Шанхай

Шанха́й (кіт.: 上海市) — найбуйнейшы горад Кітая і адзін з самых буйных гарадоў свету, размешчаны ў дэльце ракі Янцзы. Адзін з чатырох гарадоў цэнтральнага падпарадкавання КНР, важны фінансавы і культурны цэнтр краіны, а таксама адзін з самых буйных у свеце марскіх портаў.

Гісторыя

Падчас панавання дынастыі Сун Шанхай быў павышаны ў статусе з вёскі ў гандлёвы горад у 1074 годзе, а ў 1172 годзе ля горада дзеля стабілізацыі берагавой лініі акіяна была пабудавана другая марская сцяна, якая дапаўняла сістэму з раней узведзеных дамбаў[2]. Падчас панавання дынастыі Юань з 1292 да 1927, калі паселішча афіцыйна стала горадам, тэрыторыя Шанхая была пазначана як цэнтральнае месца прэфэктуры Сангджанг[3].

Дзве важных падзеі садзейнічалі развіццю Шанхая падчас панавання дынастыі Мін. Гарадская сцяна была пабудавана ў першы раз у 1554 годзе для абароны горада ад набегаў японскіх піратаў. Яе вышыня была 10 метраў, а акружнасць - 5 км[4]. У часы панавання Ванлі у 1602 Шанхаі быў узведзеныдаоскі храм Чэнхуанмяо. Гэтая ўзнагарода, як правіла, рабілася толькі для месцаў са статусам горада, як то сталіцаў прэфектур, а не проста павятовым гарадам, якім быў Шанхай. Гэтая падзея, верагодна, адлюстроўвае важнае эканамічнае значэнне горада, у адрозненні ад ягонага нізкага палітычнага статусу[4].

У часы панавання дынастыі Цын Шанхай стаў адным з найбольш важных марскіх партоў у рэгіёне дэльты Янцзы, у выніку чаго адбыліся дзве важныя палітычныя змены: па-першае, імператар Кансі ў 1684 годзе адмяніў папярэднія забароны дынастыі Мін, якія дзейнічалі з 1525 года, на выхад суднаў у акіян. Па-другое, у 1732 годзе імператар Юнчжэн перанес мытню ў правінцыю Цзянсу, сталіцай якой якраз і быў горад Шанхай, і надаў яму эксклюзіўныя правы на кантроль над знешнім гандлем. У выніку гэтых двух важных рашэнняў да 1735 Шанхай стаў асноўным гандлёвым портам усёй ніжняй вобласці ракі Янцзы, нягледзячы на ўсё яшчэ нізкі адміністрацыйны узровень у палітычнай іерархіі[5].

Міжнародная ўвага да Шанхаю ўзрасла ў XIX стагоддзі з-за ягонага эканамічнага і гандлёвага патэнцыялу. У часы Першай опіумнай вайны ў 1839—1842 гг. брытанскія войскі часова захапілі горад. Вайна скончылася ў 1842 годзе ў выніку падпісання Нанкінскай дамовы, паводле якой Кітай абавязваўся адчыніць для міжнароднага гандлю свае асноўныя порты, у спіс якіх увайшоў і Шанхай. Разам з тым з Брытаніяй была падпісана яшчэ адна асобная Хумэнская дамова ў 1843 годзе, якая дазволіла брытанцам займацца гандлем на кітайскай зямлі. Праз год падобная дамова была падпісана і з ЗША- Вансяская дамова. У выніку Брытанія, Францыя і Злучаныя Штаты Амерыкі атрымалі значныя саступкі і па-за сценамі горада, якім па-ранейшаму кіравалі кітайцы.

У 1855 годзе горад быў захоплены паўстанцамі з таварыства малых шабляў, але быў вернуты пад імператарскую ўладу ў лютым 1855 году[6]. У 1854 годзе быў створаны Шанхайскі муніцыпальны савет для кіравання замежнымі паселішчамі. У перыяд з 1860 па 1862 гады тайпінскія паўстанцы двойчы напалі на Шанхай і знішчылі ўсходнія і паўднёвыя прыгарады горада, але не здолелі захапіць сам горад[7]. У 1863 годзе брытанскае паселішча на поўдзень ад ракі Сучжоў і амерыканскае паселішча на поўначы ўз’ядналіся з мэтай фармаваньня Шанхайскага інтэрнацыянальнага паселішча. Французскае паселішча адмовілася ад аб’яднання м захавала сваю канцэсію на поўдні і паўднёвым захадзе.

