці самых буйных замежнагандлёвых портаў Кітая.

Міжнародныя адносіны

Гарады-пабрацімы

Гарады-партнёры

Зноскі

1. ↑ у гарадской зоне
2. ↑ Прыморскі горад — Цындаа — Міжнароднае радыё Кітая
3. ↑ Эскадра была практычна цалкам знішчана ў Фалклендскіх астравоў, сам фон Шпее і двое яго сыноў загінулі на флагманскім крэйсеры «Шарнгорст».
4. ↑ Исаков И. С. Операция японцев против Циндао в 1914 г. — М—Л.: Военмориздат, 1941.

Літаратура

• Путеводители с Дмитрием Крыловым: Китай, Москва, Эксмо, 2007 год.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Цындаа
• Сайт урада Цындаа Архівавана 10 жніўня 2020. (кіт.)
• Сайт пра горад Цындаа (руск.)
• Форум горада Цындаа Архівавана 15 кастрычніка 2014. (рус.)