Грамадзяне многіх краінаў з усіх кантынентаў прыехалі у Шанхай, каб жыць і працаваць на працягу наступных дзесяцігоддзяў. Тыя, хто жылі ў горадзе працягу доўгага часу — некалькі пакаленняў — называлі сябе «шанхайлэндцы». У 1920-х і 1930-х гадах амаль 20 тысяч рускіх пераехала сюды, большая частка якіх былі прадстаўнікамі белага руху падчас грамадзянскай вайны ў Расіі. Рускія ў Шанхаі на той час складалі другую па велічыні замежную супольнасць. Да 1932 г. Шанхай стаў пятым у свеце горадам паводле велічыні і быў домам для 70 тысяч замежнікаў. У 1930-х гг.30 тысячаў габрэйскіх уцекачоў з Еўропы прыбылі ў горад[8].

Япона-кітайская вайна 1894—1895 гг. скончылася падпісаннем сіманасескай дамовай, якая дала магчымасць Японіі стаць яшчэ адной замежнай дзяржавай у сферы эканомікі Шанхаю. Японцы пабудавалі завод у горадзе, які неўзабаве быў скапіяваны іншымі замежнымі дзяржавамі. Шанхай быў тады самым важным фінансавым цэнтрам на Далёкім Усходзе, у выніку чаго горад атрымаў мянушку «Вялікія Афіны Кітая»[9].

Падчас кіравання гэтай тэрыторыяй Кітайскай рэспублікай у 1911—1949 гг. палітычны статус Шанхая, нарэшце, быў павышаны да статуса муніцыпалітэта загадам ад 14 ліпеня 1927 г. Нягледзячы на тое, што тэрыторыі замежных канцэсій не былі ўключаны ў сферу іхняга кантролю, новы кітайскі муніцыпалітэт меў плошчу ў 828,8 км², у тым ліку ў ягоны склад уваходзілі сучасныя раёны Баошан, Янгпу, Жабэй, Нансі і Пудун. 28 студзеня 1932 г. японскія войскі высадзіліся ў горадзе і захапілі яго, нягледзячы на кітайскі супраціў, які быў скончаны ў траўні таго ж году. У выніку бітвы за Шанхай у 1937 годзе кітайскія гарадскія зоны былі акупаваны японскімі жаўнерамі ў той час, калі міжнародная зона і французская канцэсія заставаліся вольнымі. Аднак і гэтыя тэрыторыя таксама сталіся акупаванымі 8 снежня 1941 г. і заставаліся пад кантролем Японіі да капітуляцыі ў 1945 годзе. Падчас акупацыі адбыліся шматлікія вайсковыя злачынствы[10].

Геаграфія

Шанхай размешчаны ў дэльце ракі Янцзы на ўсходнім узбярэжжы Кітая на прыкладна роўнай адлегласці ад Пекіну і Ганконгу. Муніцыпалітэт у цэлым складаецца з паўвострава паміж Янцзы і Ханчжоў, а таксама шэрагу дробных астравоў. Гарадскі муніцыпалітэт мяжуе на поўначы і захадзе з правінцыямі Цзянсу, на поўдні з правінцыяй Чжэцзян, а на ўсходзе з Усходне-Кітайскім морам. Уласна горад дзеліцца напалову ракой Хуанпу, якая з’яўляецца адным з прытокаў Янцзы. Гістарычны цэнтр горада, раён Пусі, размешчаны на заходнім беразе Хуанпу, у той час як нядаўна пабудаваны раён Пудун, які змяшчае цэнтральны фінансавы рэгіён, быў пабудаваны на ўсходнім беразе.

Пераважная большасць гарадской плошчы з’яўляецца плоскай па тыпе рэльефу, за выключэньнем некалькіх пагоркаў у паўднёва-заходнім рэгіёне, з сярэдняй вышынёй 4 м[11]. Размяшчэнне горада на плоскай алювіяльнай раўніне азначае, што новыя хмарачосы павінны быць пабудаваны з глыбокім бетонным мурам, каб спыніць іхняе апусканне ў мяккі грунт. Самая высокая кропка знаходзіцца на выспе Дадзінсян і мае 103 м у вышыню[11]. У горадзе месьцяцца шмат рэк, каналаў і азёр, ён, таксама, вядомы сваімі багатымі воднымі рэсурсамі як частка вадазборнага басэйна Тайху[12].

Клімат

Шанхай мае вільготны субтрапічны клімат, згодна з кліматычнай класіфікацыяй Кёпена, яуі складаецца з 4 сезонаў. Зімы халодныя й вільготныя, у гэты перыяд назіраюцца халодныя паўночна-заходнія вятры з Сібіры, якія могуць стаць чыннікам паніжэння тэмпературы ніжэй за нуль, аднак у большасці дзён зімы назіраюцца толькі адзін альбо два снегапады. Лета гарачае і вільготнае, у сярэднім каля 8 дзён трымаецца тэмпература, вышэйшая за 35 °C; у гэты сезон магчымы выпадковыя ліўні альбо навальніцы. Горад таксама ўспрымальны да тайфунаў у летні перыяд і напачатку восені, ні адзін з якіх у апошнія гады не прынёс значных страт[13]. Вясна часта бывае зменлівай і дажджлівай; восень, як правіла, сонечная і сухая. Горад у сярэднім мае тэмпературу 4,2 °C у студзені і 27,9 °C у ліпені, гадавы паказчык складае 16,1 °C. Шанхай атрымоўвае ў сярэднім 1878 гадзін сонечнага святла ў год. Самая высокая тэмпература за ўсю гісторыю складала 40,2 °C, а самая нізкая была роўная -12,1 °C[14].

Эканоміка

Шанхай з’яўляецца камерцыйным і фінансавым цэнтрам мацерыковага Кітая і займае пятае месца ў спісе глабальных фінансавых цэнтраў за 2011 год[15]. Гэта быў самы вялікі і квітнеючы горад на Далёкім Усходзе ў 1930-х гг., і яго хуткае паўторнае разьвіццё пачалося ў 1990-х гг.[16]. Прыкладам гэтага можа служыць раён Пудун, які стаў пілотнай тэрыторыяй інтэграваных эканамічных рэформ. Да канца 2009 г. ў горадзе налічвалася 787 фінансавых інстытутаў, 710 з якіх былі з замежнымі інвестыцыямі[17]. У 2009 годзе Шанхайская фондавая біржа займала трэцяе месца сярод біржаў свету па аб’ёме гандлю і шосты радок з пункту гледжання агульнай капіталізацыі пералічаных кампаній. А па аб’ёмах таргоў такіх тавараў як каўчук, медзь і цынк Шанхайская біржа ф’ючарсаў займала першае месца ў свеце[18].

У апошнія два дзесяцігоддзі Шанхай з’яўляецца адным з самых хутка растучых гарадоў свету. З 1992 году Шанхай меў двухзначны працэнтны паказчык росту амаль кожны год, за выключэннем перыяду глабальнага эканамічнага спаду 2008 і 2009 гадоў[19]. У 2010 годзе агульным аб’ём ВУП Шанхаю ўзрос да 1,687 трыльёнаў юаняў ($256,3 мільёнаў), а ВУП на душу насельніцтва склаў 76 тысячаў юаняў ($ 11540)[20]. Трыма найбуйнейшымі галінамі сферы паслуг у эканоміцы горада ёсць фінансавыя паслугі, рознічны гандаль і нерухомасць. Прамысловасць і сельская гаспадарка склала 39,9% і 0,7% ад агульнага аб’ёму адпаведна. Сярэдні гадавы прыбытак жыхароў Шанхаю, на выснове першых трох кварталаў 2009 году склаў 21871 юаняў[21]. Размешчаны ў самым сэрцы дэльты ракі Янцзы, Шанхай мае адзін з буйнейшых у свеце партоў. Шанхай імкнецца стаць міжнародным цэнтрам суднаходства ў найбліжэйшай будучыні[22].

Шанхай з’яўляецца адным з асноўных прамысловых цэнтраў Кітая, адыгрываючы адну з галоўных роляў у цяжкай прамысловасці Кітая. Вялікая колькасць прамысловых зон, у тым ліку Шанхайскай зоны эканамічнага і тэхналагічнага разьвіцця, з’яўляецца асновай другаснага сектара эканомікі Шанхая. На цяжкія галіны прыпадае 78% ВУП прамысловасці ў 2009 годзе. Найбуйнейшы сталеліцейны завод Кітая Baosteel Group і суднабудаўнічы завод Jiangnan, адзін з найстарэйшых суднабудаўнікоў Кітая, размешчаны ў Шанхаі[23]. Вытворчасць аўтамабіляў з’яўляецца яшчэ адной важнай галіной. Shanghai Automotive Industry Corporation («SAIC») з’яўляецца адным з трох найбуйнейшых аўтамабільных карпарацый у Кітаі. Кампанія мае стратэгічнае партнёрства з Volkswagen і General Motors[24].

Генеральны план гарадскога развіцця на перыяд 2017-35 гадоў імкнецца ператварыць горад у “мегаполіс з уплывам сусветнага маштабу”. Шанхай мае змяніць мадэль свайго развіцця, кантраляваць колькасць насельніцтва і зямельны фонд для гарадской забудовы, прыкладаць намаганні па ахове навакольнага асяроддзя і забеспячэнні бяспекі. Згодна з планам, да 2035 года колькасць пастаяннага насельніцтва Шанхая павінна быць менш за 25 млн чалавек, плошча зямельных участкаў пад будаўніцтва знізіцца да 3200 кв. км. План таксама зацвердзіў мэты павялічыць долю ляснога покрыва ў горадзе да 23 % і скараціць узровень канцэнтрацыі ўзважаных часціц PM2,5 у паветры да 25 мкг на кубаметр да 2035 года. Будуць пабудаваны, па меншай меры, адзін універсітэт і адна генеральная бальніца першага класа ў кожным прыгарадным раёне або суб-цэнтры Шанхая[25].

Гарады-пабрацімы